Słownik śląskich słówek i wyrażeń gwarowych [SŁOWNIK ŚLĄSKI S-T]

Autorem słownika, który od dwóch tygodni możecie Państwo śledzić na łamach DZ, jest Piotr Mikołajczyk, nasz czytelnik z Pszowa. Gdy kilka miesięcy temu ruszyliśmy z akcją poszukiwania zaginionych, wychodzących z użycia śląskich wyrazów, pan Piotr skontaktował się z naszą redakcją i wyznał, że od dawna sam stara się katalogować przemijającą śląszczyznę. Leksykon, który samodzielnie opracował, zawiera prawie 3 tysiące słów i wyrażeń, wiele charakterystycznych głównie dla rybnicko-wodzisławskiej części regionu, wiele takich, które dziś rzadko można usłyszeć na śląskich ulicach.
Śląskie słowa gromadził i spisywał przez kilka lat razem z kilkupokoleniową rodziną.

- Co jakiś czas ktoś pytał mnie: "A mosz to?". Więc sprawdzałem, czy mam. Tak ten słownik powstawał - mówi pan Piotr. Pomocą służyły mu nawet ponad 80-letnia mama i teściowa, szczególnie jeśli chodzi o pochodzenie niektórych wyrazów z języka niemieckiego.

S
smykać sie - chodzić gdzieś nie wiadomo gdzie, bez celu;
smyki, wiysiady - spotkanie na plotki; Po połedniu póda na smyki;
snople - smarki, ale też mali chłopcy;
sornik - jeleń, sarna;
soröń - gbur, człowiek niezgodliwy, nieokrzesany;
sowiżdżoł, sowizdrzoł - figlarz, ale też pędziwiatr - wszystko szybko robiący; ale też w podaniach ludowych złośliwy skrzat;
söm - sam; Jeześ söm doma, ni ma twojyj - to przidymy na szkata;
sömsiod, sömsiadka - sąsiad, sąsiadka;
sönki - sanki;
spiyrka - spór; spiyrać sie - spierać się, toczyć spór;
spod - spadł; Hanys łobiyroł trześnie i spod ze drabiny;
spodniczka - halka;
spodnioki - kalesony;
społ - spał; społech jak kamień - miałem mocne spanie;
spomiarkować, miarkować- zauważyć, uważać, kapnąć się, że np. coś zrobiło się źle;
spowiedelnica, suchatelnica - konfesjonał;
spöra - upartość, zdenerwowanie; spörny, mieć spöra w rzici - być uparty, złośliwy; Jak sie bydziesz tak spörkowoł, to nie pödziesz na łodpust;
sprać, zeprać - zbić (głównie kogoś); Hajnel był na muzyce i go zeprali;
sproszać - zapraszać, np. gości na odpust;
spuścić sie na kogoś - polegać na kimś; Ni moga sie na niego spuścić, bo je mamlas;
sraczka - biegunka;
srogi - wielki, olbrzymi;
srömota - zgorszenie, niecny uczynek;
stargać - podrzeć; Juzaś żeś stargoł te galoty; stargany - podarty;
starka, stareczka, starzik, starziczek - babcia, dziadek;
staro, stary - żona, mąż;
stoło w gazecie abo na farplanie - było napisane w gazecie lub w rozkładzie jazdy;
stow, stowek - staw, stawek; We dzikim stowku sie nie szplucho - nie kąpie się;
strofka - zwrotka; Zaśpiywomy se drugo strofka;
strowić kogoś - wytrzymać z kimś; Ni moga go strowić z töm jego godköm;
ström - drzewo, strömiki - drzewka;
stracić, stracić sie - zgubić, zgubić się; troć sie stönd - zmykaj stąd;
straszydlok - straszydło;
strugać - obierać, np. kartofle, ale też strugać maski - robić miny;
struzak - siennik; nejzdrowsze było spani na struzaku;
strych - wymiono; ciöngnyć ciga za strychy - doić kozę;
szczaskać - zbić, stłuc coś, ale też uderzyć się; było gładko ich sie strzaskoł;
styknie - wystarczy;
styrkać sie - wtrącać się;
strzoda - środa;
suć - sypać, dosuć - dosypać; rozsuć - rozsypać;
swada - kłótnia; Wczora my sie z mojom swadzyli i to ło gupota;
symnyć - zdjąć; syminömy - zdejmujemy; dzisiej syminömy gardiny do pranio;
szaber - nielegalny handel, szaberplac - plac targowy; szabrować - handlować lub zdzierać szabrym ostre krawędzie po obróbce metali, bo szaber to też zdzierak;
szac - narzeczony;
szafner - konduktor (z niem.);
szajba - podkładka, ale też: mosz popuszczono szajba - trochę jesteś głuptas;
szajbki - firanki - głównie w kuchni, półfiranki, zazdrostki;
szajdöng - rozwód (z niem.);
szajspapiör - papier toaletowy;
szałfynster - okno wystawowe; Widziołech to we szałfynstrze #(z niem.);
szałot - sałata;
szampiony - pieczarki;
szanobliwy, szporobliwy - oszczędny;
szczewiki - trzewiki, buty;

