Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Historia Śląska: Mamy co prawda trochę zagmatwaną, ale piękną historię

Sławomir Cichy
Wczesna historia IV-II w. p.n.e. na terenach Śląska żyły plemiona Celtów, pojawili się Germanowie i Słowianie. W IX w. wschodnia część Śląska należała do państwa Wiślan, potem była podbita przez Wielkie Morawy. Po 955 r. władzę przejmują Czesi.
Wczesna historia IV-II w. p.n.e. na terenach Śląska żyły plemiona Celtów, pojawili się Germanowie i Słowianie. W IX w. wschodnia część Śląska należała do państwa Wiślan, potem była podbita przez Wielkie Morawy. Po 955 r. władzę przejmują Czesi. arc
Śląsk Dolny, Śląsk Górny, Śląsk Cieszyński, Śląsk Opawski, Śląsk... To ile jest „tych Śląsków” i dlaczego województwo śląskie jest śląskie tylko z nazwy, bo część jego administracyjnego obszaru stanowią ziemie Zachodniej Małopolski, Żywiecczyzny czy Częstochowy? W ciągu ostatniego tysiąca lat nie było wieku, by ktoś Śląska nie podbijał, przyłączał, wyzwalał, przejmował albo jednoczył. Ziemie śląskie bywały pod władzą Czechów, Austriaków, Niemców i Polaków. Dzisiejsze województwo śląskie nie jest historycznym obszarem Śląska. Obejmuje tylko wschodnią część ziem Górnego Śląska, ale też część zachodniej Małopolski z Zagłębiem Dąbrowskim oraz Żywiecczyznę i Częstochowę.

Jak łatwo się domyśleć, Śląsk jest jeden, a jego podział wynika z historycznych uwarunkowań. Nie było bowiem w jego tysiącletniej historii ani jednego wieku, w którym nie byłby przez kogoś podbijany, dzielony, przyłączany, wyzwalany, jednoczony, anektowany czy inkorporowany. Z kolei nazwę „Śląsk”, należy wiązać z prasłowiańskim słowem „slęga”, oznaczającym wilgoć, miejsce podmokłe (mokradła).

Co zaś się tyczy dzisiejszego województwa śląskiego, to jego obszar został wyznaczony w ramach reformy administracyjnej w 1999 r., dzielącej Polskę na 16 województw. I mimo że od tego czasu minęło 17 lat, mapa województwa śląskiego wciąż budzi emocje. Próbuje bowiem połączyć w jeden organizm tereny o różnej tradycji historycznej, kulturowej, a nawet różnej gwary czy - jak twierdzą niektórzy - różnym języku.

Zacznijmy od początku

Dawno, dawno temu, jakieś 200 tys. lat p.n.e., bo z tego okresu pochodzą pierwsze ślady pobytu człowieka na tych terenach, z pewnością nikt nie zaprzątał sobie głowy granicami, nazwami czy przynależnością.

W starożytności w dorzeczu górnej i środkowej Odry pojawił się pierwszy lud znany z nazwy. Byli to Celtowie, którzy przybyli na początku IV wieku p.n.e. z obszaru Bohemii przez Przełęcz Kłodzką, a w drugiej połowie IV wieku p.n.e., przedostawszy się przez Bramę Morawską, zasiedlili Górny Śląsk.

Od I wieku n.e. przez ok. 400 lat ziemię dzisiejszego Śląska zamieszkiwało plemię Lugiów. A Słowianie? Przybyli na te ziemie dopiero w V wieku n.e. Ale polskie fragmenty historii Śląska zaczynają się w zasadzie od Mieszka I, księcia państwa Polan. To on w 990 roku, na dwa lata przed swoją śmiercią, podbił Śląsk po wojnie polsko-czeskiej. Przyjmuje się, że zajęcie Śląska mogło też mieć miejsce około 985 roku, ponieważ wówczas powstały grody piastowskie we Wrocławiu, Głogowie i Opolu, no i w tym roku został zerwany sojusz polsko-czeski.

Rozbicie dzielnicowe

Czesi nie ustawali w próbach odbicia Śląska, ale bez większego powodzenia, nie licząc krótkiego epizodu z lat 1038-1050. Potem oficjalnie zrzekli się do niego praw, zachowując jednak Opawę, która do dziś jest w ich rękach.

