Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Misja Wolna Polska. Powrót prezydentów do kraju

oprac. Jędrzej Lipski
Władysław Raczkiewicz
Władysław Raczkiewicz arc
Z Anglii do Polski zostały sprowadzone szczątki trzech Prezydentów RP na uchodźstwie: Władysława Raczkiewicza, Augusta Zaleskiego i Stanisława Ostrowskiego.

Zapewnienie prawnej i międzynarodowej ciągłości państwa polskiego - to główny cel Rządu RP na uchodźstwie, który działał w latach 1939-1990. Polski rząd emigracyjny był fenomenem okresu II wojny światowej. Działając na obczyźnie, traktowany był przez światowe mocarstwa sojusznicze jako legalna kontynuacja władzy II Rzeczypospolitej.

We wrześniu 1939 r., po tym jak III Rzesza Niemiecka i Związek Sowiecki napadły na Polskę, chcąc uniknąć niewoli i nie dać się zmusić do kapitulacji, władze kraju były zmuszone opuścić tereny Rzeczypospolitej. Stało się to w nocy z 17 na 18 września, kiedy to Prezydent RP Ignacy Mościcki, Naczelny Wódz, marszałek Edward Rydz-Śmigły i premier Felicjan Sławoj-Składkowski przekroczyli granicę polsko-rumuńską, po to, by dotrzeć do Francji. Pomimo układu sojuszniczego z Rumunią politycy zostali internowani.

Konieczne do dalszego funkcjonowania kraju było więc wyznaczenie władz, które znajdowałyby się poza zasięgiem agresorów. 25 września 1939 r. Prezydent Ignacy Mościcki skorzystał z uprawnień, które dawała mu konstytucja kwietniowa i wyznaczył swojego następcę - Bolesława Wieniawę-Długoszowskiego, ambasadora RP we Włoszech, który, niestety, w krótkim czasie został zmuszony do rezygnacji. W związku z tym, Prezydent Raczkiewicz powołał rząd z gen. Władysławem Sikorskim jako prezesem Rady Ministrów, Ministrem Spraw Wojskowych i Ministrem Sprawiedliwości. Początkowo siedzibą rządu był Paryż, a później Angers.

W grudniu 1939 r. rząd wydał deklarację formułującą najważniejsze cele działań na emigracji, czyli: walka o niepodległość i integralność RP w sojuszu z Francją i Wielką Brytanią, zwycięstwo nad III Rzeszą oraz utworzenie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wiosną 1940 r. we Francji powstała 1. Dywizja Grenadierów, 2. Dywizja Strzelców Pieszych, Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich i Polskie Siły Powietrzne. Po kapitulacji Francji, wiosną 1940 r. władze polskie przyjęły zaproszenie premiera Winstona Churchilla i przeniosły siedzibę do Londynu.

Rządowi polskiemu w Londynie podlegało cywilne i wojskowe podziemie w okupowanej Polsce: administracja cywilna Delegatury Rządu na Kraj, a także Związek Walki Zbrojnej i Armia Krajowa. W sierpniu 1940 r. na mocy polsko-brytyjskiej umowy wojskowej udało się utworzyć I Korpus Polski w 1942 r. i I Korpus Pancerno-Motorowy, Samodzielną Brygadę Spadochronową i 1. Dywizję Pancerną.

W czerwcu 1941 r. Niemcy zaatakowały ZSRR i to zmieniło losy wojny. Wielka Brytania zaproponowała ZSRR sojusz, rozpoczęły się także rozmowy polsko-sowieckie, w konsekwencji czego 30 lipca 1941 r. podpisano układ Sikorski-Majski. Postanawiał on m.in. wzajemną pomoc przeciwko siłom niemieckim, zezwolenie na utworzenie armii polskiej na terenie ZSRR i przywrócenie stosunków dyplomatycznych między państwami. Układ ten spowodował poważny kryzys w rządzie, co doprowadziło do dymisji m.in. ministra spraw zagranicznych Augusta Zaleskiego i rozłamu zagranicznej koalicji.

W lipcu 1945 r. dotychczasowi sojusznicy Rzeczypospolitej - Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Francja wycofały uznanie dyplomatyczne Rządu RP na uchodźstwie, uznając powołanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej. Wcześniej, w czerwcu rząd Tomasza Arciszewskiego odrzucił postanowienia konferencji w Teheranie i Jałcie w kwestii powołania rządu polskiego uznawanego przez wszystkie państwa tzw. Wielkiej Trójki (Wielkiej Brytanii, USA i ZSRR). W nocie przekazanej zwycięskim państwom stwierdzał, że swoje uprawnienia konstytucyjne przekazać może tylko rządowi wyłonionemu w wolnych wyborach w kraju. Ostatnimi krajami uznającymi polski rząd na uchodźstwie była Irlandia, Hiszpania i Watykan (do 1972 r.).

