Świętochłowice. Oczyszczenie stawu Kalina. W jaki sposób usunięte zostaną trujące chemikalia? Zdradzamy szczegóły inwestycji

Remediacja stawu Kalina. Ekologiczna bomba zostanie rozbrojona

Staw Kalina w świętochłowickiej Zgodzie od lat skażony jest chemikaliami. Świętochłowicki staw zanieczyszczony jest m.in. fenolami i węglowodorami aromatycznymi. Chemikalia do stawu dostawały się przez lata z chorzowskich zakładów chemicznych "Hajduki". W pobliskiej hałdzie przez kilkadziesiąt lat składowane były odpady produkcyjne z zakładów. Po czasie, zanieczyszczenia - przez glebę i wody gruntowe - zaczęły dostawać się do stawu. To właśnie stąd ten chemiczny odór nad stawem, który czuć zwłaszcza latem, gdy robi się cieplej.

Prace budowlane na stawie Kalina rozpoczęły się trzy miesiące wcześniej niż planowano. Roboty ruszyły 1 kwietnia 2021 roku. Inwestycja ma zakończyć się po 43 miesiącach od podpisania umowy, czyli dokładnie 7 sierpnia 2023 roku. Wykonawcą prac jest konsorcjum firm Remea i Menard, natomiast inżynierem kontraktu jest firma Inwest-Complex. Całkowity koszt inwestycji to kwota 69 889 790,34 zł.

- Prowadzimy remediację stawu Kalina i w tym procesie stosujemy kilka rozwiązań technicznych, od wyciągania osadów, poprzez jego odwodnienie i potem jego oczyszczenie. Obecnie osady leżą na dnie stawu Kalina - to warstwa od 0 do 50 cm osadów w różnych częściach stawu. Te zanieczyszczenia osiadły na dnie. Sama woda w stawie Kalina nie jest aż tak zanieczyszczona. Dolna część zbiornika - osady denne - są zanieczyszczone w taki sposób, że wręcz nie ma tam żadnego życia biologicznego. W pierwszym etapie prac, za pomocą pogłębiarki ssącej, wyciągniemy te osady i przepompujemy je do urządzeń, które będą odwodniały te osady, by ich nawodnienie spadło do ok. 30 proc., co pozwoli na to, by zanieczyszczonych materiałów, było jak najmniej - wyjaśnia Piotr Surma, dyrektor kontraktu przedstawiciel firm Remea Sp. z o.o. oraz Menard Sp.

Czym jest remediacja?
To działania zmierzające do usunięcia lub zmniejszenia ilości zanieczyszczeń powierzchni ziemi, wprowadzonych do niej w wyniku działalności człowieka. Celem remediacji jest przywrócenie środowisku – glebie, leżącej pod nią ziemi i wodom gruntowym – jego wcześniejszych wartości użytkowych.

Tak zmieni się okolica stawu Kalina Zobaczcie wizualizacje:

Etapy remediacji świętochłowickiej Kaliny

W pierwszej kolejności trzeba było wykonać barierę przeciwfiltracyjną w gruncie okalającym hałdę. Oddziela ona zanieczyszczenia w hałdzie i nie pozwala ona ponownie im się przedostać do pobliskiego stawu. W związku z tym zadaniem wykonawca musiał wyciąć drzewa w pasie, gdzie przebiega bariera. Wycięto 138 drzew i o 1000 m kw. krzewów. Bariera pomiędzy stawem a hałdą już powstała i żadne nowe zanieczyszczenia nie dostaną się do stawu Kalina.

Kolejny krok to wydobycie i odwodnienie osadów dennych ze stawu. Do Świętochłowic sprowadzony zostanie z Francji specjalny refuler. Prace refulera na stawie rozpoczną się już w czerwcu. Refuler pozwoli na spokojne wydobycie osadów z dna stawu. Urządzenie będzie zasysać osady ze stawu, a nie rozgrzebywać je niczym łopatą, co mogłoby doprowadzić do większej emisji zanieczyszczeń. Następnie osady te zostaną odwodnione na prasie filtracyjnej i w ten sposób otrzymamy odwodniony osad i odciek z prasy. Zanieczyszczony osad będzie w formie suchej, przypominającej glinę. Dopiero taki odwodniony osad poddany zostanie oczyszczeniu z zanieczyszczeń.

Zaawansowanie robót:

• Wykonana została przesłona przeciwfiltracyjna typu kopanego od strony stawu.
• Zakończono wycinkę drzew w zakresie koniecznym do wykonania przesłony przeciwfiltracyjnej wokół hałdy.
• Przystąpiono do robót w zakresie zewnętrznych sieci kanalizacyjnych – etap I.
• Rozpoczęto montaż urządzeń do odwadniania osadu.
• Trwają prace przygotowawcze pod wykonanie przesłony przeciwfiltracyjnej w technologii Trenchmix.

Usuwanie zanieczyszczeń z dna Kaliny

Kolejne ważne zadanie, jakie stanie przed wykonawcą, to neutralizacja osadów skażonych chemikaliami m.in. fenolami czy węglowodorami aromatycznymi. Co ciekawe - zanieczyszczony osad z dna stawu Kalina - nie zostanie wywieziony, tylko będzie oczyszczony na miejscu.

- Osady denne z dna Kaliny zostaną oczyszczone za pomocą technologii termicznej desorpcji. Na czym to polega? Rozwiązanie to polega na tym, że z tych odwodnionych osadów w formie stałej formujemy pryzmę, która będzie powierzchniowo zabezpieczona warstwą betonu i wełny mineralnej, która ma zahamować odpływ temperatury - wyjaśnia Piotr Surma, dyrektor kontraktu przedstawiciel firm Remea Sp. z o.o. oraz Menard Sp.