szczewo, strzewo - jelito, wnętrzności; nojlepszy krupniok je we szczewie;
szcziga - dziewczyna wszędobylska, ale też w podaniach ludowych zły duch;
szczigać - strzyc;
szczimać - wytrwać, wytrzymać;
szczukać - czkać; szczuko sie przeważnie, jak sie jy bez picio; godo sie też, że jak szczukosz, to ktoś cie spömino;
szczybło - srebro; żywe szczybło - rtęć; tyn synek to je żywe szczybło - wiercipięta;
szczymrać - odłubać, objeść - np. gęsi obszczymrały stromki;
szczypek - rozsada; Dej mi szczypek z tego kwiotka;
szczypki - małe drzazgi do rozniecania ognia - bez stosowania papieru;
szczyplawy - skąpy; Ale tyn Erich je szczyplawy, tak mało doł do sciepy;
szczyrbaty - bez zębów; starzik je już fest szczyrbaty; szczyrboki - szczerbaci;
szejset - liczebnik sześćset;
szejść - liczebnik sześć;
szelöntać, szpluchać - ruszać naczyniem z płynem; Nie szelöntej, bo wylejesz;
szeslong - kanapa, leżanka;
szewiec - szewc;
sziber - klapa, przesuwane zamknięcie, albo taniec o kroku 1/1;
sziblera - suwmiarka (z niem.);
szif - statek (z niem.);
szipa - szufla;
szisbuda - odpustowy barak - strzelnica na kołach;
szkamrać - narzekać, biadolić;
szkaradny, łoszkliwy - brzydki;
szkarbönka - skarbonka;
szkat - skat, popularna na Śląsku gra karciana;
szklönka - szklanka;
szkłödzić - szperać, szukać; Nie szkłödź mi w tym szpajzyszranku;
szkolorz - chodzący do szkoły, uczeń; szkolić sie - uczyć się;
szkopyrtnyć, kopyrtnyć - przewrócić się;
szkorupy - skorupy, np. z jajka, ale też dachówki; Nie ciepejcie balym po szkorupach;
szköłka - przedszkole;
szkrobać - skrobać;
szkröbek - mąka kartoflana, krochmal; wyszkröbiöny - nakrochmalony;
szkryflać - bazgrać, pisać byle jak;
szkryflok - ołówek, ale też byle jak piszący; jeześ szkryflok niemożliwy;
szkubaczki - kobiety skubiące pierze - przeważnie gęsie na pierzyny;
szkuty - włosy; szkuciaty - owłosiony;
szkwara - strup, ale też szkwary - naczynia; Musza pomyć szkawary po łobiedzie;
szkwarzić - smażyć; uszkwarzić könsek szpyrki - usmażyć trochę boczku, słoniny;
szkwyrczy - skwierczy, np. boczek na patelni;
szkyrtać - drapać, ściągać cienką warstwę materiału; Czamuś to tak zeszkyrtoł?
szlabiker - kołnierz, kragel; chycić go za szlabiker i wyciepnyć, bo wyrobio;
szlag - cios; dać se po szlagu i do döm - uderzyć się po razie i do domu; ale też zawał serca; Jorgusia trefiył szlag - Jerzy dostał zawału serca;
szlajf - ślad, np. zahamowoł na szlajf - zahamował tak, że zostawił ślady;
szleper - robotnik niewykwalifikowany na dole w kopalni, ładowacz;
szlińcuchy - łyżwy;
szlips - krawat;
szlojder, gabla - proca; szczylać ze szlojdra;
szlöndrać - chlapać, płukać; musza wyszlöndrać prani - wypłukać pranie;
szluknyć se - łyknąć, pociągnąć, #np. z flaszki;
szlyjger - trzepaczka, ubijaczka, gł. do ciast (z niem.);
szlyma - miał węglowy, muł;
szłapcug - iść piechotą, szłapcugym;
szłapy, giczale, giyry - nogi;
szłopiec - pomieszczenie nad chlewem do przechowywania słomy i siana;
szmaciorz - zbierający stare szmaty, butelki, złom;
szmanterlok, szmaterlok - motyl;
szmelc - złom; Jada z tym kołym na szmelc;
szmyra - smar techniczny, towot, ale też smoła;
szmyrus - szmirus, umazaniec, niechluj;
szmyrgel, brusek - ostrzałka; ale też: mosz szmyrgla - jesteś głupi;
sznitböłny - fasolka szparagowa #(z niem.);
sznit, sznyt - cięcie, blizna; Ale ci tyn dochtör zrobiył sznit;
sznitka - kromka chleba, np. z fetym - ze smalcem;
sznojdrowani - wirowanie miodu;
sznöra - sznur;
sznupać - zażywać tabaki, ale i szukać; sznupiesz w byfeju - szukasz w kredensie;
sznutypla, sznuptychla - chusteczka do nosa;
sznytloch, sznitloch - szczypiorek;
szola - winda kopalniana; Urwała się szola! Byli tam ludzie? Ni, same sztajgry i gorole.
szolinka - cienka chustka z długimi frędzlami;
szolka - filiżanka; bönkawa lepszy smakuje ze szolki;
szoł - szedł (on); poszoł - poszedł;
szosyjo - szosa;
szpajcha - szprycha np. od roweru;
szpajza - legumina; dycki była na weselu abo na kömöniji;
szpajzyszrank, szpajzka - szafka na suchą żywność w spiżarce;

