Skąd pochodzą Andrzejki?
Andrzejki, czyli wieczór matrymonialnych wróżb praktykowanych przez dziewczęta znany był w Niemczech, na Węgrzech i na Słowacji, w Rosji, na Ukrainie i Białorusi, a także na greckich wyspach Sporadach, które dość powszechnie uważa się za kolebkę tych zwyczajów. Miałoby o tym świadczyć greckie znaczenie wyrazu "Andreas" oznaczającego męskość i „andros” – mąż. Z czasem utrwaliło się tradycyjne przekonanie, że św. Andrzej jest patronem cnotliwych dziewcząt szukających męża. Wróżby andrzejkowe upowszechniły się wśród szlachty i mieszczaństwa, później zostały przejęte przez lud.
Czy to znaczy, że Andrzejki nie są zwyczajem ludowym?
Bardzo często w dyskursie potocznym utożsamiamy andrzejkowe wróżby matrymonialne z kulturą ludową. Natomiast to najprawdopodobniej efekt tak zwanego opadu kulturowego. Kiedy pewne wierzenia i zachowania stały się praktyką warstw wyższych, z czasem zakorzeniły się na dobre w kulturze chłopskiej.
Kiedy Andrzejki pojawiły się w Polsce?
Pierwsze sygnały o ich występowaniu na ziemiach polskich pochodzą z połowy XVI wieku. Należy pamiętać, że pierwotnie andrzejkowe wróżby dziewcząt odbywały się wyłącznie w wigilię św. Andrzeja. Uczestniczyły w nich tylko panny na wydaniu. Obecnie jest to wspólna zabawa zarówno dziewcząt jak i chłopców, częstokroć połączona z wróżbami traktowanymi z przymrużeniem oka.
Dlaczego na wróżby andrzejkowe wybierano akurat ten dzień?
Ze względu na szczególną moc sprawczą wigilii, czyli wieczoru poprzedzającego święto patrona cnotliwych dziewcząt. To bardzo uniwersalne przekonanie. Proszę zauważyć, że mamy wigilię świętego Jana, wigilię Bożego Narodzenia czy wigilię świętej Katarzyny, kiedy chłopcy mieli swój wieczór wróżebny. Ponadto jest koniec listopada: prace polowe się zakończyły, ludzie mieli więcej czasu, by się spotykać. To czas wieczornic związanych z wróżbami. Dlaczego? Szybko zapada zmierzch, przyroda obumiera, a od święta poświęconego duszom zmarłym sadyby żyjących intensywnie nawiedzają duchy przodków. Istniało przekonanie, że przybysze z zaświatów znający przyszłość mogą wyjawić ją ludziom za pomocą pewnych znaków, które należało odpowiednio zinterpretować.
To duchy miały wskazać przyszłość?
Właśnie tak. Obawiano się jednakże, że wśród duchów przodków pojawią się i te źle życzące domownikom. Robiono wszystko, by złe duchy odpędzić. Na przykład na Rzeszowszczyźnie zapalano na rozstajach dróg ogniska zwane ogniami świętego Andrzeja, do których wrzucano kawałki palm wielkanocnych. Ogniska te miały strzec przed złymi duchami i oświetlać drogę tym życzliwym. Dziewczynom zalecano, by przed położeniem się spać wdychały dym z tych ognisk, bo wówczas we śnie pojawi się upragniony małżonek.
Jakie były inne zwyczaje związane z Andrzejkami?
Kluczowy jest sposób przygotowania się do snu. Dziewczyny obok łóżka stawiały miskę z wodą, nad którą budowały misterny mostek z patyków i gałązek. Po nim miał przyjść sen o wymarzonym mężu. Treść snu miała zagwarantować męska garderoba kładziona pod poduszkę. Dziewczyny kładły też pod poduszkę kartki z imionami chłopców i po przebudzeniu losowały jedną z nich. Miało to być imię oczekiwanego wybranka.
Czy są jakieś typowe obrzędy andrzejkowe dla Śląska Cieszyńskiego?
W przypadku Andrzejek trudno dostrzec jakiś specyficznych tradycji typowych wyłącznie dla Śląska Cieszyńskiego. Podobne zwyczaje związane z tym dniem są znane w wielu innych regionach Polski.
Skąd – w pana ocenie - ogromna popularność Andrzejek także i dziś?
To święto, które ma typową formę ludyczną. A przecież lubimy się spotykać i wspólnie bawić. Trzeba jednak pamiętać, że dzisiejsze Andrzejki nijak mają się do tych sprzed wieków. Dziś wspólnie bawią się mężczyźni i kobiety w różnym wieku, zarówno stanu wolnego, jak i małżonkowie, co kiedyś było nie do pomyślenia. Niegdysiejszym Andrzejkom nie towarzyszyły również tańce. Ponadto w dużej mierze zatracił się matrymonialny charakter andrzejkowej tradycji.
Rozmawiał Jacek Drost
*Prezenty pod choinkę 2015 To najciekawsze propozycje
*Mikołaj lata nad Śląskiem! ZOBACZ WIDEO i ZDJĘCIA To nie jest fotomontaż
*Roraty 215: Pytania i odpowiedzi z Małego Gościa Niedzielnego
*Jak zdobyć becikowe i 1000 zł na dziecko? ZOBACZ KROK PO KROKU
*Jesteś Ślązakiem, Zagłębiakiem, czy czystym gorolem? ROZWIĄŻ QUIZ
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?