Mojżesz, król żydowski. Felieton Sebastiana Reńcy dla "Dziennika Zachodniego"

Kim był ów „wspaniały organizator”? Sosnowiczanin Mojżesz vel Moniek Merin dobiegał wtedy czterdziestki, był chudzielcem ważącym ok. 40 kg, który przed wojną żył z kombinowania i szemranych interesów.

Gdy Polska stała się krajem okupowanym przez Niemców, komisarz kryminalny Hans Dreier, kierownik referatu do spraw żydowskich w katowickim Gestapo mianował go „odpowiedzialnym przed sobą za realizowanie wszystkich działań dotyczących »rasy żydowskiej« w rejencji katowickiej” (dr Aleksandra Namysło).

Merin miał do dyspozycji samochód i kierowcę. Jeździł np. do gett w Warszawie czy Łodzi. W Warszawie „Przyjmowano go jak króla. W teatrze powitali go aktorzy. Pan Menachem Mendel przedstawił go także publiczności. Nowy zbawca narodu żydowskiego! W Będzinie i Sosnowcu udało się uniknąć getta dzięki jego staraniom. Śmiertelność jest tam mniejsza niż przed wojną. Na ulicach nie ma żebraków” (Emanuel Ringelblum). Gdy w Generalnej Guberni Żydzi przeżywali preludium do Zagłady, w Sosnowcu i szerzej – w Zagłębiu Dąbrowskim, wciąż jeszcze łudzono się, że Merin uratuje „swych” ludzi. On ratując jednych, posyłał na śmierć innych, o czym tak mówił:

– Jestem w klatce, naprzeciwko wściekłego, głodnego lwa. Podsuwam mu ludzkie mięso, mięso moich braci i sióstr… Dlaczego? Robię to, ponieważ chcę utrzymać tego lwa w jego klatce, tak żeby nie mógł wyjść i zdeptać oraz pożreć nas wszystkich. (…) Niech osądzi mnie historia!

Żydzi z GG ryzykowali i nielegalnie przekraczali granicę, by tylko zamieszkać w Sosnowcu. Nawet ci, którzy początkowo byli sceptyczni, co do działalności Merina, z czasem uznawali, że ma rację. Jakby nie widzieli działalności brutalnej żydowskiej policji; handlu zachodnimi paszportami, które zamiast trafiać do adresatów były sprzedawane tym, którzy mogli za nie zapłacić duże pieniądze; łapówkarstwa i w końcu wysyłania ludzi na śmierć. Nie widzieli tego, co zobaczył ojciec Henryka Schönkera będąc w styczniu 1940 r. w Sosnowcu:

„Merin i jego ludzie utrzymywali dla siebie specjalną restaurację, w której podawano najlepsze potrawy żydowskie. Wszystkie dania były obfite i doskonale przyrządzone, podawane przez elegancko ubranych kelnerów”. Gdy panowie rozmawiali, na salę weszło kilku zdenerwowanych mężczyzn, coś powiedzieli szeptem Merinowi, który wyszedł z nimi na ulicę. Za nimi poszedł Leon Schönker. To, co zobaczył na ulicy wydało się nieprawdopodobne. „Po obu stronach stali, tworząc szpaler, żołnierze niemieccy w czarnych mundurach SS; każdy z nich trzymał w ręce palącą się pochodnię. Między nimi szli inni żołnierze, prowadząc grupę ciężko pobitych i pokrwawionych ludzi”.

Byli to Żydzi z Judenratu w Zawierciu, którzy zalegali z zapłaceniem kontrybucji Merinowi. „Ojciec mój miał wrażenie, że Merin w ogóle nie zdaje sobie sprawy, że ma do czynienia z żywymi ludźmi” – pisał Henryk Schönker.

Niemcy wykorzystali Merina i w końcu zawieźli go w czerwcu 1943 r. do Auschwitz gdzie zginął. Według jednej z relacji, więźniowie lagru urządzili nad nim samosąd.

Emil Zegadłowcz przybył do Sosnowca w listopadzie 1940 r., by leczyć się w tutejszym szpitalu. Widząc i słysząc, co dzieje się w okupowanym kraju, zanotował w swym dzienniku na kilka dni przed śmiercią: „Naród niemiecki upadł poniżej jakichkolwiek pierwotnych szczepów, poniżej plemion ludożerczych. Czy podźwignie się kiedykolwiek z tej koszmarnej hipnozy? I jaka czeka go kara?”. Pisarz zafascynowany „królem żydowskim” Merinem, z początkiem 1941 r. zaczął pisać dramat „Natan, syn Dawida”.

Trafnie o twórczości i postawie Emila Zegadłowicza napisał dr Mirosław Wójcik, który jeden ze swoich szkiców o pisarzu zakończył zdaniem o tym, że jego tekst: „Jest próbą przypomnienia i udokumentowania szlachetnej postawy literata i wadowiczanina, głoszącego konieczność ogólnoludzkiego i ponadwyznaniowego braterstwa w chwili prawdziwego wyzwania, gdy totalitarny fanatyzm zaciskał nad Polską kleszcze brunatnego i czerwonego dzieła zniszczenia”.

Autor jest pisarzem, ostatnio wydał zbiór publicystyki „Jad i żądła”.