Jest Wam zimno? To znaczy, że nie byliście w Jakucji. Kapitan i Admirał przypominają tam o działalności Polaków

Szymon Przebinda i Eryk Krysowski w tym roku mieliby już za sobą wyprawę do Jakucji, ale plany pokrzyżowała im pandemia koronawirusa. Plan był taki, by przypomnieć postać Wacława Sieroszewskiego (1858-1945), który będąc zesłanym na Sybir jeszcze w czasach carskich przyczynił się do etnograficznego i geograficznego opisania tych ziem. Eryk Krysowski pochodzi z podwarszawskiego Milanówka, z wykształcenia jest ekonomistą.

Szymon Przebinda - wychowywał się w wielkopolskim Gostyniu, ale jego ojciec jest Ślązakiem z Katowic – jest z kolei absolwentem lingwistyki stosowanej. Obaj w mediach społecznościowych, gdzie opisują swoje przygody i wyprawy funkcjonują jako Kapitan i Admirał.

- W tym roku przypada 75. rocznica śmierci Wacława Sieroszewskiego, ale to przecież niejedyny Polak związany z Syberią. Wspomnieć trzeba też Edwarda Piekarskiego, twórcę pierwszego słownika jakuckiego, Jana Czerskiego, Benedykta Dybowskiego czy Bronisława Piłsudskiego – przypomina Szymon Przebinda.

Wspomniany Wacław Sieroszewski w Jakucji spędził dwanaście lat. Jego badania dotyczące obyczajów, strojów czy tradycji Jakutów do dziś są ważną pozycją dla etnografów. Sieroszewski współpracował m.in. z Bronisławem Piłsudskim, bratem marszałka Józefa Piłsudskiego. Bronisław Piłsudski był zamieszany w zamach na życie cara Aleksandra III, za co został skazany na karę śmierci zamienioną na piętnaście lat katorgi na Sachalinie. Razem z Sieroszewskim badał m.in. kulturę i język plemienia Ajnów, których mowę nagrał na zachowane do dzisiaj wałki woskowe. Jan Czerski za udział w powstaniu styczniowym został zesłany w rejon Omska i przymusowo wcielony do armii rosyjskiej. Zwolniony z powodu złego stanu zdrowia badał Sajany i biegi syberyjskich rzek, opracował też pierwszą mapę geologiczną wybrzeża Bajkału. Zmarł w czasie wyprawy na Kołymę. To jego imię noszą Góry Czerskiego. A Benedykt Dybowski? Po powstaniu styczniowym miał trafić na szubienicę, ale wstawiennictwo uczonych niemieckich i Otto von Bismarcka – tego samego kanclerza-polakożercy – spowodowało zamianę kary na zesłanie. Tam rozpoczął badania nad syberyjską fauną i florą. Opisał ponad sto nowych gatunków zwierząt. Później już dobrowolnie wyjechał na Kamczatkę, gdzie zainicjował ochronę masowo wyłapywanych przez miejscowych soboli. Dożył sędziwego wieku 97 lat. Zmarł w 1930 r. we Lwowie. Wiedzieliście? Ano właśnie.

- Jakuci, gdy słyszą te nazwiska, od razu wiedzą o kogo chodzi, a w Polsce bywa z tym różnie. Chcemy zmienić ten stan rzeczy – mówią Kapitan i Admirał.

Obecność tych nazwisk w świadomości Jakutów jest dość duża. Na miejscu spotkać można szkołę imienia Edwarda Piekarskiego czy skwer jego imienia w centrum Jakucka. Gdy Jakuci słyszą o Polsce, to od razu kojarzą im się te nazwiska.

Wyprawa na Syberię, której plany pokrzyżował koronawirus miała dla obu panów być już kolejną wizytą w tej części Rosji. Mieli już okazję przebyć 12000 kilometrów, które dzielą Polskę i Jakucję, przejechać po lodzie przez Bajkał – jak pamiętamy ze szkoły: samoje głubokoje oziero mira. Podróżowali jak przed laty zesłańcy po zamarzniętych rzekach, by dotrzeć do szkół z prelekcjami o polskich badaczach tych ziem. Udało im się też odwiedzić polskie wioski, w których mieszkają potomkowie zesłańców z różnych okresów czy tych, którzy jeszcze za cara dobrowolnie jechali tu za chlebem. Szymon Przebinda, zresztą, ma za sobą studia na Syberii. Pracował też na Ałtaju, jako nauczyciel języka polskiego, gdzie zetknął się z miejscowymi. Zresztą, prawie każdy kontakt z Jakutami Szymon i Eryk wspominają dobrze.