W XII w. doszło za sprawą Bolesława Krzywoustego do rozbicia dzielnicowego Polski. Pomysł władcy był prosty: nie chcąc, aby między Piastami trwały walki o schedę, zdecydował, że podzieli Polskę między synów, przydzielając prawie każdemu z nich we władanie jedną z dzielnic. Kiedy zmarł w 1138 roku, jego wola została wcielona w życie, nie obyło się jednak bez zgrzytów.
Władysław Wygnaniec, syn Krzywo- ustego został dziedzicem dzielnicy śląskiej, ale musiał przed braćmi uciekać do Niemiec. Koniec końców na Śląsk wrócili jego potomkowie, ale dokonali kolejnego podziału terytorium na Dolny i Górny Śląsk. Kolejne pokolenia wprowadzały dalsze podziały. Nic więc dziwnego, że słabe księstewka przyjmowały zależność wobec Czech. Kiedy królestwo polskie jednoczyło się pod berłem Władysława Łokietka (1305-1333) i Kazimierza Wielkiego (1333-1370), już nie mógł być włączony do jednoczącego się państwa, bo niemal wszyscy książęta śląscy związani byli hołdem lennym z Czechami. Kazimierzowi Wielkiemu nie pozostało nic innego, jak spisać Śląsk na straty za cenę czeskiego poparcia politycznego. W 1335 roku zrzekł się praw do Śląska, co przypieczętował stosownymi dokumentami jeszcze dwukrotnie w 1339 roku i w Namysłowie w 1348 roku.

Powrót do Polski po 600 latach

Kolejne sześć wieków Śląsk przechodził z rąk do rąk (o czym piszemy w kalendarium na górze strony), ale nawet przez chwilę nie były to ręce polskie. Śląsk był znaczącą prowincją państw, do których przez te wieki należał, choć w wyniku wojen w XVII i XVIII w. jego gospodarka podupadła. W drugiej połowie XVIII w. Prusacy sprowadzili tu niemieckich kolonistów, dążąc do zniemczenia wszystkich dziedzin życia. Polityka ta sprawdziła się na Dolnym Śląsku, gdzie na przełomie XVIII i XIX wieku było zaledwie 20 proc. ludności polskiej. Na Górnym Śląsku odwrotnie. Większość mieszkańców stanowiła polska ludność i nawet germanizacyjna polityka zwana „Kulturkampf” po 1871 roku, kiedy Śląsk wraz z całymi Prusami stał się częścią zjednoczonego cesarstwa niemieckiego, nie zmieniła tej sytuacji.

Z drugiej strony Śląsk z zapomnianej pruskiej prowincji wybił się na potęgę gospodarczą ówczesnych czasów. Powstawały kopalnie, huty, linie kolejowe, a wraz z nimi rosła jakość życia. Nie miało to jednak wpływu na sytuację narodową. Kiedy po pierwszej wojnie światowej, w 1918 roku, Polska odzyskała niepodległość, poważna część Górno- ślązaków opowiedziała się za przyłączeniem Śląska do Polski. Wyrazem tego były trzy kolejne powstania śląskie (1919-1920-1921). Zaś w 1921 roku przeprowadzono na terenie Górnego Śląska plebiscyt narodowy, w którym aż 40,4 proc. ludzi opowiedziało się za przyłączeniem do Polski. W efekcie ok. 30 proc. Górnego Śląska przyłączono do Polski, w której, włączając do nich część Śląska Cieszyńskiego, utworzono województwo śląskie ze stolicą w Katowicach. Istniało ono w latach 1922-1939 i miało autonomię, choć było integralną częścią Polski. Posiadało jednak jako jedyne władzę lokalną w postaci Sejmu Śląskiego, w którym zasiadało 48 śląskich posłów wybieranych w wyborach powszechnych. Sejmowi Śląskiemu podlegały m.in.: władze powiatowe i gminne, policja i żandarmeria, szkolnictwo, opieka zdrowotna, drogi, rolnictwo, sprawy wyznaniowe, podatkowe i ustalanie budżetu.