- W tej pryzmie zainstalowane będą dwa rodzaje rur. Jedne rury to rury grzewcze zasilane palnikami na gazie LPG i one będą grzały nam tę pryzmę - temperatura będzie dochodzić do 250 stopni Celsjusza. W drugich rurach będzie generowane podciśnienie. Opary, które będą wydzielały się w trakcie podgrzewania tej pryzmy nie będą parować do atmosfery, tylko będą odciągane na podciśnieniu i będą wprowadzane do katalizatora - z powrotem na palniki w celu rozbicia pozostałych zanieczyszczeń na cząstki proste - dwutlenek węgla i wodę - w tym procesie dopalenia w katalizatorze - tłumaczy Piotr Surma.

Proces związany z oczyszczeniem jednej pryzmy - utrzymanie temperatury - będzie trwał około jednego miesiąca. Dojście do temperatury docelowej - 250 stopni C będzie też trwało około miesiąca oraz proces chłodzenia tej pryzmy też potrwa około miesiąca. Cały cykl związany z pryzmą będzie w takim wypadku trwał około trzech miesięcy. Wykonawca przewiduje, że proces termicznej desorpcji potrwa 6 miesięcy. Na początku powstanie jedna mniejsza pryzma(testowa), by sprawdzić czy cały proces odbywa się z zachowaniem wszelkich norm. Ten proces może rozpocząć się już w okolicach lipca. Następnie powstanie druga - większa pryzma i po jej zakończeniu rozpocznie się proces formowania trzeciej pryzmy.

Równolegle, gdy będzie prowadzony proces termicznego oczyszczania osadów, będzie również prowadzony etap przywrócenia biologicznej aktywności na stawie Kalina. Do części stawu wpuszczone będą bakterie wyselekcjonowane wcześniej z Kaliny. Na wydzielonych częściach stawu rozpocznie się proces namnażania bakterii. Te bakteria żywią się zanieczyszczeniami, które mogłyby jeszcze pozostać w stawie. Po zakończeniu pracy refulera, bakteria zostaną wpuszczone już na cały staw - to będzie planowo jesienią tego roku.

Rekreacja na stawie Kalina już w 2023 roku

Staw Kalina nie zostanie tylko oczyszczony z zanieczyszczeń, ale teren ten ma stać się miejscem rekreacji i wypoczynkStaw Kalina zostanie podzielona na trzy części za pomocą grobli, przez które przebiegać będą ścieżki piesze. Wokół stawu będą dodatkowe ścieżki dla spacerowicz oraz rowerzystów. Budowa boisk czy nowe nasadzenia w planie prac przewidziane są na 2023 rok.

W okolicy stawu Kalina wybudowane zostanie plac zabaw, boisko do piłki nożnej, boisko wielofunkcyjnego, siłownia plenerowa, wybieg dla psów oraz skatepark. Przy stawie wybudowana zostanie też kaskada wodna, które będzie powodowała ciągłe napowietrzanie i filtrację wody. Kaskada będzie zasilana z instalacji fotowoltaicznej oraz solarnej.

Wybudowane zostaną chodniki, ścieżki, boiska, budynki techniczne i posadzona zostanie zieleń wysoka. Powierzchnia parków miejskich wyniesie około 1,8 ha, w tym powierzchnia nawierzchni utwardzonych około 1,0 ha, powierzchnia biologicznie czynna - 0,8 ha. Na zieleńce, czyli trawniki, łąki, zieleń brzegową i zieleń szuwarową przewidziano około 3,4911 ha.

W okolicy stawu będzie:

• plac zabaw,
• boisko do piłki nożnej,
• boisko wielofunkcyjnego,
• siłownia terenowa,
• wybieg dla psów,
• oraz skatepark.

Trujące chemikalia przedostały się do stawu i pobliskiej hałdy

Do początku lat 50. XX wieku staw Kalina był czysty. Można było tu spotkać wędkarzy i wypoczywające nas stawem rodziny. Z pobliskiej hałdy do stawu zaczęły jednak dostawać się zanieczyszczenia. To właśnie tutaj przez kilkadziesiąt lat składowane były odpady produkcyjne z Zakładów Chemicznych „Hajduki”. Teraz staw Kalina zanieczyszczony jest m.in. fenolami czy węglowodorami aromatycznymi.

Chorzowskie zakłady „Hajduki” były popularnym producentem farb i lakierów. Powstały w 1888 r. jako mała destylarnia smoły koksowniczej. Zdolność przerobowa fabryki w 1913 roku wynosiła 150 ton smoły i 75 ton olejów na dobę, natomiast produkcja osiągnęła wartość 30 ton benzolu motorowego, 3 tony fenolu, 5 ton krezoli i 2 tony toulenu na dobę.

W 1945 r. po II wojnie światowej wznowiono produkcję w zakładach. W latach 50. XX wieku uruchomiono pierwszą w kraju instalację do ciągłej destylacji smoły. W tym czasie zakłady „Hajduki” były największym producentem benzolu w Polsce. Wybudowano tu także pierwszą w Polsce fenolownię. Zakłady przerabiały olej karbolowy jak również fenolany z koksowni z wszystkich zakładów koksowniczych w Polsce.

W latach 80. XX wieku zaczęto produkować żywice fenolowo-formaldehydowe oraz pokosty i sykatywy dla branży lakierniczej. W latach 90. XX wieku „Hajduki” zostały wpisane na listę najbardziej uciążliwych dla środowiska zakładów w kraju („Lista 80”).