Karwat: Śląszczyzna powoli wkracza na salony artystyczne

XIX-wieczny dorobek literacki Józefa Lompy czy Karola Miarki, później także Gustawa Morcinka, Stanisława Ligonia, Emanuela Imieli, Józefa Ryszki, Wilhelma Szewczyka i tylu innych nie przełożył się na kulturowy „awans” śląszczyzny. Mało tego - ona ciągle musiała się zmagać z piętnem języka „zepsutego” i „zaśmieconego” przez „obcych” (czytaj: Niemców), nie mogąc konkurować - na przykład - z góralszczyzną, zwykle hołubioną, a nawet nobilitującą.

Zwracał na to uwagę - prawie 100 lat temu! - i piętnował ów niepojęty ostracyzm prof. Kazimierz Nitsch, pionier polskiego językoznawstwa, autorytet na skalę europejską. I co? I nic! Etnolekt śląski nie tylko nie wybił się na niepodległość, ale na długie dziesięciolecia schował się w ajnfartach, gdzieś pomiędzy hasiokiem i szczelnie zamkniętym familokiem. Jeśli gdzieś się pojawiał, to tylko jako wdzięczne narzędzie do opowiadania wiców.

W szerszym wydaniu - jako emanacja ludycznych zabaw, na ogół niewyszukanych a nawet trywialnych. Dopiero cykl „śląskich” filmów Kazimierza Kutza, otwarty „Solą ziemi czarnej”, stanowił wyłom i przełom. Codzienny język etnicznych Ślązaków został - by tak rzec - uszlachcony, bo pozbawiony sztucznego cudzysłowu.

Już od ćwierćwiecza jesteśmy świadkami coraz odważniejszego wkraczania śląszczyzny na salony artystyczne. Powstają powieści, proza wspomnieniowa, felietony i szkice, sztuki sceniczne, a nawet wiersze liryczne. Ba, coraz szerzej dostępne są tłumaczenia klasyki poezji światowej, a nawet kanoniczne teksty z łaciny i greki. Co rusz powstają „śląskie” spektakle, już nie tylko amatorskie. Wydłuża się też katalog znaczących filmów śląszczyzną podszytych bądź wręcz „śląskojęzycznych”.

Mowa śląska w przekazach artystycznych przestaje być li tylko „wyróżnikiem regionalnym”, lecz bywa zwykłym językiem codzienności, w którym trzeba (i można!) wyrazić emocje i uczucia, jakie każdemu z nas towarzyszą w życiu. Zadziwiające zjawisko!