Katowice. Maria Czarnecka nową dyrektorką Muzeum Śląskiego. Kulisy zaskakującego wyboru bez konkursu następcy Alicji Knast

Na początek kilka szybkich faktów. 13 miesięcy temu ze stanowiska dyrektora Muzeum Śląskiego zwolniona została Alicja Knast. W okolicznościach, delikatnie mówiąc, kontrowersyjnych i oprotestowanych przez środowisko muzealne; wielokrotnie opisywaliśmy tę sprawę na łamach DZ: wystarczy wspomnieć, że sam minister kultury nie widział podstaw do odwołania Knast.

Marszałek powołał dyrektora tymczasowego: Marcina Gwoździewicza i zapowiedział konkurs. Ten miał zostać rozstrzygnięty do końca lutego, ale rozstrzygnięty być nie mógł, bowiem od września nie powołano nowej Rady Muzeum Śląskiego. Jej przedstawiciel miał zasiadać w sądzie konkursowym.

Kandydatka uzgodniona

17 lutego zarząd województwa konkurs unieważnił, zaś osobną uchwałą "wszczął procedurę związaną z zamiarem powołania na stanowisko dyrektora Marii Czarneckiej". Tyle oficjalnie, bo urząd marszałkowski ogranicza się w tej sprawie do zdawkowych komunikatów.

- Po uzgodnieniu wszystkich kwestii formalnych pani Maria Czarnecka zostanie powołana na stanowisko dyrektora Muzeum Śląskiego - poinformował Sławomir Gruszka, rzecznik urzędu marszałkowskiego.

Ani słowa o tym, kim jest Maria Czarnecka i jakim doświadczeniem w kierowaniu muzeami się legitymuje. - To zasłużona towarzyszka - słyszymy w jednym ze źródeł.

Niewiele do powiedzenia na ten temat ma również ministerstwo kultury. Po szczegóły dotyczące tej nominacji resort... odsyła do "organu, który prowadzi Muzeum, czyli do samorządu województwa śląskiego". Organ, ustami rzecznika Gruszki, na pytania nie odpowiada. W resorcie kultury poinformowano nas przynajmniej o "kwestiach formalnych":

- Na wniosek marszałka kandydatura Marii Czarneckiej została zaopiniowana przez dwie organizacje związkowe i jedno ze stowarzyszeń. Żaden z opiniodawców nie zanegował kandydatury. Minister, w odpowiedzi na wniosek marszałka, uzgodnił jej kandydaturę na stanowisko dyrektora Muzeum - informuje Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

"Bez konkursu to sięga się po dyrektora z górnej półki"

Komentarze środowiska kultury w regionie są podobne: miał być konkurs, ale kandydaci zgłosili się słabi, do tego sama procedura konkursowa (brak Rady Muzeum) nie została należycie przygotowana. Ktoś zatem na szczeblu rządowym stracił cierpliwość i podsunął swoją kandydatkę, zwłaszcza, że w resorcie kultury nie było zgody na kolejnego p.o. dyrektora (po upływie kadencji Gwoździewicza, stanowisko to powierzono Karolowi Maklesowi).

- Nikt znaczący nie chciał ryzykować swojej reputacji, biorąc udział w tak niepewnej procedurze, przy wielu niejasnych zachowaniach ze strony organu prowadzącego. Zresztą, wymagania konkursu nie były zbyt surowe, nie miały przykuć uwagi wybitnych muzealników w kraju - uważa Leszek Jodliński, były dyrektor Muzeum Śląskiego oraz Muzeum Górnośląskiego.

Jego zdaniem to dowód postępującego demontażu kluczowej instytucji kultury na Śląsku. - Jeśli chodzi o odpowiedzialność za Muzeum Śląskie, jego dorobek, pozycję, przyszłość - mamy do czynienia z eskalacją beztroski.

- Po pierwsze, urząd marszałkowski nie mógł sobie poradzić z konkursem. Po drugie, bez konkursu to sięga się raczej po dyrektora z górnej półki i skoro marszałek pozbył się Alicji Knast, to sądziłem, że ma w zanadrzu kogoś lepszego. A po roku totalnego bezwładu w Muzeum Śląskim wzięto panią, której muzealna przeszłość jest zagadką - komentuje Henryk Mercik, były wicemarszałek województwa, odpowiedzialny za kulturę.

- Zazwyczaj nie wypowiadamy się na temat osób, których nie znamy i które nie są naszymi członkami. Wolimy odnosić się do dotychczasowych doświadczeń, ale Maria Czarnecka nie kierowała dotychczas żadnym muzeum. Każdemu trzeba dać szansę, ale ta decyzja, biorąc pod uwagę rangę Muzeum Śląskiego, jest dziwna - mówi Lucjan Buchalik z zarządu głównego Stowarzyszenia Muzealników Polskich. - Wiadomo było, że dyrektorów z takim doświadczeniem jak Alicja Knast nie ma w Polsce wielu. Ale jeśli usuwa się dobrego dyrektora, to następny musi być lepszy. Czy najważniejsza instytucja kultury na Śląsku może być kierowana przez osobę, która nie ma doświadczenia? Decyzje w finale poszukiwań dyrektora Muzeum wyglądają niestety na desperackie - ocenia Lucjan Buchalik.

