Ekstrema dla każdego

Huraganowe wiatry, powodzie i gwałtowne nawałnice z gradem - to już niemal codzienność. Dlatego właśnie naukowcy przymierzają się do uruchomienia geoportalu "Ekstrema polskie". Znajdą się tam opisy i analizy wszystkich poważniejszych kataklizmów meteorologicznych i hydrologicznych, jakie wydarzyły się w Polsce na przestrzeni minionych dwudziestu lat.

Projekt zleciło Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. W jego realizację zaangażowali się naukowcy z ponad dwudziestu uczelni oraz instytutów badawczych w całym kraju. Całość koordynują badacze z Uniwersytetu Śląskiego. Badacze zbierają dane z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej oraz uniwersyteckich stacji badawczych. Portal ma być kompendium wiedzy o meteorologicznych i hydrologicznych kataklizmach z ostatnich dwóch dekad.

Do analiz dołączone będą zdjęcia, ilustracje i mapy. Znaleźć będzie można też praktycznie rady dotyczące zabezpieczeń i usuwania skutków pogodowych anomalii.

- Portal nie ma na celu przewidywania takich zjawisk w czasie rzeczywistym. Nie będzie zatem ostrzegać przed nadchodzącymi wichurami, czy powodziami, choć oczywiście istnieje możliwość połączeń z portalami, które mają taki cel. Przedstawiane będą natomiast scenariusze oraz prognozy ogólne, długoterminowe odnośnie zagrożeń poszczególnymi zjawiskami ekstremalnymi - mówi prof. Jacek Jania z Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego. System wczesnego ostrzegania w województwie śląskim po staremu będzie się zatem opierał na pracy Wojewódzkiego Centrum Zarządzania Kryzysowego. Tam trafiają ostrzeżenia z krakowskiego oddziału IMiGW (zbiera on dane z sieci monitorujących atmosferę i stan wód automatów). Z Centrum alarm przekazywany jest dalej do samorządów i służb ratowniczych.

- W razie nagłych sytuacji stosujemy nawet wysyłanie ostrzeżeń SMS-ami do prezydentów czy wójtów zagrożonych gmin, bądź do naczelników tamtejszych centrów zarządzania kryzysowego - mówi Grzegorz Kamienowski, dyrektor Wydziału Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego Urzędu Wojewódzkiego.
Teoretycznie system pozwala na wykrycie zagrożenia z kilkugodzinnym godzinnym wyprzedzeniem (nie dotyczy to trąb powietrznych - one pojawiają się zbyt szybko jak na możliwości stosowanej aparatury). Mimo tego w sierpniu ubiegłego roku wszyscy zostaliśmy zaskoczeni przez nawałnicę, która spustoszyła północną część województwa śląskiego. Wichura osiągała prędkość ponad 200 kilometrów na godzinę. Jej bilans to trzy ofiary śmiertelne, kilkaset uszkodzonych budynków, dziesiątki zdewastowanych samochodów, zerwane sieci trakcyjne i energetyczne. Straty liczono w dziesiątkach milionów złotych. Rok wcześniej niemal w tym samym miejscu wydarzył się podobny kataklizm. Naukowcy przyznają, iż rejon Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej sprzyja powstaniu gwałtownych huraganów. Między innymi okoliczności i skutki tych właśnie zdarzeń zamierzają wziąć pod lupę w ramach projektu "Ekstrema polskie".

Geoportal ma rozpocząć działalność w drugiej połowie roku. Zajrzeć do niego będzie mógł każdy - tak szukający szczegółowych informacji naukowiec, jak i przeciętny Kowalski z ulicy. Portal będzie miał charakter interaktywny - będzie można z niego czerpać wiedzę, ale również przekazywać tam swoje spostrzeżenia (np. o burzy, wichurze bądź innym zjawisku meteorologicznym, którego było się świadkiem).

- Każdy będzie miał możliwość zgłaszania zdarzeń ekstremalnych on-line na elektronicznym formularzu. Po weryfikacji będą one włączane do zasobów bazy - wyjaśnia prof. Jacek Jania z Wydziału Nauk o Ziemi UŚ.

A zatem wiele zależy od zaangażowania internautów. Pytanie tylko, czy zechcą skorzystać z możliwości, które daje im system. Póki co doświadczenia podobnych projektów nie są zbyt budujące.

- Swego czasu uruchomiliśmy portal, na który kierowaliśmy informacje bezpośrednio z Komendy Wojewódzkiej Policji. Mieszkańcy mogli sprawdzić jakie zagrożenia występują w ich dzielnicy, a nawet na ich własnej ulicy! Jak na razie uruchomienie tego portalu nie spotkało się z większym oddźwiękiem - dziwi się Grzegorz Kamienowski.

Z Grażyną Bebłot z Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Katowicach rozmawia Michał Wroński

Naukowcy przygotowują uruchomienie portalu "Ekstrema polskie". Będzie można przesyłać na niego informacje o niecodziennych zjawiskach atmosferycznych, których było się świadkiem.

To świetny pomysł. Zjawiska atmosferyczne, szczególnie latem, mają często lokalny charakter, więc omijają nieraz nasze stacje. Ponadto nasze radary pokazują to, co dzieje się w chmurze, natomiast nie mamy 100-procentowej pewności, że w danym miejscu opad faktycznie wystąpi. W tej sytuacji informacje od internautów mogą być bardzo cenne. Im więcej takiej wiedzy, tym większe możliwości skutecznej analizy danego zjawiska.

Od czego zacząć podpatrywanie natury?

Przede wszystkim od zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Nie należy ryzykować. Ciekawość czy chęć przekazania jakiś interesujących spostrzeżeń nie może być powodem, by narażać swe zdrowie lub życie.

Zakładając jednak, że nic nam nie grozi - na co zwracać uwagę?

Wszystko może być cenną informacją: czas trwania zjawiska, jego opis, wykonane zdjęcia lub nakręcony telefonem komórkowym filmik. Jeśli mamy do czynienia z gradem, to dobrze jest zmierzyć wielkość bryłek lodu - jeśli nie mamy akurat linijki, to można położyć obok tzw. gradziny jakiś przedmiot, chociażby pudełko zapałek czy jakiś owoc.

Huraganu: osiąga prędkość powyżej 118 km. na godz., wywołując duże zniszczenia i zagrażając życiu ludzi.
Trąby powietrznej: przemieszcza się z prędkością 30-40 km/godz., a prędkość wiatru w wirze potrafi osiągać nawet 100 metrów na sekundę.
Opadów: gradu, śniegu lub deszczu - niebezpieczne potrafią być zarówno opady nagle i ulewne, jak też niezbyt silne opady długotrwałe (wywołały powódź w 1997 r.).
Długotrwałych okresów wysokich lub niskich temperatur.
Gwałtownych skoków ciśnienia atmosferycznego.