"Na początku było słowo - brzmiało ono Chebzie". Historia zabytkowego dworca w Rudzie Śl. pokazuje jak ruina znów może wrócić do świetności

1976 rok. Na TVP leci uwielbiany przez ówczesnych widzów serial "Daleko od szosy". Wszyscy bacznie śledzą losy Leszka Góreckiego, chłopaka mieszkającego w niewielkiej wiosce, który marzy, aby zostać kierowcą. Poznaje Bronkę, najładniejszą dziewczynę we wsi. Mimo to twierdzi, że tam "nie ma odbicia" i musi coś zrobić ze swoim życiem. Postanawia wyjechać na Śląsk. Oczom widzów ukazuje się Dworzec na Chebziu - dzielnicy, która była kiedyś komunikacyjnym centrum całej aglomeracji. To właśnie wtedy dworzec przeżywał prawdziwy renesans.

- Wszystkim nadal kojarzy się to miejsce z tym serialem - przyznaje Joanna Katarzyna Filipiak, kierowniczka w Stacji Biblioteka, która powstała na terenie dworca.

Dopóki trwało śląskie "American dream", zarówno serial, jak i sam dworzec były na czasie - przez to miejsce, tak jak było pokazane to w telewizji, przewijał się tabun ludzi, którzy szukali na Śląsku lepszej przyszłości.

Z czasem jednak, chociaż dworzec nadal pełnił swoją funkcję, zaczął stawać się ruiną...

Można powiedzieć, że to miejsce uratowały - o ironio - szkody górnicze. Dokładnie 14 września 2017 roku Ruda Śląska ogłosiła projekt „Stacja Biblioteka”, która na zawsze miała zmienić (i zmieniła) jego oblicze. Centralna biblioteka na Wirku potrzebowała nowego budynku, a ruiny dworca renowacji.

- Na Wirku, między dwiema ścianami szczytowymi przechył wynosił ponad półtora metra. Czytelnicy zataczali się nam na korytarzach - wspomina Joanna Katarzyna Filipiak. - Pracowałam od początku w tym budynku. Przechylał się razem ze mną. Nie czułam tego, do momentu, kiedy wychodząc z czytelni zauważyłam, że idę śmiesznymi kroczkami. Okazało się, że po prostu kompensowałam przechył! Odchylałam się do tyłu, żeby nie polecieć na twarz. Czytelnicy mieli za to problemy z błędnikiem - opowiada.

Jak przyznaje, czasem wszystkim w bibliotece robiło się "naprawdę gorąco".

- Był kiedyś taki wstrząs, że budynek przesunął się w stronę ulicy. Zastanawiałam się wtedy czy wytrzyma, czy wszystko zaraz poleci mi na głowę. Wytrzymał. Dzielny był - opowiada.

Mimo że budynkowi na Wirku odwagi nie brakowało, było wiadomo, że to są już jego ostatnie tchnienia.

- Były fundusze do wzięcia, marniejący zabytek i najważniejsze - pomysł - mówi Joanna Katarzyna Filipiak.

"Na początku było słowo. Brzmiało ono "Chebzie". Następne brzmiały "że co???" A jednak! - czytamy w aperiodyku informacyjnym Miejskiej Biblioteki Publicznej w Rudzie Śląskiej "Stacja Biblioteka Press", który leży przed recepcją.

Ruda Śląska postanowiła wykupić obiekt od PKP. Transakcja miała miejsce w ostatnich dniach 2016 r. i kosztowała rudzki samorząd blisko 1 mln zł. Prace budowlane wynosiły 9,8 mln zł, z czego 7,9 mln zł stanowiło dofinansowanie ze środków unijnych w tym m.in. przyznane w ramach konkursu z działania „Rewitalizacja obszarów zdegradowanych” Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego. Ruda Śląska pozyskała na jego odrestaurowanie 95 proc. dotacji i jednocześnie zagwarantowała sobie nową siedzibę miejskiej biblioteki.

Gdy na łamach "Dziennika Zachodniego" informowaliśmy o planach miasta, mieszkańcy Rudy Śląskiej do samego pomysłu podchodzili bardzo sceptycznie.

- Mają tam być komputery i nowoczesny sprzęt. Nie widzę tego - przyznał jeden z mieszkańców, w rozmowie z "Dziennikiem Zachodnim". - To brzmi jak żart - dodał drugi przechodzień. - Sam pomysł wydaje się w porządku, ale ta lokalizacja...

Okazało się, że lokalizacja jest strzałem w dziesiątkę.

"Chebzie? To koniec świata!" - usłyszałam - opowiada Joanna Katarzyna Filipiak. - Dowiedziałam się, że określenie "Pętla na Chebziu" jest synonimem "Nigdzie". Słyszałam, że pewna pani specjalnie wsiadła w tramwaj, żeby zobaczyć legendarną pętlę. Miejsce kultowe. Jak się okazuje, jesteśmy świetnie skomunikowani, nie tylko z miastem. Mamy tutaj czytelników z Zabrza, Bytomia, Świętochłowic, bo tutaj jest po prostu łatwo dojechać - przyznaje.

Stacja Biblioteka, chociaż pełni w 100 proc. funkcję miejskiej biblioteki, jest bardzo nietypowa. Tu nie ma ciszy, a czas nie stoi w miejscu. Ci, którzy chcą wypożyczyć książki, zwykle robią to w biegu.

- Mamy sporo czytelników, którzy przyjeżdżają pociągiem na trasie. To jest kwestia 20 minut między jednym a drugim pociągiem. Wysiadają z jednego, biorą zbiory i wsiadają do kolejnego - wyjaśnia.