szpanga - uchwyt, zaczep lub wsuwka do włosów;
szpanować - naciągać; heklowane gardiny szpanowało sie na römie - na szpanerze;
szpargel - asparagus, szparag ogrodowy do bukietów lub korzeń jako potrawa;
szpas - żart, zdarzenie ośmieszające kogoś;
szpek - słonina (z niem.); musza zeszkwarzić tyn szpek - roztopić tę słoninę;
szperować - stawiać zaporę; Zaszperuj ta dziura, bo jeszcze tam kery wpadnie;
szpica - wierzchołek; na szpicy na choince wiyszo sie gwiozdka;
szpila - w ptasim piórku część twarda - konstrukcja;
szpil - kolejka, rozdanie - głównie w grach, w kartach; grömy yno dwa szpile;
szpok - szpak; szpoki fest rade trześnie - szpaki lubią czereśnie;
szporkasa - skarbonka;
szporować - oszczędzać; szporobliwy - oszczędny;
szpönt - szpunt, korek, zatyczka, ale też pieszczotliwie o małym dziecku;
szprosy - kraty, poprzeczki, np. w dziecięcym łóżeczku, w kröliczoku;
szpröngnyć - wysadzić w powietrze; stary familok wczora szpröngli;
szpryca - strzykawka;
szpryma - mądrość, wiedza; Nie zbiyrej tych szprymöw, bo bydziesz za möndry;
szpyndlik - szpilka;
szpyrka - słonina, skwarka, to samo co szpek (z niem.);
szrank - szafa (z niem.);
szraubyncjer, szraubyncyjer #- śrubokręt;
szruba - śruba; w powiedzeniu: mo popuszczöno szruba - brak mu piątej klepki;
sztacheldrat - drut kolczasty;
sztachnyć sie - sztachnąć się, zaciągnąć się dymem papierosowym;
sztajfny - sztywny;
sztajger - sztygar - w kopalni osoba dozoru;
ształchnyć - zwichnąć np. nogę;
ształnować - rozmyślać, rozumieć, wymyślać; wyształnować - zrozumieć;
sztama trzymać - być równym, dobry kumpel;
sztamfer - rozgniatacz do kartofli; posztamfowane kartofle - pogniecione;
sztamferfet, szmyra - smar maszynowy, towot;
sztand - określenie niemocy, np. ni mach w sztanadzie tego zrobić - nie jestem w stanie;
sztanga - rama, np. klopsztanga do tepichów - rama do trzepania dywanów;
sztartnyć - startować, np. motor, w zawodach; sztartna se moplika i pojada na szychta;
sztartnyć kogoś - zdenerwować; Aleś mie sztartnył z töm twojöm godköm;
sztau - zapora, przeszkoda; głównie na drodze - korek (z niem.);
sztekdołza - wtyczka elektryczna; gniozdko - gniazdko;
sztelować - nastawiać; Naszteluj mi zygor na sztwierć na szösto;
sztepdeka - kołdra;
szterna - gwiazda (z niem.);
szticle - wysłodki;
sztift - praktykant, uczeń zawodu;
sztiglować - stroić się; wysztiglować - wystroić się;
sztikeraja - nadstawka np. w spódnicy (z niem.);
sztiklować - nadstawiać; ciotka mo posztiklowano spodniczka - przedłużana halka;
sztima - mieć klasę, robić dobrze - trzymać sztima;
sztimować - pasować; dosztimować - dopasować; #chórzyści muszą sztimować;
sztof - materiał; ale mosz piykny sztof na ta kiecka;
sztok - piętro; Miyszköm we familoku na drugim sztoku;
sztole, sztalkapy - noski stalowe w butach roboczych; szczewiki ze sztolami;
sztopnyć - zatrzymać; dycki przed glajzami trza sztopnyć;
sztopować - łatać, posztopowano kiecka - połatana spódnica; sztopnadla - igła; obsztopować dziecka - wszyć łaty dzieciom do ubrań;
sztora - stora, zasłona w oknie;
sztorać - grzebać, dłubać; Posztorej w blasze hokym, bo ni ma cugu - pogrzeb w piecu;
sztorcować - upominać, przywoływać do porządku, ale też stawać na przekór;
sztrachecle, sztrajcle - zapałki (z niem.);
sztrajchnyć - odhaczyć, np. w liście obecności, ale też szturchnąć;
sztrajchować - malować (z niem.); musza posztrajchować płot;
sztrajfki - długie spodnie z przykrótkimi nogawkami;
sztrajk - strajk;
sztram - sztywno; trzymać się sztram - trzymać fason; ustow ta ruła na sztram;
sztramski karlus - modny młodzieniec;
sztrofa - kara, mandat (z niem.);
sztröm - prąd elektryczny; sztarksztröm - siła, trójfazowy, lichtsztröm - niskie napięcie;
sztrykować - robić na drutach np. swetry;
sztudynt - student;
sztudyrować - studiować, ale też kombinować, wymyśleć coś;
sztulpy - mankiety, ale też wełniane opaski na reumatyczne stawy;
sztwierć, sztwiercina - ćwierć, np. sztwierć na trzecio - kwadrans po drugiej;
sztwortek - czwartek;
sztychać - drażnić, podjudzać; Nie sztychej psa, to cie nie ugryzie;
sztychöwka, rylka - sztychówka, szpadel ogrodniczy;
sztyjc - ciągle; Sztyjc mi tu bydziesz łazić, a möm powyciyrane - pozmywane podłogi;
sztympel - pieczątka; w kopalni stojak, podpora;
sztynder - wieszak, rama; klajdysztynder - wieszak na suknie (z niem.);
sztyry - liczebnik cztery; sztyrnoście - czternaście;
szuminy - piana; na piwie muszöm być szuminy;