- Niestety, zdarzył nam się wypadek samochodowy, gdy jechaliśmy po zamarzniętej Indygirce. Auto się przewróciło. Było 50 stopni mrozu. Wyskoczyliśmy bez butów, więc skończyło na solidnym odmrożeniu. Trafiliśmy jednak na sympatycznego lekarza, od którego uzyskaliśmy pomoc. Spotkaliśmy się też wtedy z wielką gościnnością Jakutów i pomocą od nich dla nas. Nasza gościnność to nic przy ich gościnności – opowiada Szymon Przebinda.

To niejedyna przygoda związana z samochodem, bo zdarzyło się również jego odpalanie na kilkudziesięciostopniowym mrozie. Trwało to dwie godziny, a potrzebny był agregat prądotwórczy. Jakucja to część Federacji Rosyjskiej, więc naturalnym językiem urzędowym jest tu język rosyjski. W użyciu są jednak również i miejscowe języki. Jakucki, co ciekawe, podobny jest do tureckiego, a współcześni Jakuci bardzo często wyjeżdżają do pracy do Turcji, właśnie z uwagi na podobieństwo językowe.

Współczesna Jakucja, którą miejscowi nazywają też Republiką Sacha, liczy około 950 tysięcy mieszkańców. Przy powierzchni ponad 3 milionów kilometrów kwadratowych daje to średnią gęstość zaludnienia 0,3 osoby na kilometr kwadratowy. Stolicą jest Jakuck, w którym mieszka około trzeciej części ludności. Tutaj życie toczy się jak w każdym innym dużym mieście, naturalnie z uwzględnieniem warunków klimatycznych. Dociera tu jednak kolej, są fabryki i inne duże zakłady pracy. Główną częścią składową ekonomiki Jakucji jest wydobycie diamentów. Stąd pochodzi jedna czwarta produkcji światowej. Gdy trafimy jednak na jakucką prowincję, sytuacja wygląda zupełnie inaczej. Wiele jest miejsc, gdzie życie toczy się nadal tak, jak przed wiekami, chociaż technika też zaczyna tu swoją ekspansję. Z jednym ze znajomych z małej jakuckiej wioski Szymonowi Przebindzie udało się porozmawiać przez Whats Uppa.

- Ten znajomy pracuje w lesie. Wychodzi na dwutygodniowe dyżury, w którym pilnuje lasu przed m.in. kłusownikami. Dzieci w tej wiosce chodzą normalnie do szkoły, inni dorośli zajmują się wypasem koni, zbieractwem czy polowaniami na łosie, gronostaje czy sobole – opowiada Szymon Przebinda i dodaje, że we wsiach wciąż obecni są szamani, ale jemu i jego kompanowi nie udało się z żadnym porozmawiać.

To właśnie w Jakucji znajduje się wioska Tomtor, w której w 2004 roku temperatura spadła do minus 72,2 stopnia Celsjusza. Miejscowość ta okazała się być najzimniejszym zamieszkałym miejscem na świecie. W Jakucji w zależności od miejsca czas, w którym panują ujemne temperatury powietrza waha się od sześciu do dziewięciu miesięcy. W Jakucku, czyli stolicy, temperaturę na plusie notuje się tylko od maja do września. W najcieplejszym lipcu średnia temperatura to jedynie 18,7 stopnia Celsjusza, chociaż zdarza się, że w niektóre dni jest tu nawet 40 stopni na plusie! To właśnie w Jakucji leży też wioska Ojmiakon, która przez wiele lat na kartach historii funkcjonowała jako ta, w której zanotowano najniższą temperaturę na świecie. Dopiero niedawno przebił ją wspomniany Tomtor. Niższe temperatury notuje się, co prawda, na Antarktydzie, jednak nie ma ona stałych mieszkańców.