III Kongres Tańca odbędzie się na Śląsku. "Najpierw są moi bliscy, potem taniec, a potem długo, długo nic" - rozmowa z Karolem Urbańskim

Od kilkunastu lat mamy w przestrzeni publicznej renesans tańca – Taniec z gwiazdami, Dance, Dance, Dance czy też You Can Dance. Obecnie znajdziemy sporo kursów – nie tylko tańca towarzyskiego ale także tańców latynoskich lub tańca użytkowego. Z drugiej strony wiele osób na różnych imprezach dalej boi się tańczyć.

Karol Urbański: Z wszystkimi plusami i minusami istnienia takich programów, to ich pojawienie się na pewno zwiększyło zainteresowanie tańcem. Pytanie, na ile zwiększyło je w ten sposób, że się to potem przełożyło nie tylko na bierne zainteresowanie tańcem, ale również na aktywną działalność na poziomie rekreacji – chociażby pójścia na kurs. A gdzie to poszło dalej? To, że ludzie jednak pomyśleli, że chcą się zajmować tym ”na poważnie”, to znaczy chcą z tego uczynić jakąś formę wyrazu artystycznego, poprzez którą chcą mówić o świecie. To, że pojawiły się nowe wydziały tańca i na te wydziały przychodzą studenci, którzy chcą się tańca uczyć, czy to, że ten ruch amatorski jednak działa bardzo mocno - to wszystko znaczy, że jakieś przełożenie jest. Bardzo trudno jest stwierdzić jakie, bo wymagałoby to jakościowych badań statystycznych.

Na Śląsku odbędzie się niedługo Kongres Tańca organizowany przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca – do kogo jest skierowane to wydarzenie? Do pasjonatów, profesjonalistów czy do każdego zainteresowanego?

Do każdego, kto chce się czegoś dowiedzieć o tańcu. Gdyby to potraktować jako taki koncentryczne kręgi , to kongres jest głównie dla ludzi, którzy na różnych poziomach profesjonalnie są z tańcem związani. Chodzi o tancerzy, choreografów, pedagogów, organizatorów życia tanecznego, producentów wydarzeń, prezenterów, kuratorów, ale również teoretyków tańca i ludzi, którzy dokumentują taniec zarówno w przestrzeni historycznej, jak i w przestrzeni współczesnej. Kongres ma być przestrzenią dyskusji, rozmowy. Ponieważ mamy także panele, które są poświęcone upowszechnianiu tańca, budowaniu publiczności, a także zwiększaniu dostępności (zarówno na poziomie wykonawstwa, jak i możliwości oglądania) to na pewno znajdą tu coś dla siebie wszyscy pasjonaci.

Takim wydarzeniem, które ma na celu pokazać taniec od wielu stron oraz go upowszechniać jest Śląski Dzień Tańca. Śląsk jest roztańczony? Skąd pomysł na kongres tańca w (post)industrialnym regionie?

Chodziło o nam o pokazanie, że ta mapa taneczna Polski jest o wiele bogatsza niż tylko stolica. Od jakiegoś regionu musieliśmy zacząć i potencjał tego regionu zdecydował o tym, że tegorocznych kongres będzie się odbywał w Katowicach. Naszym marzeniem jest, że będzie odbywał się w różnych ważnych ośrodkach tanecznych Polski w kolejnych edycjach. Natomiast wracając do pana pytania - Śląsk jest bardzo roztańczony i to na różnych poziomach, w różnych stylistykach, w różnych formach. Zarówno, jeżeli chodzi o historię tego regionu, jak o jego współczesne oblicze. Mamy tu Operę Śląską z zespołem baletowym, Zespół Pieśni i Tańca Śląsk, Teatr Tańca Rozbark. Kontynuatorem, w jakiś sposób tradycje śląskiego teatru tańca są dwa wydziały tańca w regionie, a w Akademii Muzycznej w Katowicach jest państwowa szkoła baletowa w Bytomiu. Od wielu lat w Chorzowie działa Teatr Rozrywki dysponujący swoim zespołem tanecznym. W Katowicach działają przestrzenie sztuki, czyli projekt dla tancerzy niezależnych, działający głównie w nurcie tańca współczesnego.

Czego doświadczymy w ramach Śląskiego Dnia Tańca oraz Kongresu?

Śląski Dzień Tańca to będzie cała seria wydarzeń, które będą skierowane do mieszkańców regionu. Odbędzie się szereg warsztatów tanecznych, kino tańca, pokazy spektakli wydarzenia familijne, warsztaty tańca integracyjnego, wycieczka do siedziby Zespołu Pieśni i Tańca „Śląsk” w Koszęcinie i wiele innych. Program szczegółowo przedstawiony jest na stronie www.kongrestanca.pl, gdzie można rejestrować się na te wydarzenia. Z kolei w czasie trwania samego Kongresu i wydarzeń towarzyszących - w pierwszym dniu odbędzie się spektakl teatru tańca a w drugim potańcówka.

Może to dość proste pytanie, ale czym jest taniec? Malarz maluje na płótnie, poeta zapisuje słowa a tancerz właściwie tworzy dzieło ze swojego ciała.

