Marek Szołtysek

W latach 1922-1939 przez środek Górnego Śląska biegła granica polsko-niemiecka. Przykładowo Rybnik, Katowice, Tarnowskie Góry czy Lubliniec były po polskiej stronie, a Racibórz, Bytom, Gliwice czy Zabrze były po stronie niemieckiej. Ale było coś jeszcze dziwniejszego. Centrum współczesnego Zabrza było w Niemczech, a niektóre jego dzisiejsze dzielnice - jak Makoszowy czy Pawłów – były w Polsce.

Już tysiąc lat temu szlaki handlowe znad Bałtyku do Czech, Austrii i dalej na południe, wiodły przez Śląsk i pełne były cuchnących wozów, wiozących beczki z zasolonymi śledziami. Musiało być tych śledzi w beczkach dużo, bo za przejazdy drogami i mostami płacono wyjmowanymi z beczki rybami.

Oto zwyczajna domowa scena. Czytam gazetę, żona czyta książkę, ale ją odkłada, idąc do pokoju córki, pomóc jej przygotować się do sprawdzianu z historii. Ja też odkładam gazetę, gdyż mi w lekturze przeszkadza ich rozmowa. Bo na głos powtarzają daty i zdarzenia.

Większość ludzi po świąteczno-karnawałowych spotkaniach boi się wejść na wagę. Ktoś rzekł, że jest nienormalny, bo trochę więcej jedząc, zaraz tyje. Jest odwrotnie. Ten, który dużo je i nie grubnie - to on jest nienormalny. Grubnięcie to całkowicie prawidłowe zachowanie naszego organizmu, który robi zapasy na czas niedostatku.

W tym roku możemy na Śląsku obchodzić kilka okrągłych rocznic. Przykładowo 100 lat drugiego powstania śląskiego, 1030 lat odbicia Śląska od Czech i przyłączenie go do Polski przez księcia Mieszka albo mamy 750 lat bruszenia.

Wielokrotnie przejeżdżałem przez Zbrosławice koło Tarnowskich Gór. W nizinnej części wsi, gdzie płynie rzeczka Drama, jest ponoć zdrowy mikroklimat. Może miejscowość powinna się nazywać – Zbrosławice Zdrój?

Ślązoki to fajne dziołchy i karlusy - ileż to już razy słyszałem? Bo kto jak kto, ale my Ślązoki zawsze się dogadamy. Ta nasza regionalna zgoda i szczęśliwości, spotęgowana jest jeszcze wokół betlejemskiego żłobu, przy świętach. Zatem wszystko gro i buczy zgodnie z tym, co śpiewali aniołowie nad betlejemską stajenką: Chwała Bogu na niebie a na ziemi pokój ludziom dobrej woli.

Czy Ślązacy są „dupowaci"? O przywarach Ślązaków trochę z przymrużeniem oka, a trochę nie, opowiada Marek Szołtysek, śląski pisarz, dziennikarz, historyk, autor książek związanych z kulturą i kuchnią śląską. Zobaczcie na kolejnych zdjęciach, co o śląskiej „dupowatości" pisze w swoim felietonie „Samozniszczenie".

Jury pod przewodnictwem prof. Jana Miodka jeszcze nie zdecydowało, kto wypadł najlepiej w konkursie Po naszymu dla VIP. Publiczność najmocniej oklaskiwała opowieść po śląsku dziennikarki Izoldy Czmok-Nowak, pisarza i publicysty Marka Szołtyska, księdza Piotra Brząkalika i znanego ze śląskich smaków Remigiusza Rączki.

Niedziela Wielkanocna, czy Niedziela Zmartwychwstania, to na Śląsku bardzo wesoły dzień dla dzieci, które otrzymują wtedy prezenty. Przynosi je zajączek, wielkanocny zajączek. Czasami upominki w ów niedzielny poranek znajdują dzieci zaraz po wstaniu, koło łóżka, ale powinno się ich szukać w ogrodzie, w trawie, pod krzakami lub na balkonie. Czasami znajduje się je w specjalnie zrobionych wcześniej gniazdach z drewna, słomy czy tektury. A skąd się wziął na Śląsku ten wielkanocny zajączek?