Pasażerowie chętnie korzystają z wolnego czerwonego regału (bookcrossing).

- Wchodzi na dworzec, pociąg już przyjeżdża, a on jeszcze patrzy po tym regale. W ostatnich sekundach, szybko wyciąga książkę i leci na peron - śmieje się Joanna Katarzyna Filipiak.

Książki w tym miejscu zmieniają się bardzo szybko. Niemal codziennie można znaleźć tam inne pozycje.

- Wszyscy mają mentalną barierę, że książek się po prostu nie wyrzuca. To nie jest przedmiot, który może trafić do śmieci. W związku z tym, jak się przejmuje po kimś księgozbiór, nie wiadomo co z nim zrobić. Druga kategoria czytelników, to są ludzie, którzy kupują książki dla siebie, przeczytali je i co dalej? Ile można tego w domu trzymać? Czasem dostajemy pudła nowiutkich książek. Wtedy przeglądamy je bardzo szczegółowo. To, czego nie mamy w zbiorach, zostawiamy w bibliotece. Reszta faktycznie ląduje na czerwonym regale. Książki schodzą stamtąd jak ciepłe bułeczki. Ostatnio był cały regał Danielle Steel. Zeszły z tego regału w ciągu dwóch godzin. Zniknęły jak "sen złoty" - przyznaje.

Poczekalnię, która jednocześnie jest kawiarnią i czytelnią, otwiera się z samego rana. Dostaniemy tu kawę z automatu za 3 zł, przekąski i świeżą prasę.

Można konsumować jedzenie, gazety i książki słuchając przy tym oryginalnych płyt winylowych. Właśnie w takich warunkach mieszkańcy Rudy Śląskiej czekają na spóźniający się pociąg.

- Ktoś, kto ma na siódmą rano do pracy, już może tam sobie kupić przekąskę, kawę, siąść i poczekać na pociąg. Jest tam więcej miejsca, niż na samych ławkach w holu, w miarę przytulnie i sympatycznie - mówi Joanna Katarzyna Filipiak.

To jednak nie oryginalna poczekalnia. Niegdyś pasażerowie klasy trzeciej cierpliwie czekali na spóźniające się pociągi w dzisiejszej galerii Fermata Godula.

- Tutaj jest silny Genius loci (łac. „duch opiekuńczy danego miejsca” - przyp. red.) - przyznaje. - Była tu poczekalnia dla pasażerów klasy trzeciej, a jednocześnie sala imprez - restauracja, odbywały się tu spotkania, eventy, potańcówki. W tym miejscu zawsze się coś działo, oprócz tego, że jeździły tu pociągi - dodaje.

Jeździły tu dużo częściej niż teraz.

- W latach 20. i 30. odjeżdżało stąd ponad 200 pociągów na dobę. Dopiero potem zaczął się spadek. Teraz została nam tylko linia regionalna - Gliwice - Katowice, ewentualnie Gliwice - Częstochowa. Natomiast w okresie międzywojennym można było stąd pojechać bezpośrednio do Berlina - wyjaśnia.

Chociaż w latach 20. Chebzie kwitło, tak naprawdę stało się centrum komunikacyjnym już w XIX wieku obecnej Rudy Śląskiej. W miejscu, w którym obecnie mieści się dworzec, przebiegała tu w latach 1829/30 słynna "Kronprinzstrasse", czyli "Droga Następcy Tronu", łącząca Królewską Hutę z Gliwicami, krzyżując się z powstałą w 1861 roku szosą łączącą Wirek z Szombierkami i Bytomiem. W połowie XIX wieku uruchomione zostały tutaj linie relacji Wrocław-Katowice, a pod koniec wieku mieszkańcy mogli korzystać już z relacji Bytom-Kochłowice. Historia dworca jest tu wciąż żywa.

- Wgryźliśmy się w tę historię, to nie jest tak, że przychodzimy na miejsce, które ktoś, kiedyś, gdzieś postanowił, a my tylko siedzimy na przysłowiowej górce. Historia tego miejsca jest nam bliska. Karol Godula, dzięki któremu dworzec w ogóle powstał, jest naszym patronem mentalnym. Stąd nazwa Godula Fermata. Fermata oznacza przystanek, czyli miejsce, w którym można stanąć, usiąść, pomyśleć i się czegoś dowiedzieć. W tej sali mamy prelekcje, wiele imprez, nie tylko rozrywkowych, ale takich właśnie edukacyjnych. Bardzo nam zależy, żeby zarówno postać samego Goduli i to miejsce przybliżyć mieszkańcom - dodaje.

Dworzec w Chebziu ma swoją historię, a zarazem stał się centrum regionalnej wiedzy. Do Stacji Biblioteka przyjeżdżają nie tylko czytelnicy, czy pasażerowie, ale także młodzież szkolna, aby poznać lokalną historię i kulturę zarówno Rudy Śląskiej, jak i samego Śląska.

- Kiedyś historia Śląska nie istniała. Śląsk był częścią Polski i nie było tematu, uczyliśmy się tylko historii Polski. Bardzo mnie cieszy, że teraz w szkołach są nauczyciele regionaliści, którzy bardzo często spotykają się zresztą u nas. Mają za zadanie młodym uczniom wytłumaczyć jak wyglądało to ich miejsce na ziemi, czemu jest właśnie takie, a nie inne i z czego należy być dumnym. Mamy być z czego dumni - słowo "Ślązak" zawsze będzie z dużej litery - mówi Joanna Katarzyna Filipiak.