Naukowcy z Oksfordu chcieli się dowiedzieć, kim jest Górnoślązak

Zaczniemy od puenty. Jan Kapica, śląski duchowny, ale też działacz polityczny i społeczny początku XX wieku, postawił kiedyś retoryczne pytanie: "Kim jest Górnoślązak? Czy jest Niemcem? Polakiem? Prusakiem? Może jest tylko Górnoślązakiem, a może po prostu katolikiem? Albo jakimś abstrakcyjnym bytem?". Zawiłe? Dr Jim Bjork, jeden z uczestników zeszłotygodniowej debaty poświęconej Śląskowi na Uniwersytecie Oksfordzkim, powołał się na ks. Kapicę pod koniec swojego wystąpienia.

- W pytaniach, które zadał, dobrze uchwycony jest urok górnośląskiej historii dla badaczy takich jak ja. Badaczy, którzy nie mają ani osobistej, ani instytucjonalnej więzi z tym regionem - tłumaczył dr Bjork, historyk z londyńskiego King's College, autor książki "Ani Polak, ani Niemiec", opisującej m.in. zjawisko rozwoju śląskiej tożsamości regionalnej. - Ponad narodowymi kategoriami Górny Śląsk nieodmiennie nakazuje modyfikować nasze ramy odniesienia, zadając nowe pytania, kształtując nowe porównania i konteksty. Dziś, zastanawiając się nad pytaniami ks. Kapicy (licząc na jednoznaczny wniosek: "Górnoślązak jest tym i tym, koniec, kropka"), trzeba przygotować się na dość rozczarowującą i zwodniczą odpowiedź.

Jak ona brzmi według brytyjskiego naukowca?

- Doświadczenia i dzieje Górnoślązaków są zbyt szerokie, zbyt interesujące i zbyt ważne, by posiadła i pomieściła je narodowa historia Niemiec lub narodowa historia Polski - argumentował w Oksfordzie dr Bjork. - Są też zbyt szerokie, zbyt interesujące i zbyt ważne, by pomieściła je narodowa historia Górnego Śląska.

100 lat politycznej niestabilności na Śląsku

Śląska debata na Oksfordzie odbyła się pod hasłem "Polacy i Niemcy jako Ślązacy: masowe przemiany narodowościowe pod koniec XX wieku w Polsce". Zorganizowano ją w ramach Programu Studiów o Współczesnej Polsce (Programme on Modern Poland), które na prestiżowej uczelni w ubiegłym roku zainicjował prof. Norman Davies. To studia interdyscyplinarne, adresowane głównie do obcokrajowców. Śląska sesja była czwartą poświęconą Polsce, realizowaną w tym roku na brytyjskiej uczelni - poprzednie dotyczyły m.in. emigracji na Wyspy po wejściu naszego kraju do Unii Europejskiej oraz politycznych skutków więzień CIA w Polsce.

Osią śląskiej dyskusji był referat dr. Bjorka. Debatę prowadził prof. Paul Betts, historyk Oksfordu specjalizujący się we współczesnych dziejach Europy (w tym w historii XX-wiecznych Niemiec). Trzecim z rozmówców był dr Hugo Service, historyk zajmujący się problematyką Europy Środkowo-Wschodniej. Cała trójka podkreślała, jak wiele interesujących wątków dla europejskich badaczy kryje się w przeszłości i teraźniejszości Górnego Śląska.
- Polityczna niestabilność i płynność górnośląskiej historii, szczególnie w pierwszej części XX stulecia, wynikają ze specyfiki miejsca, w którym ta historia się rozgrywała (w zawieszeniu i w obrębie granic narodowych państw: Niemiec, Polski i Czechosłowacji), a także jego ekonomicznego potencjału oraz odrębnego kulturowego i językowego charakteru populacji Górnoślą-zaków - zaznaczał dr Service.

Co łączy Ślązaków i Czechów

Dr Bjork zwrócił też uwagę na pewną nić porozumienia, jaka jego zdaniem od dziesięcioleci przędzie się między Ślązakami (szczególnie z południowo-zachodniej części regionu) i Czechami. Naukowiec dostrzega ją w skłonności i zdolności zarazem do rozładowywania trudnych, często traumatycznych przeżyć przy pomocy autoironii i czarnego humoru.

- Większości z nas nie trzeba przybliżać absurdalnego, zdystansowanego ducha rodem ze Szwejka, którego odnajdujemy dziś choćby w filmach Jiriego Menzela (np. "Obsługiwałem angielskiego króla") czy Jana Hrebejka ("Musimy sobie pomagać"), nawiązujących przecież do tragicznych wydarzeń II wojny światowej - podkreślał dr Bjork, po czym udowodnił, że czeska satyra to siostra satyry śląskiej, tej z twórczości choćby Horsta Bienka czy Janoscha.

- Jest taka wspaniała anegdota u Bienka, którego bohater u kresu wojny głowi się, czy już czas wywiesić białą flagę w oknie: jeśli zrobi to za wcześnie, jeszcze dopadną go naziści, jeśli za późno - zastrzelą Sowieci - mówił historyk. - Ten rodzaj czarnego humoru w górnośląskim doświadczeniu wojennym jest rzadkim zjawiskiem w polskiej kinematografii czy literaturze.