szust - szybki; ale tyn synek je szust; szuścić - robić szybko;
szwaja - noga;
szwajsfus - brzydki zapach nóg, ale też grzybica (z niem.);
szwajsować - spawać; szwajser - spawacz (z niem.); szwajsaparat - spawarka;
szwarny, szwarno - ładny, ładna, piękny, piękna; szwarno dziołcha;
szwela - podkład kolejowy;
szwiger, szwigra - teść, teściowa;
szwestki - popularne kiedyś małe żółte lub fioletowe śliwki;
szwoby, rusy - karaluchy;
szwoczka - krawcowa;
szwöng - rozpęd (z niem); rozszwöngować - rozpędzić;
szwöngszajba - koło zamachowe;
szwyndać sie - chodzić gdzieś, także bez celu, łazić;
szychta - zmiana w zakładzie pracy, głównie na kopalni; np. na rano, na mitag (od połednia), abo na nocka;
szyjlować - filetować, np. kurczaka, ryby;
szynk - bar; szynkwas - lada w barze; oprzi to o szynkwas - postaw kolejkę;
szyry - uprząż głównie na konia, ale może też być na tragarza;

Ś
ściepnyć - zrzucić; dać do ściepy - dać do składki;
ścigać sie - biec, jechać na wyścigi;
ścigo mi sie - dłuży się np. czas, droga;
ściyli - ściółka leśna lub w oborze;
ściyrka - zupa przeważnie mleczna z zacierką;
ślabikorz - elementarz;
ślecieć - zlecieć, spadnąć; Jorguś sie nie trzimoł i ślecioł ze stroma;
ślimtać, beczeć - płakać; uślimtany - upłakany; ślimty - łzy;
śliszki - ciasto jajeczno-mączne na maślance, rzucane na wrzątek i jedzone potem z twarogiem na słodko, można posypać cynamonem - rodzaj zacierki;
ślynczeć - ślęczeć;
ślypie - oczy;
ślypek - krowi bąk;
ślywa, ożyrok - dużo pijący, pijak;
ślywki - zlewki, przeważnie świniom, bydłu;
ślyźć - zejść; śloz - zszedł; ślyź już z tej drabiny, bo fukniesz;
śmietönka - śmietana;
śmiergust - śmigus-dyngus w drugi dzień świąt wielkanocnych;
śmiergustnik - chodzący po śmierguście, lejący wodę;
śnik - sen; ale miołech piykny śnik - miałem piękny sen;
śniodani - śniadanie; śniodać - śniadać;
ś niyj - z niej; ś niego - z niego; nie śmiyj sie ś niyj - nie śmiej się z niej;
śpik - smarkacz;
śpiywka, pieśniczka - śpiewka, piosenka;
śpiywok - osoba prowadząca śpiew - głównie w kościele;
świdraty - mający zeza;
świyntojanki - porzeczki; świyntojanki söm: biołe, czerwöne i czorne;

T
tablety - tabletki;
tabula - tablica; tabulka - tabliczka np. czekolady, albo dawniej do pisania rysikiem;
