Alois Pokora nawet buntować się nie potrafi. Inscenizacja "Pokora" Twardocha w Teatrze Śląskim pozostawia niedosyt Z NOTATNIKA RECENZENTKI

O ile jednak w poprzednich inscenizacjach tekstów Twardocha, w „Morfinie” czy „Drachu”, światła skierowane były przede wszystkim na uwarunkowania polityczne i historyczne ich życia, o tyle w „Pokorze” na plan pierwszy wysuwa się emocjonalny portret głównego bohatera. Autsajdera, przekonanego, że nie może (i nie powinien) brać odpowiedzialności za swój los, zatem bezrefleksyjnie powierzającego własne wybory innym ludziom.

Tak naprawdę, Alois Pokora nawet buntować się nie potrafi, bo jeśli już to robi, to pod wpływem cudzych sugestii. Szczególnie bolesne - dla bohatera, ale i dla widza – jest to, że Alois sam, nawet bez przymusu, pozwala się upokarzać w każdej sytuacji. Jakby poddaństwo miał wpisany w swój śląski genotyp… Nie tylko śląski zresztą; to historia o uniwersalnym przesłaniu.

Nie wszystkie nietrafione podszepty otoczenia mają zresztą źródło w nienawiści, czasem rodzą się z powierzchownej oceny realiów. Matka, posyłająca Aloisa do niemieckiej szkoły, nie ma przecież pojęcia, że chłopak wpadnie w okrutny system pruskiej edukacji i łapy sadystycznych kolegów; ona tylko wie, że niemieckie wykształcenie daje możliwość dobrej, może nawet kierowniczej pracy w kopalni. Być może Agnes, wyidealizowana miłość bohatera, też nie chce go skrzywdzić, a tylko zmusić do jakiejkolwiek życiowej inicjatywy, choć w tym przypadku motywy jej postępowania nie są do końca jasne (i dobrze).

Mnóstwo tropów, pytań, niedopowiedzeń, sugestii, tematów do rozważań, dlaczego więc katowicka inscenizacja „Pokory” pozostawia niedosyt? Dlaczego jest tak niespójna i rozpada się na poszczególne obrazy, a temperatura emocjonalna co rusz spada, choć powinna widza angażować bez reszty, bo na scenie dzieją się rzeczy, które zwyczajnie powinny nas poruszać?

Niestety, zawodzi dramaturgia –niesłychanie ważny komponent każdego przedstawienia. Scenicznej adaptacji swojego tekstu dokonał Szczepan Twardoch i to chyba nie był dobry pomysł, spektakl ma bowiem bardzo literacki, epicki charakter, ale nie ma teatralnego nerwu, nie operuje scenicznym skrótem, nie wykorzystuje metafory.

A mogłoby być tak pięknie, jak w kapitalnej scenie choreograficznej (autor: Tomasz Jan Wygoda) „etiudy wojennej”. Kilka minut, prawie brak dialogu, doskonała muzyka (Miuosh) i na naszych oczach szczery zapał rosłych osiłków kończy się wizją pola, usłanego poległymi. Symbolicznie, na temat, przejmująco.

Na drugim biegunie sytuuje się natomiast scena „interakcji z widzami”. Dobrze wymyślona, jeszcze lepiej zagrana, tylko kompletnie… nieprzystająca do całości. Najwyraźniej wrzucona na zasadzie „pokażemy, że czasy się zmieniły, a mentalność pozostała”, ale naprawdę trudno ją usprawiedliwić biegiem i nastrojem narracji.

Nie zawodzi za to aktorstwo, przede wszystkim Henryka Simona w roli Aloisa. Skupiony na bólu, wiecznie pochylony, krzyżujący ramiona w odruchu obronnym, budzi jednocześnie współczucie i rodzaj irytacji, trudno bowiem przejść do porządku nad jego bezwolnym poddaniem się życiu i lękiem przed uczynieniem kroku w nieznane, jakiekolwiek by ono było. Aktor wspaniale też mówi po śląsku, co naprawdę nadaje postaci tragiczny, nieomal antyczny, a jednocześnie jakoś bliski, wymiar.