Podzieleni Brynicą, czyli co łączy Zagłębie ze Śląskiem. Prawda i mity

Jest wiele rzeczy, które o Zagłębiu słyszeliście i pewnie chcielibyście wiedzieć, czy są prawdziwe. Dziś dajemy Wam taką szansę, a pomaga nam w tym prof. Dariusz Nawrot. Trzeba przyznać, że wiele faktów może się okazać całkiem innych niż głosi obiegowa opinia, choć wiele z tego to jednak prawda...

Ponad połowa Zagłębiaków to ludność napływowa z Kielc?

Po 1864 r., kiedy uwłaszczenie na ziemiach Królestwa Polskiego spowodowało odpływ ze wsi nadwyżki ludności, rozpoczęły się wielkie migracje bezrobotnych i ich rodzin, poszukujących nowych podstaw dla swojej egzystencji. Dla wielu szansą było miasto i rozwijający się przemysł, także na obszarze Zagłębia, gdzie wielkie inwestycje potrzebowały siły roboczej. To z tych okolic, od Piotrkowa, przez Radomsko, Kielce, rzeczywiście napływały do Zagłębia tysiące ludzi, którzy stali się siłą napędową rozwoju przemysłu. Oczywiście żyją do dziś Zagłębiacy z dziada, pradziada, którzy sięgają korzeniami do epoki sprzed XVIII w., kiedy był to teren rolniczy, ale większość ludzi żyjących obecnie na tym obszarze to potomkowie przybyłych tu w XIX w. Napływ ludności towarzyszył też kolejnym falom industrializacji, w tym tej w latach 60., 70. XX w., kiedy w epoce Gierka do Zagłębia ściągano tysiące ludzi, którzy trafiali na place budów takich inwestycji jak m.in. Huta Katowice. To sprawiło, że faktycznie mamy tu prawdziwy konglomerat ludności i wiele rodzin, których korzenie sięgają Kielecczyzny.

Hanysy i gorole, czyli Śląsk i Zagłębie jednak więcej łączy...

Dziś Zagłębie i Śląsk są w jednym województwie: śląskim. Mówi się o żywych przez lata antagonizmach, dzielących mieszkańców Górnego Śląska i Zagłębia. Sprawa nie jest tak jednoznaczna. Więcej nas łączy niż dzieli. We wszystkich powstaniach, od 1806 r., przez powstanie styczniowe czynny udział brali Ślązacy. Tak jak Zagłębiacy wspierali walkę Ślązaków o Polskę. O tym się też zapomina, że Zagłębiacy angażowali się w powstania śląskie. My sobie nie zdajemy z tego sprawy, ale nad tą granicą ciągle były walki. W Milowicach linią kolejową, która dziś nie istnieje, wjechał w kierunku kopalni w czasie walk powstańczych niemiecki pociąg pancerny. Samoloty niemieckie zbombardowały osiedle kopalniane, tzw. Betony, zabijając i raniąc dzieci bawiące się na podwórku. Tak więc ta granica płonęła. Kopalnia Milowice, która dziś nie istnieje, to było miejsce zbiórki powstańców, którzy szli potem na Siemianowice. Później był to szpital dla walczących na obszarze plebiscytowym, a nawet przejściowo obóz jeniecki. Wcześniej po drugiej stronie granicy przeciwko Rosji walczyli Ślązacy. Kiedy Apolinary Kurowski wyzwolił w 1863 r. Sosnowiec, to co się działo w Szopienicach i w Dąbrówce? Z tych miejscowości, leżących na obszarze dzisiejszych Katowic, Ślązacy ruszyli na drugą stronę granicy bić się o Polskę. Jeden z uczestników tych wydarzeń, mieszkaniec Brzęczkowic, miał potem zaszczyt noszenia dwóch mundurów, bo walczył najpierw w powstaniu styczniowym, a potem w powstaniach śląskich. Nie znamy nazwisk wszystkich uczestników tych walk. Historia zachowała pamięć tylko o tych schwytanych przez Rosjan i wydanych Prusakom. Tak wyglądały skomplikowane losy Ślązaków i Zagłębiaków.

Zagłębiak lubi kombinować, ale za robotę się nie weźmie

Oczywiście i inne czynniki przez lata kształtowały wzajemne wyobrażenia o sobie Zagłębiaków i Górnoślązaków? Pamiętać trzeba, że dzieliła ich granica. Niezwykle ważna, bo między dwoma światami. Imperium rosyjskim, którego częścią składową było Królestwo Polskie, i Prusami, w których granicach był Górny Śląsk. Takie położenie pozwalało m.in. zająć się - niezwykle atrakcyjnym dla mieszkańców po dwóch stronach granicy - przemytem. Sprzyjały temu niezwykle tanie po stronie rosyjskiej artykuły żywnościowe i atrakcyjne cenowo artykuły przemysłowe z obszaru Śląska. W tych okolicznościach przemyt szedł na wielką skalę. Z kim wtedy kojarzył się więc przeciętnemu mieszkańcowi Śląska Zagłębiak? A no właśnie z kombinatorem, który przyjdzie, zahandluje, przyniesie połówkę tuszy wieprzowej, coś kupi, coś sprzeda, czasem oszuka, ale za porządną pracę się nie weźmie. Ale to jest obraz trochę wypaczony, bo przeciętny Ślązak nie przyjeżdżał wówczas na obszar Zagłębia, nie widział tych Zagłębiaków, którzy tak jak on pracowali w hutach, na kopalniach.

