Astma. Na świecie choruje ok. 300 mln osób, w Polsce nawet cztery miliony, 35–40 tysięcy Polaków na jej ciężką odmianę

To zapalna choroba układu oddechowego, która charakteryzuje się charakterystycznymi objawami, tj. kaszel, świszczący oddech, uczucie duszności czy uczucie ucisku w klatce piersiowej. Zaobserwowanie przynajmniej dwóch z tych objawów jednocześnie sugeruje astmę.

Lekarze, zarówno rodzinni, jak i specjaliści, potrafią tę diagnozę potwierdzić. Astma ma wiele „twarzy”, gdyż do jej powstania przyczynia się wiele czynników. To one powodują rozwój nadreaktywności oskrzeli, która jest główną cechą towarzyszącą astmie. Nadreaktywność to jest wrażliwość układu oddechowego na czynniki drażniące, na przykład zimne powietrze, wysiłek fizyczny, różnego rodzaju bodźce, które wnikając do układu oddechowego mogą sprowokować skurcz oskrzeli, wywołujący kaszel i duszność.

Mamy astmę alergiczną, która zaczyna się w dzieciństwie i trwa przez całe życie człowieka. Jest też astma o późnym początku, która rozpoczyna się po pięćdziesiątym roku życia. Występuje też astma towarzysząca otyłości, astma zawodowa, tak zwana astma zewnątrzpochodna. Mamy też astmę z nadwrażliwości na niesterydowe leki przeciwzapalne. Tych astm jest naprawdę wiele…

Ale u każdego chorego występują podstawowe objawy: kaszel, świsty, duszności czy uczucie ograniczonych możliwości oddechowych, czyli ucisku w klatce piersiowej. GINA, czyli Globalna Inicjatywa na rzecz Zwalczania Astmy, to komitet naukowy, który powstał w latach 90., kiedy zaczęto nowocześnie leczyć tę chorobę. Nowocześnie, to znaczy z zastosowaniem leków przeciwzapalnych, czyli sterydów wziewnych.

W 1993 roku opisano i wydano wytyczne i zalecenia w formie pierwszego konsensusu, który był przełomem w leczeniu astmy. U wielu pacjentów z ciężkimi objawami, którzy żyli pod dyktando choroby, w momencie wdrożenia tej terapii, choroba się ustabilizowała, objawy i zaostrzenia ustąpiły. Zaczęli normalnie żyć. Długi czas rozpoznania choroby, nieprawidłowe stosowanie sterydów wziewnych, odstawianie ich przez pacjentów i brak edukacji, powodują, że chorzy na astmę z czasem mogą rozwinąć astmę ciężką, którym dedykowane jest leczenie biologiczne. W Polsce od 2012 roku pacjenci z astmą ciężką mają dostęp do nowoczesnych terapii biologicznych. W ostatnich latach starania klinicystów doprowadziły do objęcia finansowaniem przez NFZ 5. terapii.

Leczenie biologiczne działa przyczynowo. Sprawia, że znacząco zmniejsza się ilość komórek układu immunologicznego, wywołujących objawy choroby, czyli na przykład naciek błony śluzowej układu oddechowego powodujący zwężenie oskrzeli, nadprodukcję wydzieliny lub czynność skurczową oskrzeli. Wraz ze zniknięciem tych komórek ustają objawy choroby. Niektórzy pacjenci mówią wręcz o „cudzie”. Podkreślają inną jakość życia, jego normalność. Mówią: żyłem kilka lat między szpitalem a pogotowiem, z wiecznymi zwolnieniami z pracy i rodziną w rozsypce. Teraz jest normalnie.

Problem w tym, że mimo funkcjonowania od ponad 10 lat w Polsce programu lekowego B.44 „Leczenie ciężkiej postaci astmy”, tylko ok. 10 procent chorych ma możliwość korzystania z nowoczesnej terapii biologicznej. Specjaliści zidentyfikowali podstawowe bariery w dostępności typu: kryteria włączenia do programu oraz wyzwania organizacyjne i finansowe, w tym zbyt niska wycena świadczeń zdrowotnych. To bardzo utrudnia przesunięcie opieki nad pacjentami do ambulatorium. Dlaczego tak się dzieje? Obecnie w Polsce jest około 60 ośrodków referencyjnych do leczenia astmy ciężkiej, z czego program lekowy B.44 jest realizowany jedynie przez 20 proc. ośrodków. Ta niewielka liczba placówek wykonuje aż 80 proc. kontraktów, co jest dla nich ogromnym obciążeniem i powoli prowadzi do niewydolności.

Prowadzenie programu jest zatem dla szpitala nieopłacalne i obciążające. Mimo że od 2022 roku jest taka możliwość, placówki wybierają jednodniowe hospitalizacje, które są bardziej opłacalne. Dlatego specjaliści będą starali się rozmawiać z decydentami, m.in. o nieadekwatnej wycenie świadczeń.

Kluczową rolę odgrywa edukacja chorych na astmę. GINA (GINA, czyli Globalna Inicjatywa na rzecz Zwalczania Astm wskazuje, że sukces leczenia astmy jest możliwy, jeśli dochowamy triady: wczesne rozpoznanie choroby, podanie sterydu wziewnego i edukacja pacjenta. Kluczowa jest umiejętność inhalowania leków wziewnych, pacjent po prostu musi wiedzieć, jak prawidłowo używać inhalatora.

Na psychologiczny aspekt pacjentów z astmą ciężką zwrócono uwagę w projekcie badawczym, zrealizowanym w ramach działalności Koalicji na rzecz Leczenia Astmy, która jest inicjatywą PTA (Polskiego Towarzystwa Alergologicznego). W wyniku tej inicjatywy powstał raport „Życie z astmą ciężką. Punkt widzenia pacjenta”, w którym pacjenci opowiadają, jak choruje się na astmę ciężką i jak leczenie biologiczne zmieniło ich życie.
- Raport Koalicji na Rzecz Leczenia Astmy odzwierciedla codzienne zmagania pacjentów w chorobie i pokazuje zmiany, jakie przychodzą w ich życiu, dzięki włączeniu leczenia terapią biologiczną. Jak wiemy, astma ciężka często prowadzi do wykluczenia społecznego i zawodowego. Życie z chorobą jest pełne lęków, wstydu, wielu ograniczeń i poczucia stygmatyzacji. Emocje, które towarzyszą pacjentom, takie jak lęk czy strach, powodują występowanie zaostrzeń i nasilenie duszności, często dochodzi do braku kontroli astmy i rozwoju stanów depresyjnych. Skuteczne leczenie daje pacjentom poczucie bezpieczeństwa i szansę na powrót do normalnego życia, aktywności zawodowej, pełnienia ról społecznych i rodzinnych. Dajmy więc szansę tym chorym, którzy jeszcze czekają na włączenie do programu lekowego B.44 - tłumaczy Grzegorz Baczewski, psychoterapeuta, członek Rady Fundacji Centrum Walki z Alergią.