Absolutna zgoda, tylko myślę, że Tancerz jest też instrumentem, narzędziem sam dla siebie i często jest jednocześnie twórcą i tworzywem. Natomiast nie do przecenienia jest rola choreografa czyli tego twórcy, który używając materiału ruchowego i wykorzystując umiejętności artystów-tancerzy tworzy materiał spektaklu. Bardzo ważne jest myślenie o kształcie scenicznym i to, czy mówimy o balecie współczesnym, klasycznym, czy mówimy o folklorze, tańcu współczesnym, niektórych odłamach tańca współczesnego – to się bardzo różnie kształtuje. Natomiast co do zasady – pewna wyjątkowość tego zawodu polega na tym, że naszym narzędziem jest ludzkie ciało.

Jest Pan dalej czynnym tancerzem. Wchodząc na scenę czuje Pan dalej silne emocje. W pewien sposób musi pan za chwilę zjednoczyć się ze sztuką.

To dla mnie za każdym razem niezwykłe doświadczenie, które jest złożeniem warsztatu i emocjonalności. Wydaje mi się, że nigdy nie zanikła ta emocja, którą się nazywa popularnie tremą, ale ona jest taką pozytywną emocją. Odczuciem niepokoju, lęku wyjścia na scenę i bycia „tu i teraz”. Wydaje mi się, że warsztat jest bardzo ważny oraz świadomość ciała – możliwości jego wykorzystania. Z wiekiem to się staje coraz ważniejsze. Z drugiej strony to ciało nas coraz bardziej ogranicza, więc istotne jest znalezienie równowagi i poszukanie odpowiedniego środka wyrazu.

Czy ciało może stanowić w tańcu istotną przeszkodę np. jego niepełnosprawność?

W czasie III Kongresu Tańca w Katowicach mamy jeden panel, który będzie poświęcony szeroko rozumianej dostępności i temu jak kreować przeszłość tańca, który byłby dostępny dla każdego, bez względu na ograniczenia ruchowe zarówno pod kątem możliwości pracy w zawodzie, języka inkluzywnego, jak i dostępności infrastruktury dla artystów i widzów. Instytut ma też program, który nosi nazwę „Taniec i niepełnosprawność: przekraczanie granic”. Ma on na celu wpływanie na sektor kultury i sztuki, tak by stał się dostępny dla jego różnorodnych uczestników i uczestniczek, w tym także dla osób z niepełnosprawnością. Jak wspomniałem – bardzo ważna jest równowaga pomiędzy tym, na co nam ciało pozwala, a tym co poprzez ciało możemy wyrażać.

Kiedyś czytałem wywiad ze znanym aktorem i powiedział, że kilka razy zdarzyło mu się na scenie tak wczuć w rolę, że granice między nim a graną postacią niemal się zatarły. W tańcu odgrywa się jakąś rolę, tworzy opowieść samym sobą?

To zależy od tego, jak my i twórcy postrzegają taniec. Z jednej strony jest blisko teatru, ale z drugiej jest blisko muzyki, więc nie musi nieść żadnych treści poza samym ruchem. Muzyka może być tu tylko czystą muzyką pozbawioną treści narracyjnych. Myślę, że czasami oczekiwanie choreografów jest wręcz takie, żeby nie nakładać tam żadnych emocji, żeby zachować czystość spojrzenia świadomego, pokazywać pewien logiczny ciąg ruchów, który tworzy choreografię. Tutaj wiele zależy właśnie od tego, o jakim kierunku w tańcu mówimy, o jakiej stylistyce, o jakim myśleniu. Na przykład duża część baletu klasycznego jest takim teatrem narracyjnym, ale już niekoniecznie jest tak w balecie neoklasycznym czy w tańcu współczesnym.

A dla Pana czym jest taniec? Co trzeba zrobić, aby zacząć z nim przygodę?

Najpierw są moi bliscy, potem taniec, a potem długo, długo nic (śmiech). Pierwszy krok, jak to w tańcu - po prostu zacząć się ruszać. Wtedy poszukajmy ludzi, którzy nam mogą w tym pomóc, poszukać jakiejś przestrzeni. Myślę, że bardzo ważne jest, żeby czerpać z tego radość. Przede wszystkim siebie nie oceniać, nie porównywać i cieszyć się ruchem.

Kiedy ludzie tańczą?

Taniec jest formą aktywności społecznej, bardzo bliską człowiekowi. Tańczymy w sytuacjach radosnych. W naszej kulturze nie jest to do końca przyjęte, ale w sytuacjach trudnych i smutnych także tańczymy.

Wracając do Kongresu Tańca, spytam także o coś dla Kowalskiej i Kowalskiego, którzy lubią raz w tygodniu pójść na zajęcia taneczne, nauczyć czegoś dzieci w ramach zajęć szkolnych. Może pracują w dzielnicowym domu kultury lub firmie związanej z organizacją eventów.

Interesujący będzie zwłaszcza panel dotyczący upowszechniania i popularyzacji tańca, bo tam znajdą się tematy dotyczące budowania publiczności, popularyzowania tańca, szukania odpowiedzi w jaki sposób wprowadzać taniec do edukacji i jak to wszystko powinno się przekładać na to, że ludzie będą chcieli przychodzić do teatru i będą potrafili ocenić i zrozumieć sztukę nawet w tych przejawach, które czasami są trudne. Sztuka współczesna czasami potrzebuje pewnych kluczy i narzędzi, które pozwalają nam lepiej ją zrozumieć.

Karol Urbański – baletmistrz, dyrektor baletu, choreograf, pedagog. Od 2022 roku Zastępca Dyrektora, kierujący Departamentem Tańca w Narodowym Instytucie Muzyki i Tańca.