Nowy, kontrowersyjny plan dla Kompanii Węglowej, zaprezentowany w ubiegłym tygodniu przez premier Ewę Kopacz, nie jest pierwszym programem reformowania śląskiego górnictwa i - niestety - zapewne również nie ostatnim. Jeśli dojdzie do skutku, zapewne będzie kolejnym punktem zwrotnym w najnowszej historii przemysłu wydobywczego w regionie. Takowych w ostatnim 25-leciu było sporo. Przypominamy polityczne decyzje, które w tym czasie miały największy wpływ na kondycję górnictwa na Górnym Śląsku.
ZOBACZ KONIECZNIE:
STRAJK NA ŚLĄSKU: zdjęcia, relacje na żywo spod kopalni, materiały wideo. ZOBACZ
Rok 2014: plan Kopacz. A co z planem Hausnera?
Prezentowany na łamach DZ rządowy program naprawczy dla KW zakłada przede wszystkim likwidację tego największego w Europie koncernu górniczego. Cztery kopalnie: Bobrek-Centrum, Sośnica-Makoszowy, Brzeszcze i Pokój trafią do Spółki Restrukturyzacji Kopalń, gdzie stopniowo będą wygaszane. Z kolei dziewięć zakładów, w których wydobycie jest uzasadnione ekonomicznie, dołączy do spółki celowej utworzonej przez Węglokoks. Dzięki temu ma powstać nowy podmiot, skutecznie konkurujący na europejskim rynku węgla.
Innego zdania są między innymi środowiska związkowe oraz władze miast, na terenie których działają przeznaczone do zamknięcia kopalnie. Zdaniem związkowców, likwidacja tych zakładów przyniesie na Śląsku katastrofalne skutki ekonomiczne i społeczne, tym bardziej, że tylko 6 tysięcy ich pracowników znajdzie zatrudnienie w nowej spółce. Wszystko to w założeniu przypomina trochę niezrealizowaną rewolucję w górnictwie, szykowaną przez wicepremiera i ministra gospodarki Jerzego Hausnera. Kiedy? 12 lat temu.
Ówczesny plan naprawczy też zakładał zamknięcie czterech kopalń: Bytom II i Centrum w Bytomiu, Bolesław Śmiały w Łaziskach i Polska-Wirek w Rudzie Śląskiej. Zlikwidowano tylko pierwszą. Hausner zapowiadał też program osłonowy, a także rewitalizacyjny w każdym z miast, w których miało dojść do wygaszenia wydobycia. Radykalne protesty ostatecznie skłoniły rząd do ustępstw - zamiast likwidacji odbyło się m.in. łączenie kopalń (dziś KWK Bolesław Śmiały i Halemba-Wirek mają istnieć dalej w spółce celowej).
Jak będzie z konsekwencją realizowania planu w przypadku premier Kopacz? Tego jeszcze nie wiemy. Zebraliśmy więc inne kluczowe posunięcia dla śląskiego górnictwa z ostatnich 25 lat.
1992 r.: koniec z dotacjami
Zlikwidowanie dotacji budżetowych do górnictwa w Polsce - rok 1992. W tym czasie były one jednym z gwarantów utrzymywania płynności finansowej tego sektora. W planie Balcerowicza górnictwu przypisano rolę kotwicy antyinflacyjnej. Choć na rynku uwolniono ceny i deklarowano wprowadzenie zasad gospodarki rynkowej w przemyśle wydobywczym (co było zupełną fikcją), ceny węgla wciąż były utrzymywane odgórnie, poniżej średniego wskaźnika inflacji, co sprawiało, że kopalnie musiały prowadzić produkcję po kosztach znacznie większych od zysków, które mogły osiągnąć ze sprzedaży.