W Tychach na kościelnym festynie jedna Ślązoczka powiedziała, że nie potrafi godać, bo choć rodzice byli rodowitymi Ślązokami i ze sobą godali, to z dziećmi tylko mówili, twierdząc, że to dla ich dobra. Pani Ola z Rydułtów powiedziała zaś, że denerwuje ją mama i ciotki, które mówią na co dzień po śląsku, ale do jej dzieci starają się zwracać poprawną polszczyzną. Jak twierdziły - dla dobra dziecka. O jakie dobro chodzi?

Dzięki studenckim wyjazdom zagranicznym i skutecznej szporobliwości, kupiłem mieszkanie w wielorodzinnym domu w Rybniku. W sezonie grzewczym paliliśmy na zmianę we wspólnej kotłowni mułem, czyli miałem węglowym. Śmierdziało jak pieron. Do tego jeszcze współmieszkańcy wsypywali do pieca śmieci z kubełków. Zwiększało to zadymienie i gasło przez to w piecu. Nie dało się ludzi namówić do zmiany paliwa, ale po kilku hajach przestali - w trakcie mojego dyżuru w kotłowni - przynosić śmieci. Uznano mnie za niedostosowanego do życia społecznego.

Poza Śląskiem, w Lublinie, zapytano mnie: Czy pochodzę z rodziny patriotycznej? Miałem filozoficzno-śląski problem z prostą odpowiedzią.

Ślązoki ceniły dawniej kozy. Zwierzęta te kojarzą się przede wszystkim z Mikołowem. Potwierdza to śląska pieśniczka: „W Mikołowie na jarmarku kupiyli my koza, co skokała i beczała, a mlyka niy dała”. Bo to miasto było wielkim centrum handlu kozami w całej okolicy.

W sobotę był pierwszy dzień września - i jakby nie to, że przypada w sobotę - toby szkolorze, czyli uczniowie, rozpoczęli nowy rok szkolny. Zatem latoś, czyli w tym roku, rok szkolny zacznie się w poniedziałek, 3 września.

Wic mówi, że śląskie dziecko zapytane o karę dla Adama i Ewy po zerwaniu jabłka, odpowiedziało: zostali wygnani z Rajchu! Nie dziwmy się, bo w czasie słusznie minionego komunizmu, dla wielu Ślązoków w Raj-chu było jak w raju. Iluż marzyło, by wyjechać do Rajchu - jak mawiano na Niemcy. Próbowali legalnie albo citnąć, czyli uciec. Robiło się to na kilka sposobów:

Głupotą jest twierdzić, że wychowanie seksualne to prosta sprawa i należy je tak z marszu wprowadzać od przedszkola. Bo problem jest złożony moralnie, obyczajowo czy wychowawczo.

Słowo śląskie - fandzolić znaczy gadać bzdury, mówić coś bez sensu. Niektórzy sądzą, że fandzolić znaczy kłamać. Z tym się nie zgodzę, bo kłamanie ma na celu zawsze odniesienie jakiejś korzyści z mówienia nieprawdy, natomiast fandzolenie czy fanzolynie to bezinteresowna paplanina.

Czy Ślązok może polubić Adama Mickiewicza? Romantyczny obraz świata - śląskiej kulturze jest obcy. Uważam nawet, że także polska kultura - nawet ta najbardziej romantyczna - musi chyba w chwili prawdy przyznać, że romantyczne podejście do polskich powstań narodowych kończyło się sromotnymi klęskami, śmiercią, emigracją, więzieniami, prześladowaniami…

Jeżeli nawet jakiś Ślązok ma alergię na Warszawę czy kulturę środkowopolską, to jednak nie może zaprzeczyć naukowo potwierdzonemu faktowi, że kultura śląska i kultura polska są sobie najbliższe.

Jeżeli jakiś Ślązok ma alergię na Warszawę czy kulturę środkowopolską, nie może zaprzeczyć naukowo potwierdzonemu faktowi, że kultura śląska i polska są sobie najbliższe. Owszem, w śląskiej jest wiele elementów kultury niemieckiej czy czeskiej, ale to nie zmienia istoty sprawy. Również na Śląsku, jako typowym regionie pogranicza, można zauważyć pewne podobieństwa do innych europejskich kultur. Dzisiaj spróbujmy uchwycić jakieś związki Śląska z Hiszpanią.