Wątpliwości nie brak nawet w obozie rządzącym województwem. Piotr Czarnynoga, radny wojewódzki i szef sejmikowej komisji kultury, przyznaje, że poszukiwania nowego dyrektora Muzeum nie napawają optymizmem.

- Sam wolałbym, żeby to była osoba powszechnie znana ze swoich osiągnięć w muzealnictwie, ale skoro to muzeum jest w tak niełatwej sytuacji organizacyjnej, dyrektor z doświadczeniem menedżerskim może się sprawdzić - uważa Czarnynoga.

"Romanistka, opozycjonistka z Katowic"

Czarnecka nie była kandydatką ministra kultury, nie była też odkryciem marszałka. Czyje poparcie dla niej było zatem w tej sytuacji decydujące? Kilku naszych informatorów wskazuje, że to nominacja samego premiera Mateusza Morawieckiego, zaś za rekomendacją dla Marii Czarneckiej stoi wpływowe, znane w regionie Stowarzyszenie Pokolenie. I tak dochodzimy do zasług i życiorysu nowej dyrektorki Muzeum Śląskiego.

Po pierwsze, wbrew wielu obawom: Maria Czarnecka nie jest spadochroniarką z Warszawy. Urodziła się w 1964 roku w Katowicach. Uczyła się w Szkole Podstawowej nr 66, maturę zdała w X LO. Czarnecka jest romanistką, dyplom obroniła na Uniwersytecie Śląskim. Poparcie jej przez Stowarzyszenie Pokolenie nie było przypadkowe: w latach 80. Czarnecka zapisała solidną kartę opozycyjną na Śląsku. Na przełomie 1981 i 1982 roku przystąpiła do nielegalnej organizacji o nazwie Młodzieżowy Ruch Oporu w Katowicach.

Jak czytamy w dokumentach IPN, "Zajmowała się przede wszystkim kolportażem nielegalnych wydawnictw, jednocześnie pełniąc rolę łącznika pomiędzy głównymi działaczami ww. organizacji". Za tę działalność, 8 grudnia 1982 roku, wyrokiem Wojskowego Sądu Garnizonowego w Katowicach, Czarnecka została skazana na dozór kuratora sądowego. Do 1989 roku kontynuowała opozycyjną działalność w ramach organizacji Konfederacja Polski Niepodległej. W 2020 roku Czarnecka została odznaczona przez prezydenta Andrzeja Dudę Krzyżem Wolności i Solidarności. W Śląskim Urzędzie Wojewódzkim, w imieniu prezydenta, dekorował ją szef IPN, Jarosław Szarek.

"Współpracowniczka prezesa Skrzypka"

Doświadczenie zawodowe nowej dyrektorki Muzeum Śląskiego? Przede wszystkim była wieloletnim pracownikiem Narodowego Banku Polskiego. Dyrektorowała departamentowi edukacji i wydawnictw, ponadto była odpowiedzialna za Centrum Pieniądza NBP im. Sławomira Skrzypka. To placówka ekspozycyjno-edukacyjna banku, otwarta w kwietniu 2016 roku. Według informacji, które pozyskaliśmy, to jedyny epizod okołomuzealny w jej karierze. Dodajmy, o czym akurat media informowały, donosząc o nominacji dla Czarneckiej, że była ona współpracowniczką prezesa Skrzypka, który w 2010 roku zginął w katastrofie lotniczej pod Smoleńskiem. Czarnecka była m.in. jedną z inicjatorek umieszczenia tablicy poświęconej Skrzypkowi na budynku centrali NBP.

Czarnecka udzielała się również w działalności wydawniczej NBP. Jej teksty można znaleźć m.in. w kwartalniku "Bankoteka". Publikowała również (głównie o działalności opozycyjnej w PRL) w Kurierze WNET oraz jego śląskiej mutacji. Na swoim profilu na Facebooku nowa dyrektorka Muzeum Śląskiego głównie celebruje patriotyczne rocznice: wybuchu stanu wojennego, ataku ZSRR na Polskę, 40 lat Solidarności czy 100. urodzin Karola Wojtyły. Czekamy na oficjalny biogram dyrektor Czarneckiej, bo zarówno rzecznik urzędu marszałkowskiego, jak i ministerstwa kultury informacji o jej karierze i doświadczeniu nie udzielają.

Według naszych informacji, Maria Czarnecka ma oficjalnie objąć stanowisko w środę, 10 marca.