Jak przywrócić państwo prawa w Polsce? Wystarczą metody prawne, czy będzie potrzebny kat?

Pytanie fundamentalne, jakie sobie zadawano, to: czy da się przywrócić państwo prawa w ramach obecnej konstytucji? A może trzeba sięgnąć po metody pozaprawne, bo jest też taka pokusa. Jesteśmy wszak w stanie „wyższej konstytucyjnej konieczności” i wcale nie musimy się stosować precyzyjnie i biblijnie do wszystkich przepisów, które zostały uchwalone. Może więc niczym kat należy potem przeciąć regulacje prawne, które metodami legalnymi są nie do rozwiązania bądź ich zmiana wymagałaby długiego czasu.

Zarówno Borys Budka jak i Gabriela Morawska-Stanecka, byli zgodni co do tego, że zmiany trzeba dokonać zgodnie z konstytucją, że nie będą szukać dróg na skróty, kontrowersyjnych pod względem prawnym. Dyskusja jednak dowiodła, że nie ma prostych odpowiedzi. Co więcej, partie opozycyjne nie są gotowe do naprawiania państwa, w razie wygranych wyborów, nie mają gotowych projektów ustaw. Profesor Barcik zwrócił uwagę, że w programie PO nie ma nawet wzmianki na temat przywracania demokracji. W programie Wiosny znalazł informacje o potrzebie powołania komisji sprawiedliwości i pojednania, która przeprowadzi audyt stanu prawnego i zbada nadużycie prawa przez funkcjonariuszy publicznych w latach 2015-2019. Przygotuje raport, który będzie punktem wyjścia do przywrócenia praworządności i podstawą do odpowiedzialności osobistej.

– Chodzi o to, żeby nie popełnić błędu nierozliczenia tych, którzy łamią konstytucją i żeby Trybunał Stanu wrócił do łask, bo jest dziś instytucją martwą – wyjaśniała wiceprezeska Wiosny. – Nie chodzi jednie o najbliższe wybory, ale o ugruntowanie demokracji. Choć nam się wydawało, że ona okrzepła, wystarczyło niewiele, by ją mocno nadwyrężyć.

Gabriela Morawska-Stanecka podniosła też problem rozliczenia kadr, który nas czeka w przyszłości. – Każde środowisko zawodowe, także akademickie, będzie musiało się uporać z przywróceniem państwa prawa, bo to nie jest tylko sprawa rządu i Sejmu – dodała. – Chodzi o ściganie dyscyplinarne ludzi, którzy łamią prawo albo sprzeniewierzają się etyce zawodowej. Osoby, które dziś przyczyniają się do demontażu demokracji, uczą studentów.

Zaprotestował prof. Tomasz Pietrzykowski, prorektor UŚ. – To nie politycy powinni mówić, kogo uczelnie winny odsuwać od zajęć.

Politolog dr hab. Marek Migalski dodał, że proces rozliczeń musi nastąpić, ale nie może iść bardzo głęboko. Wyborcy PiS, jeśli partia rządząca przegra, a państwo ma dobrze funkcjonować, też muszą się czuć w swoim kraju dobrze. Nie można ich ścigać po instytucjach.

Politycy PO i Wiosny zgodni byli co do tego, że należy znów rozdzielić funkcję ministra sprawiedliwości i prokuratora generalnego, choć to nie wystarczy, by poprawić funkcjonowanie prokuratury.

W sumie uczestnicy tej dyskusji nie doczekali się odpowiedzi na pytanie, jak politycy partii opozycyjnych zamierzają przywracać demokrację w sytuacji, gdyby jesienne wybory wygrali lub przegrali. Jeśli opozycja wygra, każdą jej decyzję może blokować prezydent RP i Trybunał Konstytucyjny. Jeśli przegra, to w ogóle nie wiadomo, co będzie.

– Mam nadzieję, że nasza demokracja będzie miała czas i dobre warunki do tego, by się leczyć klinicznie, ale obawiam się, że będziemy leczyć tę demokrację w szpitalu polowym, frontowych, a wtedy trzeba wybierać, co jest priorytetem, co amputować, żeby ratować organizm. Jesteście na to przygotowani? – pytała polityków adwokat Anna Barczyk.

Poseł Budka tłumaczył, że dopóki będzie nielegalny Trybunał Konstytucyjny i Krajowa Rada Sądownictwa, wybrana niezgodnie z prawem, to demokracji nie naprawi nawet najlepiej uchwalane potem prawo. Dlatego po wygranych wyborach trzeba będzie przywrócić przynajmniej te rozwiązania, które były i są zgodne z obecną konstytucją. Potem będzie czas na kolejne zmiany.

– Chciałbym wierzyć, że macie pomysły, ale na razie nie wykładacie ich na stół – zwrócił się do polityków prof. Krystian Markiewicz, prezes Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”. – Trzeba być przygotowanym na to, że prezydent zawetuje bądź nie zawetuje ustawy, ale nie można szukać uzasadnienia dla nicnierobienia. Równie ważne jest dla mnie pytanie, jaki ma być system docelowy. Mamy zwalczyć to, co jest i przywrócić to, co było kiedyś? Naprawdę było takie wspaniałe? Mnie interesuje odpowiedzieć na pytanie, czy wśród polityków opozycji jest zgoda na to, żeby oddać sądy sędziom i obywatelom. Powinniśmy najpierw przedyskutować, gdzie chcemy dojść, żeby powstał nowoczesny wymiar sprawiedliwości. Czy jesteście gotowi zaufać sędziom, żeby to oni wzięli odpowiedzialność za sądy?

Poseł Budka z PO zapowiada, że we wrześniu poznamy jakieś nowe rozwiązania. Wiceprezeska Wiosny Morawska-Stanecka dodała, że jej partia nie mamy gotowych projektów, ma gotowe założenia do projektów ustaw. Nie wyobrażam sobie, żeby sądy zajmowały się tym wszystkim, czym zajmują się teraz. Można odjąć im zadania, które nie są sprawowaniem wymiary sprawiedliwości.

– Cały czas za mało wiemy, a zostało zaledwie parę miesięcy, jak na skalę wyzwań, które są przed nami – konkludował prof. Tomasz Pietrzykowski. – Chciałbym iść do wyborów wiedząc, że istnieje jakiś plan naprawy demokracji, który potem będzie realizowany.