Zgodnie z konstytucją kwietniową z 1935 roku głową państwa był Prezydent Rzeczypospolitej. Ciągłość sprawowania tego urzędu nie została przerwana wybuchem wojny ani internowaniem prezydenta Ignacego Mościckiego.

Istnienie polskiego rządu i działalność Prezydentów RP na Uchodźstwie dawały Polakom nadzieję, że ich ojczyzna w końcu odzyska wolność po ciężkich latach okupacji i totalitaryzmów. Urząd sprawowali kolejno: Władysław Raczkiewicz, August Zaleski, Stanisław Ostrowski, Edward Raczyński, Kazimierz Sabbat i Ryszard Kaczorowski. Od września 1939 r. do grudnia 1990 r. urząd ten sprawowało sześciu mężów stanu. Kim byli ludzie, których życie to przykład wierności i oddania Ojczyźnie, ludzie, którzy tak kochali swój kraj, że nigdy nie zaprzestali starań o jego wyzwolenie spod sowieckiej okupacji?

Władysław Raczkiewicz. Prezydent czasów wojny

Urodził się w 1885 r. w miejscowości Kutaisi w Gruzji, w której osiedlił się jego dziadek odbywający tam część kary po udziale w powstaniu styczniowym. W II Rzeczypospolitej był jednym z prominentnych polityków, trzykrotnie zajmował stanowisko ministra spraw wewnętrznych, był wojewodą i marszałkiem senatu. Po klęsce kampanii wrześniowej Ignacy Mościcki wyznaczył go na swojego następcę na stanowisku prezydenta (po rezygnacji Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego).

30 września 1939 r. został zaprzysiężony w Paryżu na Prezydenta RP - tym samym został pierwszym Prezydentem RP na Uchodźstwie. Obejmując na obczyźnie stanowisko głowy państwa - pozbawionego terytorium, ale uznawanego przez sojuszników - przyjmował odpowiedzialność za walkę o odzyskanie niepodległości. Po klęsce Francji w czerwcu 1940 r. przeniósł się wraz z rządem do Wielkiej Brytanii. W grudniu 1942 r. wystosował list do papieża Piusa XII, w którym prosił Watykan o upomnienie się o prześladowanych Polaków i Żydów. Po zakończeniu wojny nie złożył urzędu, przedłużając tym samym działalność suwerennej państwowości II Rzeczypospolitej, mimo że społeczność międzynarodowa w większości uznała legalność władz komunistycznych w Polsce. Zmarł 9 czerwca 1947 r. w Ruthin w Walii.

August Zaleski. Najdłużej urzędujący Prezydent RP na Uchodźstwie

Urodził się w 1883 r. w Warszawie. Był politykiem i dyplomatą, dwukrotnie pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych. W czerwcu 1947 r., po śmierci Władysława Raczkiewicza, objął urząd Prezydenta RP na Uchodźstwie. Sprawował go aż do śmierci w 1972 r. Samowolne przedłużenie kadencji doprowadziło do sporów i trwałych podziałów w środowisku emigracyjnych elit, a także do utworzenia Rady Trzech - opozycyjnego ośrodka przypisującego sobie uprawnienia głowy państwa. Zaleski wyznaczył na swego następcę Stanisława Ostrowskiego. Po jego śmierci, 7 kwietnia 1972 r., Rada Trzech rozwiązała się, uznając legalność jego nominacji.

Stanisław Ostrowski. Żołnierz, który został Prezydentem

Urodził się w 1892 r . we Lwowie, był synem powstańca styczniowego. Z wykształcenia lekarz. W czasie I wojny światowej żołnierz Legionów i Wojska Polskiego. Przed II wojną światową pełnił funkcje posła na Sejm i prezydenta Lwowa w latach 1936-1939. Po wybuchu II wojny światowej został aresztowany i więziony przez NKWD we Lwowie i w Moskwie. Zwolniony na mocy amnestii po pakcie Sikorski-Majski. Dołączył do armii Andersa, z którą wydostał się ze Związku Sowieckiego i przeszedł cały szlak bojowy. Po wojnie osiadł w Wielkiej Brytanii, gdzie prowadził praktykę lekarską, brał udział w życiu politycznym i społecznym emigracji, był członkiem towarzystw i organizacji naukowych. W 1972 r. objął urząd Prezydenta RP na Uchodźstwie, który piastował do 1979 r. Zmarł 22 listopada 1982 r. w Londynie.

