Czego nie wiecie o motylach? Piją łzy żółwi, odkrywają masowe mogiły, dźwigają ciężary. Dzień Motyla to okazja na poznanie ich świata

Motyle uznawane są za symbol przemiany, nadziei na lepsze jutro, przynoszą szczęście. W pełni lata możemy podziwiać pełnię ich kruchego piękna, ale już wiosną pojawiają się Ci pierwsi zwiastuni słonecznych dni. Także motyle nocne, zachwycają mnogością wzorów i sposobem kamuflażu. 14 marca, w Dniu Motyla, warto poznać kilka ciekawostek o tych niezwykłych owadach. Uświadomić sobie, jakie gatunki żyją w Polsce. To czego nie wiecie o motylach?

Motyle są jedną z najliczniejszych grup owadów na świecie, pod względem liczebności zajmują drugie miejsce, ustępując jedynie chrząszczom. W Polsce żyje około trzech tysięcy gatunków tych pięknych stworzeń. Charakteryzują się też ogromną rozpiętością gatunkową, na świecie istnieje aż sto pięćdziesiąt tysięcy gatunków motyli. Owady te zamieszkują praktycznie wszystkie kontynenty. Nie ma ich tylko na Antarktydzie. Są także jedną z najbardziej rozwiniętych pod względem ewolucyjnym grupą owadów.

Skrzydła motyla pokryte są drobnymi łuskami, których powierzchnia jest najczęściej nierówna, z licznymi bruzdami lub żeberkami. Dzięki temu to owady niezwykle szybkie. Najszybsze z osobników potrafią osiągnąć prędkość lotu nawet do pięćdziesięciu pięciu kilometrów na godzinę. Rekordy prędkości związane są również z ilością uderzeń skrzydeł. Żyjący także w Polsce paź królowej w ciągu jednej minuty potrafi wykonać ponad 300 ruchów skrzydeł. Inny z polskich motyli, furczak gołąbek, potrafi zawisnąć nieruchomo nad kwiatem, spijając z niego nektar. Ten przedstawiciel zawisakowatych posiada jedną z najdłuższych ssawek, która w przypadku niektórych gatunków bywa dłuższa od motylego ciała.

Na głowie motyli znajdują się dość duże oczy złożone, aparat gębowy oraz czułki. Wewnątrz głowy znajduje się centralny ośrodek nerwowy. Na całej powierzchni czułków motyli, rozmieszczone są receptory, dzięki którym owady te rozpoznają zapachy. Na czułkach znajduje się ponadto tak zwany narząd Johnstona, odpowiedzialny za słuch i równowagę motyli, dzięki niemu owady wychwytują drgania występujące w powietrzu. Motyle słyszą dźwięki wydawane przez wszystkie zwierzęta na świecie. Bodźce z otoczenia te barwne stworzenia wychwytują dzięki chemicznym receptorom znajdującym się na ich odnóżach. Owady te w sposób wyraźny rozróżniają jedynie trzy kolory postrzegane przez ludzi: żółty, zielony i czerwony. Rzadziej barwy niebieskie i fioletowe. Natomiast potrafią dostrzegać barwy, które dla ludzi są barwami niedostrzegalnymi. Widzą świat inaczej, niż my. Wyłupiastymi oczami rozmieszczonymi na czubku głowy potrafią ogarnąć całe 360 stopni. Z ich punktu widzenia świat jest bogaty w kolory, a ubogi w szczegóły. Motyle na stopach posiadają komórki smakowe, zatem nie muszą brać w okolice "motylich ust" czegokolwiek, aby osądzić, czy pokarm będzie im smakować. Jeden z gatunków motyli, pawica atlas, rodzi się bez otworu gębowego, przez co nie może się odżywiać, dlatego ginie już po kilku dniach.

Długość życia motyli zależy od gatunku. Są takie motyle, które żyją zaledwie jeden dzień, większość żyje jednak od dwóch do czterech tygodni. W naturze istnieje też motyl, którego dorosłe stadium żyje zaledwie kilka godzin. To niewielkie, mlecznobiałe, podobne do ważki owady, nazywane jętkami jednodniówkami. Wbrew nazwie, część jętek żyje w stadium dorosłym kilka dni, a nawet tygodni, jednak inne cieszą się życiem zaledwie kilka godzin. Za najdłużej żyjącego uznaje się naszego polskiego cytrynka, który może przeżyć dziewięć miesięcy, a nawet półtora roku.