Na to wszystko nałożyło się administracyjne ograniczenie eksportu węgla w latach 1991-1992, brak rachunku wyrównawczego między górnictwem i energetyką (ówczesny wynik finansowy energetyki to 10 bln starych zł, górnictwo 4 bln zł na minusie), rozbudowane struktury zatrudnienia oraz specyficzna sytuacja na krajowym rynku (do 1993 roku kopalnie konkurowały między sobą) - to wszystko popchnęło śląskie górnictwo w spiralę zadłużenia.
1994 r.: kontrakty na długo
Wprowadzenie kontraktów długoterminowych w energetyce - lata 1994-98. Zawierała je firma PSE, państwowy operator sieci przesyłowej z częścią polskich elektrowni, które w tamtym okresie przynosiły mikre zyski, nie miały zdolności kredytowej, a wymagały potężnych inwestycji. Kontrakty gwarantowały, że elektrownie będą dostawać wyższą cenę za energię wytwarzaną w zmodernizowanych blokach tak dugo, aż dana inwestycja się zwróci.
Program ten bywa dziś różnie oceniany. Gdy weszliśmy do Unii Europejskiej, uznano go za niedopuszczalną pomoc publiczną, ale w trakcie jego obowiązywania udało się unowocześnić polską elektroenergetykę z ominięciem budżetu państwa i - co najważniejsze dla górnictwa - utrzymywano stabilny odbiór węgla kamiennego w Polsce. W tym samym czasie, dzięki wiceministrowi gospodarki Jerzemu Markowskiemu, wyeliminowano pośredników z handlu węglem. I "na powierzchni" skończyły się afery. Na krótko.
Lata 90. - czas reform
Druga połowa lat 90. - czas reform. W 1996 roku przyjęto program "Górnictwo węgla kamiennego. Polityka państwa i sektora na lata 1996-2000", który miał dostosować przemysł wydobywczy do warunków gospodarki rynkowej i międzynarodowej konkurencyjności. Rok później uchwalono też pierwszą ustawę o restrukturyzacji finansowej górnictwa i opłacie węglowej.
Po zaledwie kilku miesiącach i wyborach parlamentarnych została ona uchylona - wtedy też wprowadzono stawkę 22-procentowego podatku VAT na węgiel. W tym czasie też reformę górnictwa (1998-2002) przygotował rząd Jerzego Buzka. W wyniku likwidacji lub łączenia, zamknięto 24 kopalnie (kilka z nich z solidnymi zasobami węgla, jak KWK Morcinek, Siersza, Czeczott czy Dębieńsko). Z branży odeszło 100 tys. osób, 37 tys. osób zwolniło się w zamian za odprawy w wysokości 44 i 50 tys. zł (bez prawa do powrotu do kopalń); pieniądze pochodziły z pożyczki w wysokości 600 mln dol. z Banku Światowego. XX wiek górnictwo kończyło jednak z zadłużeniem na poziomie blisko 23 mld zł.
2003 r.: Miller oddłuża
W roku 2003 premier Leszek Miller zaplanował oddłużenie górnictwa (kwota ok. 18,5 mld zł). Zapowiadano to jako posunięcie ostatniej szansy dla branży - stan zadłużenia spółek węglowych był tak duży, że praktycznie każdej groziła upadłość. Trochę to faktycznie była ostatnia szansa, w tym sensie, że po wejściu Polski do Unii Europejskiej tego typu interwencje z angażowaniem publicznych pieniędzy przestały być możliwe (w Europie docelowo urynkowione zostały ceny węgla - według indeksu ARA, ustalanego w portach Amsterdam - Rotterdam - Antwerpia).
W 2003 roku powstała również Kompania Węglowa - w miejsce zlikwidowanych pięciu spółek: Rybnickiej, Bytomskiej, Nadwiślańskiej, Rudzkiej i Gliwickiej. W jej składzie znalazły się 23 kopalnie.
2007 r.: import węgla
W 2007 r. rozpoczął się pierwszy tak intensywny import węgla do Polski, bo nie tylko w Polsce tego surowca… brakowało (Chińczycy zajęci byli np. olimpiadą w Pekinie). Co roku wzrost importu rósł o kilkadziesiąt, a nawet ponad 100 proc., w 2011 roku osiągnął rekordowy poziom 15 mln ton (dziś wynosi 12 mln ton). Śląskie górnictwo dostało kolejny z problemów: tani węgiel z USA, Chin, Rosji, Kolumbii, Ukrainy czy Kazachstanu.
