Jakie są ulgi w podatku od spadku i darowizn

Spadek lub darowizna to formy nieodpłatnego nabycia majątku. Niestety, mimo że za odziedziczony lub podarowany majątek nie płacimy, musimy zapłacić podatek od wartości spadku lub darowizny.

Trzeba jednak od razu zastrzec, że spadek po osobie, która zmarła w 2007 roku i później, jest wolny od podatku, o ile spadkobiercą jest osoba z kręgu najbliższych osoby zmarłej. To samo dotyczy darowizn przekazanych od 1 stycznia 2007 roku. A zatem większość spadkobierców i obdarowanych nie musi obecnie płacić żadnego podatku, bez względu na wartość spadku czy darowizny.

Spadkobiercy których nie objęło zwolnienie z podatku, a zatem zięć, synowa, teściowie oraz osoby z II i III grupy podatkowej (patrz infografika), muszą jednak złożyć zeznanie podatkowe, w którym określą podstawę opodatkowania. Składają je na formularzu SD-3 w ciągu miesiąca od powstania obowiązku podatkowego. Nie muszą składać zeznania tylko w przypadku, gdy wartość schedy nie przekracza kwoty wolnej od podatku, zróżnicowanej w zależności od grupy podatkowej (patrz infografika).

Ważne jest to, że podstawa opodatkowania, czyli wartość nabytych rzeczy lub/i praw majątkowych (według cen rynkowych) może być zmniejszona o długi i ciężary, jakie już poniósł spadkobierca. Mogą to być m.in. udokumentowane koszty leczenia i opieki nad spadkodawcą, koszty pogrzebu łącznie z nagrobkiem (o ile nie zostały pokryte np. z zasiłku pogrzebowego) i koszty postępowania spadkowego, a także wypłaty z tytułu zachowku. Jest zatem szansa na zmniejszenie podatku, o ile jesteśmy w stanie udowodnić (faktury!), że rzeczywiście ponieśliśmy te ciężary.

Pamiętajmy, że spadkobierca nie wylicza samodzielnie swojej „daniny” – podaje jedynie wartość opodatkowania, a urząd skarbowy – po pierwsze – ocenia, czy ta wartość jest wiarygodna, a po drugie – wylicza należny państwu podatek.

Co się stanie, gdy urząd uzna, że podstawa opodatkowania jest mało wiarygodna? Powoła biegłego, który dokona własnej oceny i jeśli okaże się, że różnica jest większa niż jedna trzecia, podatnik zostanie obciążony kosztami opinii biegłego.

Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz (dwie darowizny, darowizna plus spadek itd.), do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie pięciu lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie pięcioletnim.

Prawo polskie przewiduje też wiele ulg w podatku od spadków i darowizn. W formularzu SD-3, na ostatniej stronie, jest miejsce na uwagi składającego zeznanie, gdzie można wpisać informacje o przysługujących podatnikowi ulgach.

Dziedzicząc lub otrzymując z tytułu zapisu testamentowego lub darowizny dom lub mieszkanie, można skorzystać z ulgi, która polega na wyłączeniu z podstawy opodatkowania budynku lub lokalu o powierzchni nie przekraczającej 110 mkw. powierzchni użytkowej (przy większych płaci się podatek od nadwyżki), o ile spadkobierca (obdarowany) nie jest właścicielem innego budynku lub mieszkania, bądź przeniesie taką własność na rzecz zstępnych, Skarbu Państwa lub gminy. Jeśli jest najemcą innego budynku lub lokalu, musi rozwiązać umowę najmu. Dodatkowym warunkiem przyznania ulgi jest zamieszkiwanie w odziedziczonym mieszkaniu przez co najmniej pięć lat.

UWAGA. W przypadku darowizny ulga ta przysługuje tylko I grupie podatkowej, w przypadku spadku – I i II grupie podatkowej. Taki spadek może też przypaść osobie obcej, z III grupy podatkowej, o ile wcześniej przez co najmniej dwa lata opiekowała się przyszłym spadkodawcą. Ale uwaga – taka opieka musi być udokumentowana umową z poświadczonym notarialnie podpisem.

