Minister Grzegorz Puda: Trudno mówić o rozwoju innowacyjności, bez wsparcia świata nauki

W polityce rozwoju regionalnego Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej ma strategiczne znaczenie. Jakie zadania obecnie są priorytetem w działaniach ministerstwa?
Realizacja krajowych i regionalnych programów, które będą wdrażać Umowę Partnerstwa na lata 2021-2027 to jeden z najważniejszych priorytetów działania Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej. W tym celu będziemy współpracowali z regionami, partnerami społecznymi i gospodarczymi oraz kontynuowali przygotowywanie ram instytucjonalno-prawnych dla funduszy europejskich. Moim priorytetem jako ministra funduszy jest właśnie polityka regionalna.
Chciałbym podkreślić, że nowa perspektywa finansowa to najwyższy poziom decentralizacji środków z polityki spójności od momentu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej w 2004 r. Z ogólnej alokacji przypadającej Polsce 44 proc. Środków przeznaczymy dla regionów. Do rozdysponowania będzie około 33,4 mld euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, a w przypadku 5 regionów węglowych – 3,8 mld euro z Funduszu Sprawiedliwej Transformacji.
Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej jest Instytucją Zarządzającą dla większości programów krajowych finansowanych z polityki spójności. Naszym zadaniem jest kompleksowe zadbanie o prawidłowy sposób ich realizacji, koordynowanie procesów związanych z przyznawaniem dofinansowania, bieżącym monitorowaniem, kontrolą i rozliczaniem funduszy.

Brak wpływu środków dla KPO bezpośrednio wpływa na sytuację gospodarczą Polski. Jakie działania są podejmowane, by zminimalizować negatywne zjawiska gospodarcze wynikające z blokady środków przez KE?
Ze względu na kryzys wywołany atakiem Rosji na Ukrainę Polska potrzebuje środków z Krajowego Planu Odbudowy jako poduszki finansowej i dodatkowego impulsu rozwojowego. Środki z KPO chcemy przeznaczyć na rozwój infrastruktury, edukacji, rolnictwa i wielu innych obszarów.
Prezydent Andrzej Duda podpisał we wtorek tzw. ustawę wiatrakową, tak więc pozostał nam do spełnienia tylko kamień milowy – ustawa o sądownictwie, abyśmy mogli ubiegać się o środki z KPO. Podobnie jak pan prezydent, liczę, że Trybunał Konstytucyjny jak najszybciej zajmie się nowelizacją. Mam też nadzieję, że wyrok Trybunału pozwoli nam uruchomić środki z KPO.
W międzyczasie uruchomiliśmy prefinansowanie przedsięwzięć ujętych KPO przez Polski Fundusz Rozwoju. W ten sposób wszystkie inwestycje w części dotacyjnej realizowane z KPO są finansowane ze środków PFR. Mówimy o wydatku rzędu 15 mld zł. Dotychczas PFR wypłacił ponad 462 mln zł. Uruchomiliśmy konkursy w 11 inwestycjach dotyczących m.in. dostaw produktów rolnych i spożywczych, szkolnictwa zawodowego, instalacji OZE w społecznościach energetycznych, PP Czyste powietrze, ciepłownictwa, morskich farm wiatrowych oraz e-administracji.
W I połowie 2023 r. planujemy uruchomienie naborów dla ponad 20 kolejnych inwestycji. Ponadto część inwestycji uruchamiana jest w trybie pozakonkursowym (np. zakup laptopów dla uczniów IV klas szkół podstawowych).

Obecnie dużą popularnością, zwłaszcza w mediach, cieszy się zwrot „Gospodarka 4.0”. Na czym ma ona polegać, co ma być fundamentem zmian polskiej gospodarki tym, nowym otwarciu?
Transformacja cyfrowa polskich przedsiębiorstw w kierunku Gospodarki 4.0 to kluczowy cel, bez osiągnięcia którego nie wejdą one na wyższy poziom rozwoju. Dlatego przedsiębiorstwa dążą, co mnie niezmiernie cieszy, do wdrażania innowacyjnych rozwiązań.

Przemysł 4.0 to także koncepcja, na którą składa się złożony proces transformacji technologicznej i organizacyjnej przedsiębiorstw. Obejmuje on integrację łańcucha wartości, wprowadzanie nowych modeli biznesowych oraz cyfryzację produktów i usług.

