Białas: Patriotyzm, to nie nacjonalizm, czyli rola kultury w kształtowaniu narodu

W ostatnim czasie, miałem niezwykłą przyjemność pochylić się nad słowami Ojca Świętego Jana Pawła II, które wypowiedział podczas Zgromadzenia Ogólnego ONZ w Nowym Jorku: "Podstawą wszystkich innych praw danego narodu jest z pewnością jego prawo do istnienia: nikt zatem – ani żadne państwo, ani inny naród czy organizacja międzynarodowa – nie ma prawa utrzymywać, że dany naród nie zasługuje na istnienie (...). Z prawem do istnienia wiąże się oczywiście także prawo każdego narodu do własnego języka i kultury, poprzez które dany naród wyraża i umacnia to, co nazwałbym jego pierwotną «suwerennością » duchową. Historia pokazuje, że w pewnych skrajnych okolicznościach (takich na przykład jakie zaistniały w moim kraju rodzinnym), to właśnie kultura narodu pozwala mu przetrwać mimo utraty niepodległości politycznej i ekonomicznej. W konsekwencji każdy naród ma także prawo kształtować swoje życie zgodnie z własnymi tradycjami, choć oczywiście nie może to polegać na naruszaniu fundamentalnych praw człowieka, a zwłaszcza na ucisku mniejszości. Każdy naród ma prawo budować swoją przyszłość, zapewniając młodym pokoleniom odpowiednie wychowanie".

Trzeba to sobie otwarcie powiedzieć: uczestnictwo w kulturze nie jest ulubionym zajęciem Ślązaków. Uderzam na alarm, ponieważ można na Śląsku być wysokim urzędnikiem, dyrektorem nowoczesnego przedsiębiorstwa, ba, akademikiem – i nie czytać książek. Czy to oznacza, że związane z lekturą kompetencje, jak zdolność do krytycznego myślenia, koncentracji intelektualnej, abstrakcyjnego myślenia, nie są potrzebne? Z drugiej strony, przybywa ludzi z wyższym wykształceniem, rośnie w strukturze zawodowej udział pracowników tzw. klasy kreatywnej. Na czym polega ich praca, skoro nie muszą czytać, by wykonywać powierzone im zadania?

Czytanie, zwłaszcza książek i prasy, to kwintesencja kultury nowoczesnej. Na Śląsku nigdy takiej kultury nie wypracowaliśmy. Nie mieliśmy szczęścia do śląskiej klasy kreatywnej. Warstwą modernizacyjną była inteligencja czeska, pruska, austriacka, rosyjska, polska i to one też próbowały kształtować nasz wzór kultury i uczestnictwa w kulturze. Czy potrafisz drogi Czytelniku wymienić, jakiekolwiek pozycje książkowe, które były napisane po śląsku i które były dla Ciebie zrozumiałe?

Kultura w swym podstawowym wymiarze nadaje sens i znaczenie doświadczeniom codziennej egzystencji. Tworzy i przekazuje społeczną wiedzę. Ułatwia wspólnotową komunikację. Służy także uzasadnianiu i wytwarzania społecznych hierarchii. Formy kultury i uczestnictwa nie są abstrakcyjnymi wzorami, lecz muszą odpowiadać na te właśnie potrzeby.

Kultura opowiada o życiu. Pozostaje w horyzoncie życia. Odwołuje się do własnych doświadczeń życia. "Życie" nie jest pojęciem, lecz doświadczeniem: gorąca i zimna, rześkości i zmęczenia, snu i jawy, tęsknoty, żalu, oczekiwania, narodzin i śmierci.

Kultura posługuje się własnym językiem. Język to niezwykle ważny element kultury. Zespala naród. Buduje wspólnotę. Jest zapisem klęsk i zwycięstw, narodowych żywiołów i charakterów, świadkiem zmian, ewolucji. W efekcie samoistnie zaczyna żyć i się rozwijać. A gdyby tak na Śląsku wszystkie oficjalne przemówienia rozpoczynać po śląsku? Jestem przekonany, że niejeden prezydent lub burmistrz poradziłby sobie z otwarciem oficjalnego spotkania "w ślonskiej godce", a rektor uniwersytetu otworzyłby rok akademicki "po naszymu, czyli po ślonsku".

Na Śląsku nastąpiła głęboka przemiana kulturowa. W Katowicach zbudowano Strefę Kultury, która jest powodem do dumy. Mamy piękne Muzeum Śląskie. Zjawiskowy budynek NOSPRu. Równocześnie parkujemy samochody w fontannie, albo budujemy wszędzie gdzie popadnie parkingi. Dzisiejsza kultura jest specyficznym spotkaniem kultur, z których każda posługuje się własnymi kryteriami wartości i obciachu.

Dla jednych obciachem są hajmaty, dla innych wizyta w NOSPR. Kiedyś uznawano, nawet jeśli do filharmonii się nie chodziło, że jest wyższą formą uczestnictwa, którą należy chwalić, a hajmatów raczej się wstydzić. Możemy rozrywać szaty nad upadkiem autorytetów, gadać o promowaniu snobizmu kulturowego i wydawać dowolne ilości pieniędzy na organizowanie wielkich koncertów sylwestrowych pod chmurką. Nic lub niewiele z tego jednak nie będzie. Trzeba stworzyć przestrzeń spotkania kultur.

Na czym ma polegać przestrzeń spotkania? Nie wystarczy zbudować w mieście filharmonii, aby mieszkańcy zaczęli masowo uczestniczyć w koncertach. Skoro są takie "perły w koronie" na mapie kulturowej Śląska, to należy w nich snuć opowieść o Śląsku i Ślązakach. Należy uznać, że w kulturze śląskiej są ciekawe i ważne formy nadawania sensu życiu, bycia razem, ekspresji estetycznej. O ile sama ekspresja nie musi się podobać, to podstawą spotkania powinny być: chęć bycia i wyrażania się przez kulturę.

Umiłowanie własnego miasta i regionu, nie jest nacjonalizmem, lecz patriotyzmem lokalnym. Tam, gdzie w życiu społecznym zaczyna brakować kultury i języka, tam zaczyna dominować przemoc. Nie mam wątpliwości, że kultura popularna dzisiaj organizuje patriotyczne emocje i powołuje do życia sugestywne mechanizmy.

Pytania o kulturę mają wielką wartość. Jej siły nie stanowi fakt, że dokładnie opisuje rzeczywistość, lub budzi piękne wspomnienia. Ważne jest to, że pobudza do działania na przyszłość.

Można śmiać się ze śląskich szlagierów, ale nie sposób zlekceważyć drzemiącej w tym potencjale mocy, która potrafi zbudzić ducha patriotyzmu, jak wielokroć to miało miejsce w historii. Chciałbym, żeby dzisiejsza debata o kulturze, jaką toczy się na Śląsku, stała się okazją do zrozumienia tego, że powszechne i aktywne uczestnictwo w kulturze to nie tylko kwestia indywidualnego rozwoju, lecz także okazja do podniesienia jakości demokracji i sprawność śląskiej gospodarki.

*Niesamowite oświadczyny na dachu Spodka w Katowicach ZDJĘCIA
*Takie wyposażenie samochodów naprawdę ułatwia życie
*Słynna restauracja Kryształowa w Katowicach będzie zamknięta
*Nowy abonament RTV, czyli opłata audiowizualna z rachunkiem za prąd ZASADY, KWOTY, ZWOLNIENIA!
*Tak wyglądają nowe biurowce KTW przy rondzie w Katowicach
*WNIOSKI I DOKUMENTY na 500 zł na dziecko w ramach Programu Rodzina 500 PLUS