Życie motyla można podzielić na cztery etapy. Są to jajko, gąsienica, poczwarka i postać dorosła. Największym motylem, jaki można zaobserwować na terenie Europy, jest zmierzchnica trupia główka. Rozpiętość jego skrzydeł dochodzi do 14 centymetrów, a waga do 10 gram. Jak wskazuje nazwa, na tułowiu owad ma niezwykle charakterystyczny wzór, wyglądem przypominający czaszkę. Na terenie Brazylii odkryto rzadki gatunek ćmy, której rozpiętość skrzydeł wynosi aż 30,8 centymetrów. Największa powierzchnia skrzydeł także należy do motyla nocnego, jest nim ćma pawica atlas. Najmniejszej motyl to także owad nocny - ćma z rodziny Nepticulidae o rozpiętości skrzydeł wynoszącej około 2 mm.

Temperatura ciała motyli jest o wiele wyższa niż temperatura człowieka. Do lotu wzbijają się, jeśli osiągną temperaturę przynajmniej 86 stopni Celsjusza. To praktycznie dwa razy więcej niż temperatura człowieka. W okresie zimowym przechodzą w stan tak zwanej hibernacji. I nie ma znaczenia, w jakim stadium się w tamtym momencie znajdują. Zima to dla nich trudny czas, bo są owadami zmiennocieplnymi. Jedne gatunki zimują jako osobniki dorosłe, inne jako poczwarki, gąsienice, a nawet jaja. Motyle jednak nie śpią nigdy. W okresie zimowym przeżywają tzw. diapauzę, podczas której następuje spowolnienie funkcji życiowych.

Motyle posiadają trzy pary nóg, zakończonych hakowatymi pazurkami i cztery skrzydełka. Gąsiennice tych owadów uchodzą za prawdziwych mistrzów kamuflażu. Często przyczepiają się do się do gałązki czy podłoża i wyglądają dokładnie jak one. Dodatkowo zjadając roślinę na której bytują, nabierają jej zapachu, co odstrasza od niej drapieżne mrówki. Składając jaja, motyle przyczepiają je do liści, praktycznie nie ma możliwości ich oderwania, gdyż klej wytwarzany przez owady jest nieprawdopodobnie mocny.

Dzięki jednemu z gatunków motyli, można szybko zlokalizować masowe mogiły. Owady bytują bowiem na bylicy pospolitej, roślinie, która porasta tereny masowych grobów. Bardzo często właśnie dzięki temu dokonywano makabrycznych odkryć pod ziemią w miejscu masowego pojawienia się tych owadów. Wśród motyli są też kanibale. To owady należące do rodziny sokówkowatych. Potrafią zjadać gąsienice swojego gatunku.

Wszystkie motyle dzienne odżywiają się pokarmem płynnym. Najczęściej jest to nektar kwiatów. Lubią tez zlizywać sok fermentujących owoców. Większość chętnie spija także spadź z liści pod koloniami mszyc oraz sok z zalegających na ziemi owoców. Zimą, wybudzone z hibernacji, możemy je wzmocnić kroplami wody z dodatkiem miodu. W upalne dni owady piją też wodę z wilgotnego podłoża lub kałuż. Jeden z gatunków występujących w Peru ma zwyczaj siadania na żółwiach i spijania ich łez. Motyle uzupełniają w ten sposób niedobór sodu w organizmie.

Motyle mają również swojego przedstawiciela pod wodą! Zbiorniki wodne zamieszkuje gąsienica motyla o nazwie bezkolczy śnieżyczek. Podobnie jak inne owady, motyle posiadają też umiejętność unoszenia masy 50 razy cięższej od nich samych. Niektóre gatunki nocnych motyli, emitują ultradźwięki, odstraszające nietoperze.

Niezwykłym zjawiskiem jest to, że bardzo często podczas przemiany z gąsienicy w poczwarkę, mózg owadów odpowiedzialny za wspomnienia, pozostaje nienaruszony. Dzięki temu doskonale pamiętają swoją przeszłość z poprzedniego wcielenia, kiedy były gąsienicą.

Jednym z najpiękniejszych gatunków motyli na świecie i jednocześnie największy z osobników żyjących w Polsce jest Paź Królowej To piękny okaz o jaskrawej barwie, czerwonych i niebieskich plamkach na skrzydłach. Kolejnym pięknym motylem z rodzaju paź jest paź żeglarz. To motyl dzienny, który naturalnie żyje w Polsce, na terenie całego kraju. Można go spotkać w sadach i na polanach. Na pokrzywach spotkamy najczęściej mieniące się kolorowymi pawimi oczami, rusałki pawiki. Ten gatunek należy do motyli zimujących. Na łąkach kwietnych spotkamy modraszka, jest pasożytem społecznym mrówek. Najwcześniej pojawiającym się motylem, zwanym zwiastunem wiosny jest latolistek cytrynek. To cytrynki należą do motyli "długowiecznych", mogą przeżyć nawet półtora roku. Ich nazwa nie jest związana wyłącznie z ubarwieniem skrzydeł, ale również... delikatnym zapachem cytryny, który wydzielają. Nie mniej fascynującą rzeczą jest fakt, iż jest to jedyny europejski gatunek motyla, którego postać dorosła zimuje w opadłych liściach. Motylem, którego pokolenia pojawiają się aż 2-3 razy w roku, jest bielinek kapustnik. Zaś najrzadszy polski gatunek wśród motyli dziennych to mszarnik jutta. Stanowi relikt ostatniej epoki lodowcowej. Występuje na torfowiskach i z tego względu został objęty ochroną ścisłą.

Jednym z najciekawszych i najpiękniejszych polskich motyli jest Fruczak gołąbek, znany też jako dłużniec gwiaździk. Jest motylem z rodziny zawisakowatych, który swoim wyglądem do złudzenia przypomina kolibra. W rzeczywistości jest ćmą, którą można zaobserwować w wielu miejscach na świecie. Przednie skrzydła fruczaka gołąbka są brązowe w szare linie, a tylne pomarańczowe. Całe jego krępe ciało pokrywa puszyste, krótkie futerko. Spija nektar z kwiatów o długich kielichach, unosząc się nad nimi i bardzo szybko trzepocząc skrzydłami. Stąd skojarzenie z kolibrem, właśnie ze względu na długi aparat, którym zasysa nektar z kwiatów, zawisając nad nimi dokładnie tak, jak robią to kolibry. Dziób kolibra, przypomina też ssawka fruczaka gołąbka, nazywana trąbką. Dodatkowym podobieństwem między owadem a kolibrem jest fakt, że oba stworzenia są ciepłokrwiste, a w związku z tym przed każdym wylotem wprowadzają skrzydła w drganie, aby rozgrzać mięśnie. Proces ten trwa na tyle długo, aby ich temperatura osiągnęła trzydzieści osiem stopni Celsjusza. To niezwykle szybki owad, który lecąc, może rozwinąć prędkość do pięćdziesięciu kilometrów na godzinę. Kiedy spija nektar z kwiatów, wisi w powietrzu wykonując osiemdziesiąt uderzeń skrzydełkami na sekundę. Skrzydełka fruczaka gołąbka wykonują ruchy przypominające nieco ruchy samolotu. Potrafi poruszać nimi tak szybko, że dla ludzkiego oka stają się one niemal niewidoczne. Lata wprzód i w tył. Może latać w deszczu i po zmroku. Jest łakomczuchem. Potrzebuje tylko pięciu minut, aby spić nektar z kielichów stu kwiatów. Ponadto cechuje się bardzo dobrym wzrokiem, dzięki czemu sprawnie wyszukuje odpowiednie kwiaty i unika niebezpieczeństw. We wrześniu fruczaki gołąbki opuszczają Polskę, aby wyruszyć w podróż na południe Europy, gdzie temperatura pozwala im w spokoju przeczekać zimę, której nie przetrwałyby w naszym kraju. Dorosłe fruczaki gołąbki najchętniej wybierają rośliny, które oferują im dużo nektaru, w tym szałwię, lawendę, pelargonie i jaśmin.

Motyl ma w kulturze i wierzeniach bogata symbolikę. Przede wszystkim reprezentuje odrodzenie i przemianę. Jest także symbolem nadziei na lepsze jutro, a także wolności, miłości i szczęścia. Z kolei sam moment przemiany z nieforemnej poczwarki do zachwycającego zjawiska, jakim jest pełna forma motyla, imago, jawił się w kulturze jako uniwersalna metafora ludzkiego dążenia do doskonałości. Barwne skrzydła wirujące w słońcu przypominają o kruchości życia, w którym należy cieszyć się każdą chwilą. W postrzeganiu metafizycznym motyle uznawano często za posłańców od zmarłych dusz lub ich nowe wcielenia.