W programie Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki zależy nam na podniesieniu wykorzystania rozwiązań cyfrowych w działalności gospodarczej przedsiębiorstw. Planujemy skierować wsparcie zarówno do przedsiębiorców, którzy zajmują się tworzeniem rozwiązań cyfrowych, jak i do przedsiębiorców, którzy je zastosują w swojej działalności gospodarczej.
Dofinansowanie będzie można przeznaczyć na zakup technologii cyfrowych, dzięki którym procesy produkcyjne, sposób świadczenia usług czy zarządzanie w przedsiębiorstwie przybliży się do modelu Gospodarki 4.0, a ich produkty będą wykorzystywały osiągnięcia technologii cyfrowych. Wsparcie przeznaczone będzie również na podniesienie poziomu cyberbezpieczeństwa w przedsiębiorstwach.

Polska jest największym beneficjentem Polityki Spójności w Unii Europejskiej, korzystamy z tych programów już od wielu lat. Są jednak nowe elementy tej polityki takie jak Inne Instrumenty Terytorialne, oraz PPP, czyli partnerstwo publiczno-prywatne, co zawierają w sobie te dwa nowe elementy?
Partnerstwo publiczno-prywatne (PPP) nie jest nowym instrumentem, inwestycje PPP są realizowane w Polsce od kilkunastu lat. Wspieramy je szczególnie aktywnie od 2017 r., kiedy to rząd przyjął Politykę Rządu w zakresie rozwoju partnerstwa publiczno-prywatnego. Do dziś podpisano 174 umowy o PPP o łącznej wartości nakładów inwestycyjnych i usług na ponad 8,9 mld zł.
W przypadku Polityki Spójności angażujemy się na tzw. projektach hybrydowych, czyli inwestycjach publicznych realizowanych w formule PPP z dofinansowaniem z funduszy UE. Już od dłuższego czasu prowadzimy bieżącą współpracę z urzędami marszałkowskimi – instytucjami zarządzającymi programów regionalnych w tym obszarze. Dzięki temu we wszystkich 16 zawartych kontraktach programowych na lata 2021-2027 znalazły się preferencje dla projektów hybrydowych. W ten sposób samorządom łatwiej będzie sięgnąć po dofinansowanie dla tego typu projektu.
Nie ograniczamy się przy tym wyłącznie do programów regionalnych – pracujemy z instytucjami zarządzającymi programów krajowych ws. pilotażowych projektów hybrydowych.
Obecnie prowadzimy prace z instytucjami zarządzającymi dotyczące przygotowania dokumentacji programów pod kątem specyfiki projektów hybrydowych. Chcemy również dostosować harmonogramy w taki sposób, aby nabory odbyły się wtedy, gdy potencjalne projekty hybrydowe będą gotowe do aplikowania o dofinansowanie.
Jeśli chodzi o sektory, na jakie „stawiamy” w naszych pracach, to dotyczą one przede wszystkim, choć oczywiście nie wyłącznie, sektora efektywności energetycznej. Jest on wprost idealnie „skrojony” do wykorzystania formuły PPP, w tym z dofinansowaniem w formie instrumentów finansowych.
Inne Instrumenty Terytorialne to nowy instrument terytorialny, który będzie wdrażany po raz pierwszy w perspektywie 2021-2027. Jest on najbardziej elastycznym spośród instrumentów terytorialnych, umożliwiającym interwencję zarówno w obszarach funkcjonalnych lub problemowych, realizowanych przez partnerstwo JST oraz przez pojedyncze JST, co daje władzom samorządowym możliwość wyboru instrumentów najlepiej odpowiadających w praktyce na potrzeby i możliwości danego obszaru.
IIT będą mogły zostać wykorzystane do realizacji interwencji w ramach każdego z celów polityki spójności, jednakże dedykowanym IIT obszarem tematycznym jest rewitalizacja. IIT może być wykorzystany m.in. w gminach zagrożonych trwałą marginalizacją oraz obszarach funkcjonalnych miast tracących funkcje społeczno-gospodarcze, które nie zostały objęte instrumentem ZIT lub na obszarach wskazanych w gminnych programach rewitalizacji. IIT będzie wdrażany i finansowany w zdecydowanej większości z poziomu regionalnego. Na działania z zakresu rewitalizacji przeznaczona zostanie alokacja EFRR i EFS+ w kwocie ponad 993 mln euro.

