Jak zmienił się Będzin i Dąbrowa Górnicza w ciągu ostatniego wieku

Będzin z ogrodzonego murami miejskimi grodu w XIX wieku przeistoczył się w gęsto zaludnione, zabudowane niskimi drewnianymi budynkami miasteczko. Przeważała tu ludność pochodzenia żydowskiego. W drugiej połowie XIX budowało się tu bardzo dużo. W tamtym okresie miasto zaczęło wychodzić poza granice murów. Od lat 60. XIX w. zaczęto budować domy murowane, wcześniej była to zabudowa głównie drewniana. Miasto było bardzo zagęszczone. Brakowało miejsca na nowe budynki. Ulice miały miedzy 6 a 8 metrów szerokości. Miejsca było niewiele, a domy były ze sobą pozlepiane.

- Budowano oficyny i pomieszczenia gospodarcze tuż przy domu. Miasto było bardzo zwarte - mówi Stefania Hanusek historyk Muzeum Zagłębia. - Niestety z powodu wojny, planów uporządkowania architektury miasta założonych przed I wojną światową nie udało się wcielić w życie - dodaje.

W latach 80. XIX wieku w sąsiedztwie Zamku wzniesiono synagogę, która przetrwała do 1939 roku. Została spalona przez hitlerowców a następnie rozebrana, podobnie jak budynki znajdujące się tuż obok czyli mykwa - łaźnia rytualna oraz bejt ha-midrasz - żydowski dom modlitwy. Te trzy budynki miały bardzo duże znaczenie i wryły się w krajobraz miejski wokół zamku. W tym właśnie miejscu znajdowała się dzielnica żydowska, która po II wojnie światowej przestała istnieć. Dziś nie ma łaźni ani domu modlitwy. Nie ma też śladu po Browarze Gambrini. Dziś tam, gdzie stał mieści się parking przy miejskim targowisku. Obecnie nie ma też już dwóch pierzeji starego rynku. Teraz przebiega tamtędy dwupasmowa linia tramwajowa.

- Cała funkcja miasta została przeniesiona na ul. Małachowskiego. Nie ma teraz jednolitego centrum. Do tej funkcji może aspirować plac przed dworcem PKP, ale to zdecydowanie za mało - uważa Szymon Przewoźniak, architekt z Dąbrowy Górniczej.
A co zmieniło się w Dąbrowie Górniczej?

- Dąbrowa jest nieco lepiej rozplanowana niż Będzin, a centrum jest dobrze widoczne w przestrzeni publicznej. Jest część handlowa i mieszkalna i do tego dobra komunikacja łącząca Dąbrowę z Będzinem. Jednak nie do końca jest to spójne ze sobą - komentuje Szymon Przewoźniak.

Dąbrowa ma prawa miejskie od 1816 r. Znajdowała się wówczas pod zaborem austriackim. Funkcjonowały już wtedy kopalnie. Jedna z nich znajdowała się na terenie Parku Hallera. Była to kopalnia odkrywkowa Reden. Oprócz niej funkcjonowały już Kopalnia Paryż i Koszelew. W 1895 roku wybudowano Rautę - to miejsce spotkań, coś na kształt dzisiejszego domu kultury. Był odwiedzany przez Marię Konopnicką czy Gabrielę Zapolską. dziś po tym budynku nie ma już śladu. Podobnie jak po synagodze wybudowanej w latach 1912-1916. znajdowała się na rogu ul. Okrzei i Sienkiewicza. Została rozebrana w latach 70 XX w. Dawniej na ul. Kulowej (teraz 3 Maja) mieściła się szkoła ogólnokształcąca założona przez Emilię Zawadzką dziś to I L.O. Łukasińskiego.

- Mnie jako historykowi zdecydowanie bardziej podobała się tamta zabudowa i architektura - mówi Gabriela Vozsnak, historyk z Muzeum Miejskiego Sztygarka.