Czas wojennej zawieruchy

Kres przedwojennej samorządności województwa położyła napaść Niemiec na Polskę 1 września 1939 r. Wszystkie ziemie śląskie stały się częścią Rzeszy Niemieckiej, Ślązaków natomiast wpisano na listę narodowościową (Volkslistę), według następującego porządku: do grupy I i II zaliczono „zasłużonych dla Niemiec”, do III zdatnych do zniemczenia, a do IV spolonizowanych Niemców. Wprawdzie Niemcy kokietowali Ślązaków, podkreślając ich rzekomo niemieckie korzenie, to jednak mówienie po polsku, nawet w gwarze, było prawnie zabronione. Ślązacy byli powoływani do niemieckiej armii.
Po „wyzwalaniu” Śląska przez Rosjan w 1945 roku, ludność traktowana była brutalnie: dochodziło do rabunków, mordów i gwałtów.

Do tamtych dramatycznych zdarzeń przylgnęła nazwa „Tragedia Górnośląska”. Nieznane dotąd szerzej relacje na temat losów Górnoślązaków, wywiezionych w 1945 r. do Związku Radzieckiego, prezentuje książka „Niech świat pamięta o nas... Losy osób deportowanych do ZSRR z terenu Górnego Śląska w 1945 r.”, wydana przez katowicki IPN. Publikacja jest efektem konkursu ogłoszonego przez Instytut w ubiegłym roku.

Województwo śląskie dziś

Urząd marszałkowski województwa śląskiego definiuje je jako region położony na obszarze Niziny Śląskiej, Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, Kotliny Oświęcimskiej, Pogórza Zachodniobeskidzkiego i Beskidów Zachodnich. Obejmuje wschodnią część historycznych ziem Górnego Śląska i część zachodniej Małopolski, w tym Zagłębie Dąbrowskie, Zagłębie Krakowskie, Żywiecczyznę i Częstochowę. Zamieszkuje je 4,59 mln osób. Śląskie jest województwem o najwyższym stopniu urbanizacji i gęstości zaludnienia. Siedzibą władz województwa są Katowice.

Zatem wynika z tych informacji jasne przesłanie, że województwo śląskie nie jest jednorodne historycznie. To tu, na styku Mysłowic, Sosnowca i Jaworzna, jest miejsce określane mianem Trójkąta Trzech Cesarzy. Tam w latach 1846-1915 zbiegały się granice trzech europejskich mocarstw: Prus (później Niemiec), Austrii (później Austro-Węgier) i Rosji.

O ile Austro-Węgry i Rosja uzyskały tereny części dzisiejszego województwa w wyniku zaborów, pod koniec XVIII w. o tyle Górny Śląsk nie był pod żadnym zaborem. Kiedy Polskę rozbierano, już należał do Prus. Dlatego 30 kwietnia 2013 r. na obelisku upamiętniającym tzw. Trójkąt Trzech Cesarzy w Mysłowicach umieszczono tablicę informującą, że w tym miejscu stykały się dawniej „granice trzech państw”. W poprzednim napisie było: „granice trzech zaborów”.

Sześćset lat poza Polską sprawiło, że na Śląsku powstała „ślůnsko godka” uznawana w tej chwili za dialekt języka polskiego. Wyraźne są w niej wpływy języka czeskiego, słowackiego i niemieckiego. W 2010 r. Marek Plura, poseł PO, złożył projekt ustawy nadającej śląskiemu status języka regionalnego. Projekt ustawy jednak przepadł w trakcie procedowania. 30 marca 2012 roku podobny projekt podpisało 64 posłów, bez sukcesu. W Narodowym Spisie Powszechnym w 2002 r. używanie śląskiego, jako podstawowego języka w domu, deklarowało 56,6 tys. osób. W spisie z 2011 r. było już 529 tys. takich osób.

The first known states in Silesia were Greater Moravia and Bohemia. In the 10th century, the Polish ruler Mieszko I of the Piast dynasty incorporated Silesia into the Polish state. During the Fragmentation of Poland, Silesia and the rest of the country were divided among many independent duchies ruled by various Silesian dukes. During this time, German cultural and ethnic influence increased as a result of immigration from German-speaking parts of the Holy Roman Empire. In 1179, parts of the Duchy of Kraków around Bytom, Oświęcim, Chrzanów and Siewierz were transferred to the Silesian Piasts, although their population was primarily Vistulan and not of Silesian descent.
After World War I, Upper Silesia was contested by Germany and the newly independent Second Polish Republic. The League of Nations organized a plebiscite to decide the issue in 1921. It resulted in 60% of votes being cast for Germany and 40% for Poland. Following the third Silesian Uprising (1921), however, the easternmost portion of Upper Silesia (including Katowice), with a majority ethnic Polish population, was awarded to Poland, becoming the Silesian Voivodeship.

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!