Planetarium Śląskie obchodzi 65-urodziny! Od projektu, przez seanse na żywo, po przebudowę i Planetarium-Śląskiego Parku Nauki

W piątek, 4 grudnia, Planetarium Śląskie obchodzi 65. urodziny. Z tej okazji pracownicy planetarium przygotowali kilka atrakcji, które ze względu na epidemię koronawirusa, odbędą się online. W piątek o godzinie 17.00 wicedyrektor Planetarium Damian Jabłeka zaprasza na wykład pt. "Największa koniunkcja od czasów Galileusza", natomiast o 18.00 dyrektor Planetarium Śląskiego Stefan Janta opowie o niezwykłych początkach placówki. Transmisje będą się odbywać równolegle na profilu facebookowym i na kanale YouTube Planetarium Śląskiego. We współpracy z Biblioteką Śląską przygotowywana jest także kilkuminutowa filmowo - fotograficzna podróż przez 65 lat historii Planetarium Śląskiego.

Planetarium Śląskie zostało otwarte 4 grudnia 1955 roku i stanęło na terenie tworzonego Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie. Do dziś pozostaje największą i najstarszą tego rodzaju placówką w Polsce. Przypomnijmy, że obecnie trwa wielka modernizacja Planetarium Śląskiego. Budynek zostanie powiększony o 2,5 tys. metrów kwadratowych. Większa jego część będzie się mieścić pod ziemią. Planetarium - Śląski Park Nauki ma być gotowy pod koniec 2021 roku.

- Trwa przebudowa Planetarium Śląskiego. Za rok zostanie ono przekształcone w jeden z najnowocześniejszych parków nauki na świecie, w którym prezentowane będą zagadnienia z sejsmologii, meteorologii i astronomii - mówi Jarosław Juszkiewicz z Planetarium Śląskiego i Obserwatorium Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika w Chorzowie.

W nowym budynku będą m.in. sale wykładowe, pracownie, a także interaktywna ekspozycja edukacyjna prezentująca zagadnienia z trzech dziecin nauki - sejsmologii, meteorologii i astronomii. Obok budynku powstanie wieża widokowa. W sąsiedztwie budynku będzie zlokalizowana stała ekspozycja zewnętrzna „Eppur si muove” prezentująca różne aspekty ruchu obrotowego.

„Obserwujemy drogi, jakie zakreślają planety. Opuszczamy z kosmiczną prędkością ziemię i z odległości kilku miliardów kilometrów, obserwujemy słoneczny system planetarny. Podziwiamy konstelacje, które istniały na niebie przed wiekami, albo które ukażą się po wielu wiekach. Możemy oglądać gwieździste niebo, takie na przykład, jakie widzieli kapłani w starożytnym Egipcie i takie, jakie widział Kolumb w czasie swojej podróży do Ameryki" - tak dziennikarz opisał działalność Planetarium Śląskiego po trzech dniach od otwarcia obiektu ("Trybuna Robotnicza" z 7 grudnia 1955 roku).

Oficjalne otwarcie Planetarium Śląskie nastąpiło 4 grudnia 1955 roku. Projekt powstał jednak wcześniej, bo pod koniec lat 40. XX wieku. Stworzyli go krakowscy architekci, pod kierownictwem inżyniera Zbigniewa Solawy. Znalezienie wykonawcy, który podejmie się realizacji tego zadania nie było łatwe. Nikt wtedy w Polsce nie budował takich obiektów. To miało być pierwsze w kraju planetarium. Na świecie było zaledwie 29 takich obiektów. Planetarium Śląskie miało być 30. takim obiektem.

Ostatecznie budowy obiektu podjęło się Stalinogrodzkie Przemysłowe Zjednoczenie Budowlane. Budowę wspierał ówczesny wojewoda śląski, czyli Jerzy Ziętek. Z decyzją Komitetu Roku Kopernikowskiego, planetarium wzniesione miało zostać w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku. Już w 1953 roku stanęły pierwsza zabudowania Planetarium Śląskiego. W kolejnym roku trwało wykończenie wnętrz i wyposażenie obiektu w sprzęt astronomiczny. Planetarium wybudowano na tzw. wzgórzu parkowym, w pobliżu Szwajcarskiej Doliny (320 m n.p.m.).

- Szerokie schody, prowadzące do wejścia i dużego reprezentacyjnego holu, z szesnastoma kolumnami, zostały wyłożone kamieniem naturalnym. Tam właśnie zawisły mapy nieba, portrety i modele astronomiczne. Sam hol jest zresztą do dzisiaj ciekawym miejscem pod kątem akustycznym. Kiedy staniemy na środku i zaklaszczemy w dłonie, dźwięk, wielokrotnie odbijając się od stropu i podłogi, daje efekt wzmocnionej kanonady oklasków. W sali głównej natomiast, pod półkulistym ekranem, stojąc twarzą do ściany, idealnie słyszymy nawet szept osoby, która mówi także zwrócona twarzą do ściany, stojąc po stronie przeciwnej kopuły - tak o Planetarium Śląskim pisze Łukasz Respondek w albumie "Park wielu pokoleń".

„Architektura gmachu ma charakter symboliczny: nakrywająca budynek – widoczna ze wszystkich stron – kopuła, niby glob Saturna z pierścieniami, łączy w jedną całość ziemię ze sklepieniem niebieskim” – pisano w roku 1975 w albumie „Gwiazdy nad nami, rzecz o Śląskim Planetarium”.