Zapowiada Pan tworzenie szczególnie przyjaznych warunków dla współpracy nauki i biznesu, a tym samym tworzenia systemu sprzyjającego innowacjom. Czasem trudno jest pogodzić te dwa sektory. Na czym mają polegać wspomniane już szczególne warunki wspólnego rozwoju nauki i biznesu?
Trudno mówić o rozwoju innowacyjności, bez wsparcia świata nauki. Dlatego bardzo zależy nam na budowaniu środowiska sprzyjającego innowacjom. Będziemy wzmacniać więzi między nauką a gospodarką. To kluczowa sprawa, aby świat nauki dostarczał na polski rynek coraz więcej rozwiązań przygotowywanych z myślą o realnych potrzebach gospodarki. Zależy nam na stworzeniu w Polsce klimatu przyjaznego dla rozwoju nowatorskich pomysłów opartych na współpracy świata nauki i biznesu. To bardzo ważne, aby polskie innowacje wzmacniały bezpośrednio polską gospodarkę bez pośredników, dlatego dofinansowanie ze środków programu FENG otrzymają również projekty, które dotyczą rozbudowy publicznej infrastruktury badawczej, transferu i komercjalizacji technologii powstających na uczelniach i w instytutach badawczych. Ponadto wsparcie przeznaczymy na wzmacnianie potencjału ośrodków innowacji, klastrów a także dofinansowanie start-upów.
Zacieśnienie współpracy nauki z biznesem to ważna kwestia, aby świat nauki dostarczał na polski rynek coraz więcej rozwiązań przygotowywanych z myślą o realnych potrzebach gospodarki i podnosił jej konkurencyjność na tle innych państw. Jesteśmy przekonani, że przygotowane instrumenty nie tylko wzmocnią polską gospodarkę, ale też pozwolą przestawić ją na wyższy poziom zaawansowania technologicznego i proekologicznego.

Za chwilę rusza pierwszy nabór wniosków w programie Programie Interreg NEXT Polska–Ukraina 2021-2027. Na czym polega ten program, co w sobie zawiera i do kogo jest kierowany?
W nowej perspektywie finansowej UE współpraca z Rosją i Białorusią z Europejskiej Współpracy Terytorialnej Interreg nie będzie kontynuowana. Na wschodniej granicy skupiamy się na dwustronnym programie z Ukrainą, który zyskuje symboliczne znaczenie w obliczu trwającej wojny. Chcemy umacniać nasze więzi z Ukrainą na każdej płaszczyźnie.
Dzięki polsko-ukraińskim projektom chcemy poprawić jakość i dostęp do opieki zdrowotnej, wspierać ochronę środowiska, usprawnić ochronę polsko-ukraińskiej granicy, rozwijać współpracę administracyjną i prawną oraz wspierać potencjał przyrodniczy i kulturowy w rozwoju turystyki.
Obszar programu obejmuje w Polsce województwa podkarpackie, lubelskie, podlaskie oraz wschodnią część mazowieckiego oraz zachodnie obwody Ukrainy: wołyński, lwowski, zakarpacki, tarnopolski rówieński i iwanofrankowski.
Budżet programu to 187,4 mln euro. Głównym warunkiem uzyskania dofinansowania jest realizowane projektu przez przynajmniej jednego partnera z Polski oraz jednego z Ukrainy.
Pierwszy nabór projektów konkursowych planujemy ogłosić w maju br. Składanie wniosków o dofinansowanie będzie możliwe  do końca lipca 2023 r. W pierwszej kolejności polsko-ukraińscy partnerzy będą mogli pozyskać unijne środki na wspólne projekty z priorytetów dotyczących zdrowia i środowiska. W związku z trwającą wojną w Ukrainie szczególne znaczenie będą miały  projekty z zakresu ochrony zdrowia ukierunkowane na pomoc osobom poszkodowanym w wyniku rosyjskiej agresji. Wiele osób doznało obrażeń fizycznych. Jednocześnie strata bliskich i stres wojny spowodował obrażenia psychiczne. Udział w programie daje szansę na zwiększenie możliwości leczenia obrażeń fizycznych i wsparcie projektów związanych z leczeniem psychologicznym. 