Tyta przywędrowała ze Śląska także do zagłębiowskich szkół

Takie wyobrażenia miały wpływ na wzajemne relacje. Później przyszedł rok 1939 i fakt, że Zagłębie znów znalazło się w granicach Rzeszy. Polityka okupanta wobec ludności II Rzeczypospolitej zrodziła poczucie, że byli ludzie lepszej kategorii, czyli Ślązacy, i drugiej kategorii, czyli Zagłębiacy. Z kolei po II wojnie światowej, kim byli prawie wszyscy milicjanci i reprezentanci nowej władzy ludowej na obszarze Górnego Śląska? Oczywiście nie Górnoślązakami, bo do nich władza nie miała zaufania, tylko Zagłębiakami. Więc cały ten powojenny system represji, który spadał na mieszkańców Górnego Śląska, Ślązakom kojarzył się z Zagłębiakami. Przyszli i brali odwet za lata okupacji, za wszystkie inne zaszłości. I te fakty budowały wtedy wzajemne animozje. Dziś już do niechęci nie ma powodu. Antagonizmy wygasają, z rzadka wracając na spotkaniach kibiców. Czynniki ekonomiczne, które przez lata powodowały niechęć, dziś już nie istnieją. Coraz mniejsze znaczenie mają różnice kulturowe. Zwyczaje śląskie są żywe na obszarze Zagłębia. Kto przed laty dzieciom w Zagłębiu dawał tytę, jak szły do pierwszej klasy? Kiedyś takiego zwyczaju nie było. Dziś każde dziecko w Sosnowcu, wzorem dzieci z Górnego Śląska, idzie z tytą do szkoły. To tylko jeden z wielu przykładów. Myślę, że dzisiaj żywsza jest ta upleciona przez lata wspólnej historii nić wzajemnego zrozumienia i porozumienia.

Edward Gierek wielkim bohaterem jest...

Epoka Edwarda Gierka to kolejny element zagłębiowsko-śląskiej historii. W Katowicach, w urzędach pojawiło się w tym czasie wielu ludzi z Zagłębia. Więcej niż po II wojnie światowej, co pozwalało mówić o kolejnej ekspansji Zagłębiaków na Śląsk. Dla wielu Zagłębiaków Edward Gierek to nadal bohater, który kojarzy się im z czasem "socjalistycznego dobrobytu" i postępu. Pamiętają o wielu inwestycjach w Zagłębiu, przyczyniających się do rozwoju przemysłowego, ale i do unowocześnienia regionu. Widać to chociażby w Sosnowcu, gdzie powstały nowoczesne gmachy, szerokie ulice. Wszystko to dawało zatrudnienie dla tysięcy i ludzie to dostrzegali i o tym nadal pamiętają. Zapominają, że były to czasy PRL-u i pełnego uzależnienia od ZSRR, a funkcji I sekretarza Gierek nie objął w wyniku demokratycznych procedur. Niektórzy mówią o Gierku komunista, ale patriota. Ale coś w tym jest, bo jako młody chłopak dorastający w Zagłębiu, wyrastał na żywej wówczas tradycji powstania styczniowego, walk 1905 roku, i wydarzeń I wojny światowej. Fakt, iż Gierek został przywódcą PRL-u, wielu odbierało jako sukces Zagłębiaków. I taki pogląd jest żywy do dziś, ale trzeba patrzeć na to krytycznie. Były to jednak czasy PRL-u i pełnej zależności od Związku Radzieckiego, a nie niepodległej Polski. Historia pozostawiła Zagłębiakom wiele pięknych kart, które warto przywracać i do których warto się odwoływać w budowaniu zagłębiowskiej tożsamości.

Prof. Dariusz Nawrot
Kierownik Zakładu Historii Nowożytnej XIX w. w Instytucie Historii Uniwersytetu Śląskiego. Autor ponad 100 publikacji naukowych, dotyczących dziejów ziem polskich u schyłku Rzeczypospolitej i w epoce napoleońskiej. Przygotowuje opracowanie dotyczące losów Nowego Śląska na początku XIX w. i jego włączenia do Księstwa Warszawskiego w 1807 roku.

*Regionalna lista płac. Sprawdź, ile zarabiają [ZAROBKI OD 100 ZŁ DO 1 MLN ZŁ]
*Kuchenne Rewolucje w Tychach: Dom Bawarski Tychy Magdy Gessler [ZDJĘCIA + WIDEO]
*Najpiękniejsze polskie kolędy [POSŁUCHAJ i WYBIERZ]
*Najlepsze prezenty na święta Bożego Narodzenia [ZOBACZ ZDJĘCIA]