Mstów na starych zdjęciach. Warowne mury klasztoru budzą podziw do dzisiaj

Pierwsza historyczna pisana wzmianka o Mstowie pochodzi z 1193 roku. Miejscowość została wówczas wymieniona (w formie Mstou) w bulli papieża Celestyna III jako własność kanoników regularnych laterańskich na Piasku we Wrocławiu. Istnieją jednak przesłanki, że miejscowość istniała już wcześniej – Jan Długosz zamieścił wzmiankę o Mstowie opisując życie Piotra Własta, zmarłego przed tą datą.

Prawdopodobnie na początku XIII wieku założono w Mstowie klasztor. W 1212 w miejscowości odbył się synod z udziałem Henryka Kietlicza, arcybiskupa gnieźnieńskiego, oraz biskupów krakowskiego, wrocławskiego, lubuskiego i poznańskiego. W 1220 roku w łacińskim dokumencie biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża wydanym w Krakowie miejscowość wymieniona jest w formie Mstovia oraz Msthow.

W połowie XIII wieku miejscowość miała już wczesnomiejski charakter, funkcjonowały tu już targ, komora celna, karczmy, młyn i folusz. Rozwojowi miejscowości sprzyjało położenie na szlaku handlowym z Krakowa do Wielkopolski. 10 czerwca 1279 roku, lub w roku 1278, Bolesław Wstydliwy zezwolił na utworzenie w Mstowie miasta na prawie średzkim. Lokacja Mstowa nastąpiła na gruntach dawnej osady, którą jedynie uregulowano przestrzennie.

Do XVI wieku Mstów był największym miastem w regionie, przewyższającym znaczeniem Częstochowę. Miejscowość kilkukrotnie odwiedzali władcy Polski: Władysław Łokietek, Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk, Władysław IV Waza, Jan Kazimierz, Zygmunt August.

Najcenniejszym zabytkiem gminy Mstów jest kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i klasztor Kanoników Regularnych Laterańskich. Historia sakralnego kompleksu sięga XII wieku. Obecny późnobarokowy wygląd świątyni pochodzi głównie z XVIII wieku. Przylegający do kościoła od strony północnej klasztor zbudowano w XV wieku.

Warowne mury z 9 basztami otaczające kościół i klasztor pochodzą z XVII wieku. Świątynia słynie z cudownego obrazu Matki Boskiej z Dzieciątkiem, który w 2000 roku uroczyście koronowano. Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i klasztor Kanoników Regularnych Laterańskich leży na wzgórzu należącym administracyjnie do wsi Wancerzów.

Od około XVI wieku znaczenie miasta zaczęło słabnąć. Przyczyniło się do tego m.in. przesunięcie szlaku handlowego tak, aby przebiegał przez Częstochowę. Miasto zostało w dużym stopniu zniszczone w 1655 roku, w trakcie potopu szwedzkiego. Wymordowano wówczas prawie połowę ludności i spalono zabudowania.

Podczas powstania styczniowego mieszkańcy Mstowa brali udział w walkach przeciwko Rosjanom, służąc między innymi w oddziale kapitana Zygmunta Chmieleńskiego. W roku 1870 Mstów utracił prawa miejskie, miało to być dotkliwą karą za męstwo, jakie wykazał Powstańczy Oddział Strzelców, utworzony przez mieszkańców Mstowa.

W 1933 r. Mstów liczył 284 domy mieszkalne i 2129 mieszkańców. Posiadali oni ogółem 328 ha ziemi, która niemal w całości była ziemią orną. W roku 1930 czynne były we Mstowie 3 kaflarnie, które zatrudniały ogółem 60 robotników. Większość mieszkańców osady szukała jednak pracy w Częstochowie.

Od 1952 roku Mstów jest siedzibą gminy. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa częstochowskiego.

W 1993 roku Mstów obchodził 800-lecie istnienia. Z tej okazji Rada Gminy podjęła starania o przywrócenie praw miejskich. Wniosek został niestety, odrzucony (źródło: mstow.pl, wikipedia).