Edward Bernard Raczyński. Jego życie to świadectwo, #że polityka #to służba krajowi

Urodził się w 1891 r. w Zakopanem, w znanej wielkopolskiej rodzinie. Uzyskał doktorat z prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim. Dyplomata, od 1934 r. ambasador RP w Wielkiej Brytanii. Na podstawie dokumentów dostarczonych do Londynu przez kuriera Jana Karskiego i potwierdzonych jego świadectwem, Edward Raczyński przygotował i przedstawił aliantom szczegółowy raport na temat Holokaustu. W sierpniu 1944 r. bezskutecznie apelował o pomoc dla Powstania Warszawskiego. Po zakończeniu II wojny światowej pozostał na emigracji, pełniąc funkcję nieoficjalnego przedstawiciela władz RP przy rządzie brytyjskim. W 1979 r. objął urząd Prezydenta RP na Uchodźstwie, który piastował do 1986 r. Edward Raczyński był najstarszym (złożył urząd w wieku 95 lat) oraz najdłużej żyjącym (101 lat) Prezydentem RP. Zmarł 30 lipca 1993 r. w Londynie.

Kazimierz Sabbat. Jeden z najwybitniejszych działaczy emigracji politycznej

Urodził się w 1913 r. w Bielinach Kapitulnych. Ukończył prawo na Uniwersytecie Warszawskim. Był harcerzem i uczestnikiem wojny obronnej 1939 r. Po ewakuacji Wojska Polskiego do Wielkiej Brytanii służył w 10. Brygadzie Kawalerii Pancernej gen. Stanisława Maczka w Szkocji, a następnie, w Sztabie Głównym Polskich Sił Zbrojnych. Po wojnie pozostał w Wielkiej Brytanii, pracował społecznie, aktywnie uczestniczył w życiu politycznym emigracji. W latach 1976-1986 był premierem rządu RP na obczyźnie. W 1986 r. objął urząd Prezydenta RP na Uchodźstwie. Zmarł nagle w lipcu 1989 r. w Londynie.

Ryszard Kaczorowski. Człowiek, którego życie było służbą

Urodził się w 1919 r. w Białymstoku. Od najmłodszych lat związany z harcerstwem. W 1940 r. został aresztowany przez NKWD i skazany na karę śmierci. Po stu dniach w celi śmierci władze ZSRR zmieniły wyrok na 10 lat łagru. Przebywał na Kołymie aż do podpisania układu Sikorski-Majski, dzięki któremu wyszedł na wolność. W 1942 r. wstąpił do Armii Polskiej w ZSRR i walczył m.in. pod Monte Cassino. Po zakończeniu wojny osiadł w Wielkiej Brytanii. Urząd głowy państwa objął w 1989 r.

Ponieważ uznał wybory prezydenckie w 1990 r. za wyraz osiągniętej przez Polskę wolności i demokracji, podjął decyzję o zakończeniu działalności władz RP na emigracji.

Zginął tragicznie w katastrofie smoleńskiej w 2010 r. - w drodze na uroczystości rocznicowe Zbrodni Katyńskiej.

Główną zasługą Prezydentów RP na Uchodźstwie było zachowanie konstytucyjnej ciągłości władz Rzeczypospolitej Polskiej od września 1939 r., kiedy doszło do agresji Niemiec i ZSRR na Polskę, poprzez całą II wojnę światową i powojenną sowiecką okupację, aż do pierwszych, w pełni wolnych wyborów prezydenckich w 1990 r.

Zakończeniem misji Prezydentów na Uchodźstwie było uroczyste przekazanie w 1990 r. na Zamku Królewskim w Warszawie insygniów prezydenckich. Ryszard Kaczorowski - ostatni Prezydent RP na uchodźstwie, przekazał je Lechowi Wałęsie - pierwszemu polskiemu prezydentowi wybranemu w wyborach powszechnych po II wojnie światowej.

Powrót do Ojczyzny

Do Polski sprowadzono szczątki trzech pierwszych Prezydentów, którzy dotychczas spoczywali na Cmentarzu Lotników Polskich w Newark w Wielkiej Brytanii. Ich szczątki zostaną uroczyście złożone W Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie wybudowanym w warszawskiej Świątyni Opatrzności Bożej. Wraz z nimi zostanie również pochowany Ryszard Kaczorowski z małżonką.