Czeski przykład ilustrujący możliwość kultywowania swojej silnej tożsamości narodowej również przez pozorną jej deprecjację, pomaga zrozumieć fragment tego, co odczuwają Ślązacy.

Śląsk a... Jugosławia

Druga część dyskusji miała charakter otwarty i uczestniczyli w niej studenci. Było o tyle ciekawie, że przekrój narodowościowy był mocno zróżnicowany: głównie Anglicy, ale i Szkoci, Niemcy, Kanadyjczycy, Polacy i Amerykanie. Zainteresowanie nie tylko tych ostatnich wzbudziła m.in. informacja o umieszczeniu przez CIA śląskiej mniejszości etnicznej w publikacji "The World Factbook".

Szeroko komentowano też wyniki dwóch spisów powszechnych, w których Ślązacy deklarowali swoją narodowość.
Zagranicznych studentów interesowała między innymi interpretacja, ale i skutki tych deklaracji. Pojawiły się pytania o zasadność porównań relacji Śląsk-Polska nie tylko do tych na linii Hiszpania-Katalonia (czy Wielka Brytania-Szkocja), ale i w obrębie dawnej Jugosławii. Jednym z wątków była nawet śmierć Dietera Przew- dzinga, burmistrza Zdzieszowic, i apel Mniejszości Niemieckiej o specjalny nadzór nad śledztwem. Dr Bjork z King's College gościł na naszych łamach już w zeszłym roku. W najbliższych tygodniach o Śląsku osobiście porozmawiamy też ze specjalistami z Oksfordu.

OPINIE:

Prof. Paul Betts, historyk z Uniwersytetu w Oksfordzie

Rola historii w poparciu nowej narracji autonomii

Historia odegrała wielką rolę w poparciu nowej narracji śląskiej autonomii, prezentowanej obecnie przez młode ruchy działające na Górnym Śląsku. Wschodząca świadomość etnicznej identyfikacji Ślązaków, odkrywana w niezwykle wnikliwych pracach dr. Jima Bjorka, stanowi skutek dramatycznych przemian tożsamościowych w regionie na przestrzeni ostatnich stu pięćdziesięciu lat. Dr Bjork starannie rozpracowuje mity i fantazmaty narodowościowe i sugeruje, że na Górnym Śląsku mamy do czynienia z przypadkiem, który należy rozpatrywać z uwzględnieniem innych regionalnych ruchów w Europie. Szkocja czy północna Hiszpania to tylko kilka z przykładów, jakie dają nam szerszy obraz tego zjawiska.

Dr Jim Bjork, historyk z King's College w Londynie

Dzieje Śląska od dawna zasługują na naukową analizę

Już kilkanaście lat temu, zapoznając się z historią Europy, zainteresowały mnie losy regionu, kiedyś bardzo wcześnie i bardzo szybko zindustrializowanego, który pod koniec XX wieku zaczął zatracać swoją pozycję na przemysłowej mapie kontynentu, a jednocześnie stał się miejscem ciekawych społecznie przemian. Rozwój cywilizacji technicznej zwykle ugruntowuje postawy narodowe, ale i wpływa na dezintegrację więzi religijnych. A na Śląsku? Było dokładnie odwrotnie. To niezwykle interesujące zjawisko. Mam też poczucie, że książkowe historie państw nigdy nie dotykają głębiej indywidualnych losów swoich poszczególnych części składowych. A dzieje Śląska bez wątpienia zasługiwały i zasługują na naukową analizę.
Dr Hugo Service, historyk z Uniwersytetu w Oksfordzie

Historia Śląska w narodowych ramach to nieporozumienie

Interpretowanie współczesnej sytuacji na Śląsku musi odbywać się równolegle do interpretacji wydarzeń historycznych, jakie miały miejsce w regionie. Powstawanie państw narodowych, I wojna światowa, zmiany geopolityczne na mapie Europy i ich skutki społeczne, powstania śląskie, plebiscyt, dwie dekady podziału Śląska i międzynarodowych sporów o prawa mniejszości, trauma nazistowskiego prześladowania, wejście na Śląsk Armii Czerwonej, odpływ autochtonicznej ludności, cztery dekady komunizmu, a następnie polityczny, ekonomiczny i społeczny przewrót w wolnej Polsce. Pełnia tego historycznego obrazu pokazuje, dlaczego rozpatrywanie przeszłości i teraźniejszości Śląska w narodowych ramach może prowadzić tylko do dalszych nieporozumień.

*PREZENTY NA DZIEŃ KOBIET 2014 - NAJLEPSZE POMYSŁY
*PIĘKNE DZIEWCZYNY CHCĄ BYĆ MISS POLONIA - ZDJĘCIA Z CASTINGU W KATOWICACH
*TVP ABC I TV TRWAM NA MULTIPLEKSIE. Jak odbierać, jak przeprogramować dekoder?
*GALA NIEGRZECZNI - DODA POBIŁA SIĘ Z SZULIM - NOWE FAKTY i ZDJĘCIA