Inna ulga mieszkaniowa, dotycząca osób z I grupy podatkowej, zwalnia z podatku pieniądze oraz przedmioty uzyskane w drodze darowizny, które zostaną przekazane na :
- wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni,
- budowę domu jednorodzinnego,
- nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość
- spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami;

Warunkiem skorzystania z tej ulgi jest wykorzystanie darowanych przedmiotów lub pieniędzy w terminie 12 miesięcy od ich otrzymania na cele powyżej wskazane.

Limit kwoty pieniędzy i wartości przedmiotów nie może wynosić więcej niż 9.637 zł od jednego darczyńcy, oraz łącznie nie więcej niż 19.274 zł od kilku darczyńców. Ulga ta dotyczy jednak – powtórzmy – wyłącznie obdarowanych z I grupy. Oznacza to, że straciła ona na znaczeniu po 1 stycznia 2007 roku, gdy ogromna większość osób z tej grupy i tak jest zwolniona z podatku.

Inne ulgi przewidują zwolnienie od podatku osoby zaliczonej do I i II grupy podatkowej, która odziedziczyła przedmioty wyposażenia mieszkania, pościel, odzież oraz narzędzia pracy przeznaczone do użytku w gospodarstwie domowym. Warunkiem uznania tej ulgi jest wspólne wcześniejsze zamieszkiwanie ze spadkodawcą.

Kolejna ulga dotyczy uzyskanych w spadku dzieł sztuki, o ile spadkodawca był twórcą tych dzieł – bez względu na grupę podatkową.

I wreszcie jest też ulga przewidziana dla rolników – dotyczy przejętych w spadku lub w drodze darowizny maszyn i pojazdów rolniczych. Warunek: zachowanie tych elementów schedy przez trzy lata.

Ze względu na szczegółowość przepisów w tym względzie warto zajrzeć do ustawy o podatku od spadku i darowizn z 28 lipca 1983 r. z późniejszymi zmianami (DzU z 2009 r. nr 93, poz. 768), gdzie w rozdz. 1 art. 3, 4, 4a oraz w rozdz. 16 wymieniono wszystkie tytuły do zwolnień podatkowych.

Jak wiadomo, najbliżsi zmarłemu spadkobiercy z I grupy, zwolnieni z podatku, muszą jednak dopełnić pewnej formalności. Mianowicie powinni zgłosić nabycie spadku (darowizny) właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego, na specjalnym formularzu SD-Z2. Jeśli tego nie uczynią, zapłacą taki sam podatek, jak osoby z I grupy niezwolnione z podatku, czyli jak zięć, synowa i teściowe.

Do 1 stycznia 2009 r. obowiązywał znacznie krótszy, bo tylko miesięczny termin zgłoszenia nabycia spadku czy darowizny. Nie zawsze wystarczał on na gonitwę po różnych urzędach i instytucjach (w zgłoszeniu nabycia rzeczy i praw majątkowych składanym do urzędu skarbowego, podatnik musi podać szczegółowe dane. np. dotyczące położenia nieruchomości, powierzchni, wartości itp.). W efekcie wiele osób nie mogło zdążyć z dotrzymaniem miesięcznego terminu i nie zostało objętych zwolnieniem z podatku. Dla tych osób nadeszła niedawno dobra wiadomość: 4 czerwca Trybunał Konstytucyjny uznał, że termin jednego miesiąca na poinformowanie urzędu skarbowego o nabyciu spadku był terminem zbyt krótkim, aby wszyscy podatnicy mieli możliwość skorzystania ze zwolnienia z podatku od spadków i darowizn. Chodzi o sytuację z lat 2007–2008.

Wyrok ten oznacza, że osoby, którym doręczono wtedy decyzję ustalającą wysokość podatku z pominięciem zwolnienia, mogą w terminie miesiąca od ukazania się w „Dzienniku Ustaw” sentencji orzeczenia TK złożyć wniosek o wznowienie postępowania podatkowego. Efektem będzie decyzja o zwolnieniu z podatku. Jeżeli natomiast sprawa jest na etapie postępowania przed wojewódzkim sądem administracyjnym, sąd zastosuje orzeczenie Trybunału z urzędu.