Kopułę Planetarium Śląskiego widać było z daleko. Od kopuły odbijały się promienie słoneczne, więc jej lśnienie było widać z Chorzowa, Katowic i Siemianowic Śląskich. Po modernizacji - kopuła Planetarium - Śląskiego Parku Nauki - ponownie zabłyśnie. Kopuła pokryta będzie panelami z blachy aluminiowej. Po zakończeniu przebudowy kopuła będzie lśniła tak jak w pierwszych latach po otwarciu Planetarium w 1955 roku. Będzie naprawdę widoczna z daleka!

Po otwarciu Planetarium Śląskiego główna sala projekcyjna mogła pomieścić około 400 osób. Wyposażona była w płócienny, sferyczny ekran o powierzchni tysiąca metrów kwadratowych. W centralnym miejscu sali znajdował się najnowocześniejszy w tym czasie projektor, który wyprodukowany został przez zakłady Carla Zeissa w Jenie. Projektor ten pozwalał wyświetlić na sferycznym niebie ponad 8000 gwiazd. Służył on w Planetarium Śląskim przez 63 lata! Przez ten czas urządzenie wyświetliło ponad 180 tysięcy pokazów.

- Słynny, stojący na środku sali projektor gwiazd firmy Zeiss był jednym z najdłużej pracujących tego rodzaju urządzeń na świecie. W ciągu ponad 63 lat działał przeć prawie 100 000 godzin, czyli ponad 10 i pół roku. Był w stanie pokazać na sferycznym ekranie około 9 tysięcy gwiazd. Po przebudowie Zeissa zastąpi nowoczesny system, który będzie w stanie pokazać ich … ponad milion - opowiada Jarosław Juszkiewicz z Planetarium Śląskiego i Obserwatorium Astronomicznego im. Mikołaja Kopernika w Chorzowie.

- Ważnym elementem wystroju sali Planetarium Śląskiego była podświetlana panorama trzech miast otaczających Park Śląski. W Planetarium - Śląskim Parku nauki zostanie ona zrekonstruowana - dodaje Jarosław Juszkiewicz z Planetarium Śląskiego.

W nowoczesnym Planetarium - Śląskim Parku Nauki projektor firmy Zeiss zastąpiony zostanie przez nowy projektor - hybrydowy system projekcji. Gwiazdy będą prezentowane za pomocą analogowego projektora, natomiast dzięki systemowi cyfrowych rzutników pracujących w rozdzielczości 8K będzie można wyświetlać dowolne ruchome obrazy na sferycznym ekranie.

Pierwsze seanse prowadzone były na żywo, a muzykę odtwarzano z płyt gramofonowych. Dopiero po pewnym czasie dołączono projekcje filmów edukacyjnych i inne elementy multimedialne. Ścieżki dźwiękowe do spektakli pod gwiazdami nagrywano w rozgłośni Polskiego Radia w Katowicach.

W 1955 roku działalność rozpoczęło także obserwatorium astronomiczne. Wyposażone zostało ono w największy w Polsce reflektor o średnicy 30 centymetrów. Powstało ono z myślą, by umożliwić każdemu kontakt z astronomią. Każdy mógł spojrzeć przez lunetę i zobaczyć plamy na Słońcu czy kratery na Księżycu.

Pracownia sejsmologiczna powstała w 1959 roku, w 1963 roku uruchomiono także stację klimatologiczną. Stacja sejsmologiczna zarejestrowała wiele wstrząsów, jak ten w Alasce 1964 roku czy w północnych Włoszech z 1976 oraz podziemny wybuch jądrowy z Nowej Ziemi w 1970 roku.

Dopiero w roku 1960 pojawiają się pierwsze sadzonki bujnego obecnie drzewostanu wokół planetarium!

Niezwykle ważnym aspektem działalności Planetarium Śląskiego jest szkolenie dzieci i młodzieży. To liczne seanse dla dzieci i młodzieży, wystawy, prelekcje i szkolenia.

"Wartą podkreślenia stroną działalności śląskiego planetarium, jest szeroka działalność dydaktyczna, adresowana m.in. do uczniów szkół średnich z niemalże całego kraju. Praktyczne lekcje w planetarium są niezwykle ważne w zgłębianiu astronomii, w opanowaniu takich tematów, jak ruch obiegowy i obrotowy Ziemi, czy ewolucja gwiazd. Rokrocznie placówka urządza także Olimpiadę Astronomiczną, w której uczestniczą uczniowie szkół ponadpodstawowych. W tej chwili wystartowała już 32 edycja rywalizacji, a pytania do pierwszego etapu publikowane są w najnowszym numerze „Młodego Technika”." - pisał dziennikarz w „Dzienniku Zachodnim” z 2 sierpnia 1988 roku.

Po modernizacji i rozbudowie obiektu w pobliżu Planetarium Śląskiego powstanie naukowy plac zabaw, gdzie dzieci będą mogły poznać różne aspekty ruchu obrotowego. Będzie tu m.in. karuzela z takim siedzeniem, które pozwoli poczuć na czym polega siła odśrodkowa. Wybudowany zostanie też w odpowiedniej skali model Ziemi i Księżyca, która pozwoli zobaczyć prawdziwą odległością między tymi obiektami.

W Planetarium - Śląskim Parku Nauki zobaczymy interaktywne ekspozycje m.in.

• pokoje klimatyczne,
• stanowisko z przekrojem Ziemi,
• kolumną pogodową
• i platformą z makietą miasta, gdzie prezentowane będą skutki trzęsienia ziemi o różnych częstotliwościach.