Śląsk na szczególne znaczenie w rozwoju gospodarczym kraju. Czy w związku z tym, przewiduje się też specjalne traktowanie tego regionu, zwłaszcza przy podziale Funduszy Europejskich, lub konstruowanie specjalnych programów wsparcia właśnie dla tego regionu?
Województwo śląskie będzie miało w najbliższych latach do dyspozycji największe środki finansowe na rozwój ze wszystkich polskich województw. To zasługa negocjacji jakie prowadziliśmy pod kierownictwem pana premiera Mateusza Morawieckiego. Do regionu trafi z programu Fundusze Europejskie dla Śląskiego 2021-2027 ponad 5,1 mld euro. Czyni to Śląsk największym beneficjentem pośród wszystkich programów regionalnych w Polsce i w całej Unii Europejskiej.
Były obiektywne przesłanki ku temu, aby właśnie na Śląsk skierować tak duży strumień pieniędzy. Z perspektywy krajowej patrzymy na Śląsk jako na przemysłowe serce kraju. To region o niezwykle dużym potencjale, przed którym stoją także wyzwania związane ze zmianą profilu gospodarczego czy poprawą jakości środowiska. Przede wszystkim Śląsk to największy w Europie czynny region górniczy. Trwająca tutaj już obecnie transformacja energetyczna znacząco przyspieszy w nadchodzących latach.
Stąd też region jest głównym beneficjentem nowego Funduszu na Rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST). Śląsk otrzyma z funduszu ponad 2,2 mld euro do wykorzystania na działania, które złagodzą skutki transformacji energetycznej. To największa pojedyncza alokacja tego funduszu na region węglowy w całej UE. Środki FST będą przede wszystkim wspierały rozwój działalności małych i średnich przedsiębiorstw, tworzenie nowych miejsc pracy, infrastrukturę kształcenia zawodowego, zwiększanie kompetencji zawodowych mieszkańców regionu, rekultywację terenów pogórniczych; będą też mogły trafiać na nowe źródła energii odnawialnej.
Warto też wspomnieć, że nasz rząd powołał także Fundusz Transformacji Województwa Śląskiego, którego celem będzie wspieranie z budżetu krajowego procesu transformacji woj. śląskiego.

Jest jeszcze kwestia spójności polityki rządowej, państwowej z tą realizowaną w regionach, samorządową. Marszałek województwa śląskiego, Jakub Chełstowski zapowiada podjęcie starań o pozyskanie funduszy unijnych dla województwa śląskiego z pominięciem działań rządu. Jak Pan ocenia taki stan rzeczy? Czy jest to zgodne z prawem? Czy nie zaburza to polityki ekonomicznej i gospodarczej nad którą czuwa ministerstwo funduszy i polityki regionalnej?
Tak jak zauważył Pan Redaktor, jest to nie tyle kwestia spójności polityk, co podziału kompetencji określonych prawem, w tym przypadku prawodawstwem unijnym. Partnerem do rozmów z Komisją Europejską w zakresie polityki spójności jest rząd państwa członkowskiego. Regiony są tu kluczowymi interesariuszami i naturalnym jest, że kwestia pieniędzy jest przedmiotem ich zainteresowania. Oczekiwalibyśmy dobrej współpracy w tym zakresie.
W tym kontekście chciałbym zauważyć, że Pan Marszałek J. Chełstowski nie powinien narzekać na efekty negocjacji prowadzonych przez rząd – chcę jeszcze raz wyraźnie podkreślić, to że województwo śląskie dysponuje w tej perspektywie finansowej budżetem rzędu 5,1 mld EUR to zasługa w szczególności rządu, a nie władz samorządowych, które czasem lubią sobie przypisywać takie zasługi. Wyłącznie rząd odpowiadał za negocjowanie wysokości środków UE oraz za ich podział pomiędzy programy krajowe i poszczególne programy regionalne. Również rząd – wychodząc naprzeciw oczekiwaniom regionów – zdecydował o pełnej decentralizacji środków FST, których największym beneficjentem jest województwo śląskie. Marszałek brał później aktywny udział w programowaniu środków programu Fundusze Europejskie dla Śląskiego 2021-27, ale nie w ich podziale.
Mówiąc o alokacji, chciałbym również dodać, że obecnie jesteśmy na ostatnim etapie ustalania zasad podziału środków budżetu państwa, które stanowić będą uzupełnienie współfinansowania krajowego w programach regionalnych. Będzie to wymierna pomoc dla wszystkich regionów, aczkolwiek jej uzyskanie wymagać będzie ścisłej i skoordynowanej współpracy z władzami krajowymi w zakresie realizacji krajowych celów polityki rozwoju kreowanych na poziomie centralnym.
W kontekście wspomnianych przez Pana Redaktora pomysłach Pana Marszałka Chełstowskiego – chciałbym, aby Zarząd Województwa skupił się przede wszystkim na identyfikacji i przygotowaniu dobrych projektów, które będą mogły być możliwie szybko wdrożone, bowiem ramy czasowe wdrażania środków UE (przede wszystkim środków Next Generation EU w FST) będą wymuszały na nas bardzo szybką kontraktację.

Dziękuję za rozmowę.