tachać - taszczyć, dźwigać;
tajkszisla, waszpek - miednica do mycia, zmywania;
tajla - część, element całości; tajle - części;
talyrz - talerz;
tanksztela - stacja paliw (z niem.);
targać - rwać; natargej trześni na kömpot; utargać - urwać;
tasza - torba, akentasza - teczka na dokumenty; briftasza - portfel (z niem.);
taszlampa, taszynlampa - latarka;
taszyntuch, sznutypla - chusteczka do nosa;
tatarczuk - kostki tataraku oblepione cukrem (sprzedawane na odpustach);
tela tego - tak dużo, tyle tego;
teliczka - troszka, ociupinka;
tepich - dywan; lojfer - chodnik dywanowy, np. na schody;
tera - smoła; kidzesz sie teröm, lejesz sie żurym - w rozumieniu godosz głupoty; jutro byda terowoł dach - będę smołował dach;
terinka - miseczka, kompotierka;
teroski - teraz, zaraz; zaś żeś zbrojył, teroski nachytosz - dostaniesz klapsa;
teschno - tęskno; małym dziecköm jak wyjadöm to je teschno za chałupöm;
tinta - atrament (z niem.); koflik, krałzka na tinta - kałamarz;
tisztuch - obrus, serwet (z niem.);
titek - dzwonek, klakson; majom dziecka uciecha z titka przi kole;
tli komuś - ktoś jest w opałach, już nadszedł czas na coś;
tłamok - ciamajda, ktoś nieuważny, gapa;
tło mie, siekło mie, ciyno mie, dostać heksenszus - dostałem lumbago;
tłuc - gnieść, np. kartofle na kluski, ale też tłuc do łepy - tłumaczyć, wyjaśniać, uczyć;
toć - oczywiście, naturalnie, podkreślenie czegoś; toć, tak to musi być nic inakszy;
topek, nachtop - nocnik;
topić - topić się, ale też palić w piecu; natop tam w blasze, bo je zima;
toplać sie - taplać się, moczyć;
torg - targ, targowisko;
tömaty - pomidory;
tömpać - tąpać; Nie tömpej tak, bo dziecka śpiöm;
tönkać - maczać, taplać się; miń ta kałuża, bo sie zatönkosz;
tragacz - taczka drewniana ze szczeblami głównie do przewozu siana, słomy;

Ostatnia, ósma część słownika śląskich słówek i wyrażeń gwarowych już jutro w "Dzienniku Zachodnim".

*Regionalna lista płac. Sprawdź, ile zarabiają [ZAROBKI OD 100 ZŁ DO 1 MLN ZŁ]
*Kuchenne Rewolucje w Tychach: Dom Bawarski Tychy Magdy Gessler [ZDJĘCIA + WIDEO]
*Najpiękniejsze polskie kolędy [POSŁUCHAJ i WYBIERZ]
*Najlepsze prezenty na święta Bożego Narodzenia [ZOBACZ ZDJĘCIA]