- Do tej pory nie mieliśmy w Polsce miejsca upamiętniającego zasługi, jakie Prezydenci RP na Uchodźstwie mają dla polskiej wolności w latach 1939-1990. Teraz takie miejsce pojawi się na mapie Polski. To przedsięwzięcie stanowi spłatę długu wobec polskiej emigracji, która przez pół wieku po zakończeniu II wojny światowej trwała niezłomnie na straży niepodległości. Władze Rzeczypospolitej Polskiej chcą, aby pamięć o misji Prezydentów RP na Uchodźstwie na trwałe zagościła w świadomości Polaków - mówi Jan Dziedziczak, Pełnomocnik Rządu ds. Polonii i Polaków za Granicą z Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.

- To szczególne rozwiązanie, w postaci sprawowania władzy II RP na emigracji, pozwoliło - na mocy konstytucji kwietniowej z 1935 r. - zachować ciągłość instytucjonalnej władzy państwowej w czasie II wojny światowej, a następnie w okresie, kiedy Polska znajdowała się pod rządami komunistów. Przez ponad 50 lat rząd na uchodźstwie zajmował się również podtrzymywaniem polskich tradycji, kultury i literatury w środowisku emigracyjnym. W Londynie działały emigracyjne wydawnictwa, księgarnie i biblioteki. Wychodziła polskojęzyczna prasa. Polski Londyn jako ośrodek emigracyjny był jednym z największych skupisk diaspory polskiej na świecie, obok Chicago, Nowego Jorku czy Paryża - wyjaśnia Karol Polejowski, zastępca prezesa Instytutu Pamięci Narodowej, który jest jednym z organizatorów projektu.

Przywracanie pamięci

Pomimo znaczącej roli, jaką Prezydenci RP na Uchodźstwie odegrali w przywróceniu demokracji w Polsce, ich historia jest dzisiaj mało znana. Potwierdzają to badania przeprowadzone w sierpniu 2022 r. Zaledwie co dziesiąty Polak potrafi poprawnie wskazać, ilu było Prezydentów RP na Uchodźstwie.

Najbardziej rozpoznawalnym Prezydentem RP na Uchodźstwie jest Ryszard Kaczorowski - nieco ponad 60 proc. poprawnych wskazań. Natomiast tylko 23 proc. respondentów prawidłowo wskazało pierwszego Prezydenta RP na Uchodźstwie - Władysława Raczkiewicza. Co piąty ankietowany nie zna daty utworzenia rządu RP na uchodźstwie, a ponad 70 proc. ankietowanych nie potrafiło wskazać, kto był pierwszym premierem RP na uchodźstwie.

Badania pokazują, że im młodsi respondenci, tym mniejsza jest wiedza na temat działalności Prezydentów RP na Uchodźstwie. Jednocześnie z sondażu CBOS z 2018 r.2 wynika, że dziewięciu na dziesięciu Polaków uważa się za patriotów i tyle samo twierdzi, że wyrazem patriotyzmu jest znajomość historii własnego kraju.

- Polaków łączy duma z historii naszego kraju, tym bardziej historia Prezydentów RP na Uchodźstwie zasługuje dzisiaj na przypomnienie. Z tego powodu zainicjowaliśmy kampanię edukacyjną pod hasłem „Misja: Wolna Polska”. Celem kampanii jest przede wszystkim podniesienie poziomu wiedzy Polaków na temat historii Prezydentów i Rządu RP na Uchodźstwie, najważniejszych postaci i faktów historycznych oraz uświadomienie wagi tej części historii dla utrzymania ciągłości polskiej państwowości i tożsamości narodowej. Ten rozdział naszej historii zdecydowanie zasługuje na mądre, długofalowe działania - mówi Mikołaj Falkowski, prezes Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie”, która jest organizatorem projektu.

Projekt objęty jest Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy w Stulecie Odzyskania Niepodległości. Projekt objęty jest Honorowym Patronatem Prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego. Inicjatywa jest realizowana przez Fundację „Pomoc Polakom na Wschodzie” we współpracy z Kancelarią Prezesa Rady Ministrów, Instytutem Pamięci Narodowej, Centrum Opatrzności Bożej, Ministerstwem Obrony Narodowej, Ministerstwem Spraw Zagranicznych oraz Biurem Programu „Niepodległa”.

Nie przeocz

Zobacz także

Musisz to wiedzieć

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Powrót reprezentacji z Walii. Okęcie i kibice

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera