Czy pracownik może odmówić wykonania polecenia służbowego przez COVID-19?

Czy obowiązujące i wiążące pracownika oraz pracodawcę przepisy przewidują takie sytuacje? Co jest wtedy ważniejsze: kodeks pracy czy zagrożenie zdrowotne z powodu COVID-19? Kwestie te wyjaśnia Adam Domagała, radca prawny z MGM Kancelarii Radców Prawnych Mirosławski, Galos, Mozes w Sosnowcu.

Zgodnie z art. 100 § 1 Kodeksu pracy (k.p.) jednym z podstawowych obowiązków pracownika jest sumienne i staranne wykonywanie swoich obowiązków oraz stosowanie się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.

Ale na podstawie art. 42 § 4 k.p., w przypadkach uzasadnionych potrzebami pracodawcy, może on powierzyć pracownikowi inną pracę, jednak pod pewnymi warunkami. Ta inna praca niż określona w umowie, przydzielona na okres nieprzekraczający 3 miesięcy w roku kalendarzowym, nie może powodować obniżenia wynagrodzenia i musi odpowiadać kwalifikacjom pracownika.

Odmowa wykonania polecenia służbowego przez pracownika może nastąpić w sytuacji, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bezpieczeństwa i higieny pracy i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, albo gdy wykonywana przez niego praca grozi takim niebezpieczeństwem innym osobom.
W takiej sytuacji pracownik ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego.

Powstrzymanie się od wykonywania pracy może nastąpić wyłącznie w przypadku łącznego wystąpienia przesłanek określonych w art. 210 § 1 k.p., czyli warunki pracy nie odpowiadają bezpieczeństwu i higienie pracy, a zarazem warunki te stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika (patrz: wyrok Sądu Najwyższego – Izby Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 11 maja 2006 r., sygn. I PK 191/05).

Jak podkreśla Adam Domagała, sama obawa pracownika związana z panującą epidemią COVID-19, nie może stanowić samoistnej przyczyny odmowy świadczenia pracy bądź wykonywania poleceń służbowych.

Zagrożenie dla życia i zdrowia, o którym mówimy, musi być zagrożeniem realnym i obiektywnie sprawdzalnym, a nie potencjalnym, opartym na strachu czy zbiorowej panice, ani też takim, gdy zagrożenie jest tylko pośrednie.

Ocena, czy warunki pracy stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, powinna być dokonywana przy użyciu obiektywnego kryterium. Gdy pracodawca zapewnia pracownikom środki ochrony osobistej, jednorazowe rękawiczki, płyn do dezynfekcji oraz zapewnia odległość między stanowiskami pracy – co najmniej 1,5 m (chyba że jest to niemożliwe ze względu na charakter działalności danego zakładu pracy, a zakład ten zapewnia środki ochrony osobistej związane ze zwalczaniem epidemii), nie ma uzasadnionych podstaw do odmowy świadczenia pracy przez pracownika lub odmowy wykonania polecenia służbowego z powodu zagrożenia wynikającego ze stanu epidemii COVID-19.
Jadwiga Jenczelewska

Odmawiając wykonania polecenia służbowego bez wymaganych podstaw prawnych, pracownik naraża się na odpowiedzialność porządkową, m.in. na upomnienie lub naganę. Działanie takie może być także zakwalifikowane jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych, bo świadome łamanie i niewykonywanie poleceń przełożonych, kwalifikowane jest jako ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych (patrz: wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z 11 marca 2020 roku, sygn. akt. III PK 24/19).

W 2020 roku Kancelaria MGM, jako jedna z 15 w kraju otrzymała specjalne wyróżnienie w kategorii „Wsparcie pro bono służby zdrowia podczas epidemii”. (JJ)