Replika znaczka plebiscytowego „Śląsk nasz!”. Unikatowa edycja rocznicowa Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach

Replikę można odbierać w Przystanku Historia – Centrum Edukacyjnym Instytutu Pamięci Narodowej w Katowicach im. Henryka Sławika w ramach akcji edukacyjnej od 3 do 19 marca 2021 r. lub do wyczerpania nakładu. Do każdej repliki dołączony jest kartonik z komentarzem historycznym.

***

W niedzielę 20 marca 1921 r. na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt, w którym mieszkańcy wypowiedzieli się czy życzą sobie przyłączenia tego regionu do Niemiec czy też do Polski. Głosowanie zarządzone zostało zgodnie z postanowieniem traktatu wersalskiego z 28 czerwca 1919 r., kończącego zmagania I wojny światowej i ustalającego nowy ład polityczny w Europie. W plebiscycie wzięło udział niecałe 1,2 mln osób - 97,5 % uprawnionych. 59,4 % opowiedziało się za przynależnością Górnego Śląska do Niemiec, a 40,3 % zagłosowało za Polską. Głosy oddawano ze pomocą kartek przygotowanych przez Międzysojuszniczą Komisję Rządząca i Plebiscytową na Górnym Śląsku z napisem Polska – Polen lub Deutschland – Niemcy. Każdy głosujący, po przyjściu do lokalu wyborczego, otrzymywał obie kartki oraz kopertę z aliancką pieczęcią. Za ważny głos uznawano wrzucenie do drewnianej urny wyborczej odpowiedniej kartki umieszczonej w kopercie. Drugą należało zniszczyć.

Plebiscyt na Górnym Śląsku poprzedziła wielomiesięczna kampania propagandowa, prowadzona przez obie zainteresowane strony. Przez ten czas dążenia Górnoślązaków, pragnących włączenia terenu do Rzeczypospolitej, popierali Polacy niemal z każdego zakątka kraju, uzasadniając to zarówno braterstwem i solidarnością z rodakami, jak również względami politycznymi i ekonomicznymi, tak ważnymi dla odradzającej się Polski. W wielu miastach na terenie całego kraju tworzono komitety pomocy, organizowano manifestacje, gromadzono pieniądze.

Na początku 1921 r. w Warszawie zawiązał się Komitet Wielkiego Tygodnia Górnośląskiego, który za główny cel wyznaczył sobie „zebranie niezbędnych funduszów dla agitacji i walki wyborczej”. Jedną z jego inicjatyw było dobrowolne opodatkowanie się ludności Rzeczypospolitej przez zakup specjalnego znaczka z orłem państwowym według wzoru z 1919 r. i z napisem w otoku: „Śląsk nasz – Tak nam dopomóż Bóg! – 1921”. Okrągły znaczek bito w dwóch podstawowych wersjach: z mosiądzu o średnicy 22,5 mm, sprzedawanej za 50 marek oraz z cienkiej aluminiowej blaszki o średnicy 30 mm, przeznaczonej do kwestowania w szkołach – za 25 marek. Okrągły znaczek posiadał uszko do zawieszenia, przez które przetaczano kokardkę lub mocowano do podkładki. Komitet zakładał bowiem, że jako manifestacja ofiary złożonej na Górny Śląsk, a zarazem pamiątka narodowa, będzie noszony przez nabywców aż do dnia plebiscytu. Co ciekawe prócz wspomnianych dwóch podstawowych wersji w obieg wypuszczano również znaczki w kształcie rombu czy miedziane.