Wbrew np. postulatom związkowców, wprowadzenie embargo na surowiec z zagranicy jest niewykonalne. A skoro nie ma możliwości ograniczania, trzeba się dostosować, produkując tańszy węgiel. Dodajmy jeszcze, że rok przed wielką falą importu węgla w KWK Halemba doszło do jednej z największych katastrof w dziejach górnictwa - pod ziemią zginęły 23 osoby. Ta i inne tragedie (Jas Mos w 2002 r., Śląsk w 2009 r.) poskutkowały, jak mówi Jerzy Markowski, "pewną nową refleksją na temat pracy w kopalniach i racjonalizowania wysiłków wobec zagrożeń". Nie przełożyło się to oczywiście na 100-procentową likwidację zagrożeń pod ziemią, choć sama ta refleksja (razem ze świadomością, że dziś takie tragedie jak Halemba kończą się w sądach), nowe procedury czy większe wydatki na BHP w pewnym stopniu poprawiły bezpieczeństwo na dole.
Lata 2010-11: prywatyzacja
W 2010 roku nieczynną kopalnię Silesia w Czechowicach-Dziedzicach przejmuje czeski inwestor prywatny. Pierwsza prywatna kopalnia na Śląsku to nie tylko przełom w myśleniu i organizacji górnictwa, ale i kierunek na przyszłość dla dużej części branży. Dla porównania, dziś prognozuje się, że w trzech zakładach, które rząd przeznacza do likwidacji (Brzeszcze, Pokój, Sośnica), też może wkrótce pojawić się zagraniczny kapitał.
Drugi przełom to wejście Jastrzębskiej Spółki Węglowej na giełdę w 2011 roku. Przełom - nawet jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że na razie ten krok JSW niewiele dał spółce z finansowego punktu widzenia, bo każdy zarobiony tam pieniądz zabiera właściciel, czyli państwo, zaś radykalny spadek cen akcji zamknął szanse wejścia na giełdę innym podmiotom.
Pakiet 3x20 vs przemysł
Przyjęty w grudniu 2008 roku pakiet klimatyczno-energetyczny 3x20 zakłada, że do 2020 roku państwa członkowskie zwiększą o 20 proc. efektywność energetyczną, osiągną 20-procentowy udział energii odnawialnej oraz zmniejszą o 20 proc. emisję gazów cieplarnianych. Z tym Polska i górnictwo problemów mieć nie powinny.
Gorzej, że następnymi krokami jest dekarbonizacja unijnej gospodarki - dalsze systematyczne ograniczenie zużycia węgla. Z drugiej strony wciąż słyszymy o konieczności reindustrializacji przemysłowych regionów państw członkowskich. Jak zostanie to pogodzone i gdzie znajdzie się w tym wszystkim miejsce dla śląskiego węgla?
*WOŚP 2015 W WOJ. ŚLĄSKIM - ZDJĘCIA, WIDEO, RELACJE, CIEKAWOSTKI, PRZYDATNE INFORMACJE
*Abonament RTV 2015 droższy! [ILE WYNOSI ABONAMENT + ZWOLNIENIA] Kto nie musi płacić abonamentu?
*Poszukiwani przestępcy z woj. śląskiego. Czy widziałeś te osoby? [TOPLISTA POSZUKIWANYCH]
*Aneta Zając nago w Playboyu [PIKANTNE ZDJĘCIA + WIDEO]
*Strajk w Kopalni Węglowej. Górnicy nie odpuszczają![NAJNOWSZE INFORMACJE]
*Śląsk Plus - pierwsza rejestracja za darmo. Zobacz nowy interaktywny tygodnik o Śląsku
Wyniki II tury wyborów samorządowych
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
