Marek Szołtysek felieton

W latach 1922-1939 przez środek Górnego Śląska biegła granica polsko-niemiecka. Przykładowo Rybnik, Katowice, Tarnowskie Góry czy Lubliniec były po polskiej stronie, a Racibórz, Bytom, Gliwice czy Zabrze były po stronie niemieckiej. Ale było coś jeszcze dziwniejszego. Centrum współczesnego Zabrza było w Niemczech, a niektóre jego dzisiejsze dzielnice - jak Makoszowy czy Pawłów – były w Polsce.

Już tysiąc lat temu szlaki handlowe znad Bałtyku do Czech, Austrii i dalej na południe, wiodły przez Śląsk i pełne były cuchnących wozów, wiozących beczki z zasolonymi śledziami. Musiało być tych śledzi w beczkach dużo, bo za przejazdy drogami i mostami płacono wyjmowanymi z beczki rybami.

Oto zwyczajna domowa scena. Czytam gazetę, żona czyta książkę, ale ją odkłada, idąc do pokoju córki, pomóc jej przygotować się do sprawdzianu z historii. Ja też odkładam gazetę, gdyż mi w lekturze przeszkadza ich rozmowa. Bo na głos powtarzają daty i zdarzenia.

Większość ludzi po świąteczno-karnawałowych spotkaniach boi się wejść na wagę. Ktoś rzekł, że jest nienormalny, bo trochę więcej jedząc, zaraz tyje. Jest odwrotnie. Ten, który dużo je i nie grubnie - to on jest nienormalny. Grubnięcie to całkowicie prawidłowe zachowanie naszego organizmu, który robi zapasy na czas niedostatku.

W tym roku możemy na Śląsku obchodzić kilka okrągłych rocznic. Przykładowo 100 lat drugiego powstania śląskiego, 1030 lat odbicia Śląska od Czech i przyłączenie go do Polski przez księcia Mieszka albo mamy 750 lat bruszenia.

Wielokrotnie przejeżdżałem przez Zbrosławice koło Tarnowskich Gór. W nizinnej części wsi, gdzie płynie rzeczka Drama, jest ponoć zdrowy mikroklimat. Może miejscowość powinna się nazywać – Zbrosławice Zdrój?

Ślązoki to fajne dziołchy i karlusy - ileż to już razy słyszałem? Bo kto jak kto, ale my Ślązoki zawsze się dogadamy. Ta nasza regionalna zgoda i szczęśliwości, spotęgowana jest jeszcze wokół betlejemskiego żłobu, przy świętach. Zatem wszystko gro i buczy zgodnie z tym, co śpiewali aniołowie nad betlejemską stajenką: Chwała Bogu na niebie a na ziemi pokój ludziom dobrej woli.

Wic mówi, że śląskie dziecko zapytane o karę dla Adama i Ewy po zerwaniu jabłka, odpowiedziało: zostali wygnani z Rajchu! Nie dziwmy się, bo w czasie słusznie minionego komunizmu, dla wielu Ślązoków w Raj-chu było jak w raju. Iluż marzyło, by wyjechać do Rajchu - jak mawiano na Niemcy. Próbowali legalnie albo citnąć, czyli uciec. Robiło się to na kilka sposobów:

Głupotą jest twierdzić, że wychowanie seksualne to prosta sprawa i należy je tak z marszu wprowadzać od przedszkola. Bo problem jest złożony moralnie, obyczajowo czy wychowawczo.

Słowo śląskie - fandzolić znaczy gadać bzdury, mówić coś bez sensu. Niektórzy sądzą, że fandzolić znaczy kłamać. Z tym się nie zgodzę, bo kłamanie ma na celu zawsze odniesienie jakiejś korzyści z mówienia nieprawdy, natomiast fandzolenie czy fanzolynie to bezinteresowna paplanina.

Jeżeli nawet jakiś Ślązok ma alergię na Warszawę czy kulturę środkowopolską, to jednak nie może zaprzeczyć naukowo potwierdzonemu faktowi, że kultura śląska i kultura polska są sobie najbliższe.

Przed tygodniem starałem się powiedzieć, że słowo REGION jest dzisiaj tak roztomajcie rozumiane, że ta wieloznaczność pokazuje, iż w zasadzie nie wiadomo o co chodzi. Dlatego potrzebne jest pilne sprecyzowanie tego słowa.

Może to kogoś zaboli, ale powiem brutalnie i szczerze: Jeżeli w jakiejś rodzinie podczas wigilijnej wieczerzy na stół nie są podawane makówki, to w sensie kultury regionalnej - nie jest to śląska rodzina! A te makówki stanowią najstarszy i żywy element w tradycji kulinarnej śląskiej Wigilii.

W niedzielę śląscy chrześcijanie, a konkretnie katolicy i ewangelicy, rozpoczynają okres adwentu. Nazwa ta pochodzi od języka łacińskiego, w którym słowo adventus oznacza oczekiwanie na przyjście Mesjasza, którym według chrześcijan było narodzenie Jezusa w Betlejem.

W latach 70. i 80. XX wieku ludzie na Śląsku nie chcieli już zimą grzać się tylko w kuchni przy malutkim piecu-żeleźnioku. W każdym śląskim domu chcieli mieć ciepło jak w blokach, czyli przez cały dzień.

Na opolskiej części Górnego Śląska (tak, Opolszczyzna to zachodnia część Górnego Śląska!), która do 1945 była częścią Niemiec i gdzie po wojnie trafiło sporo uchodźców i przesiedleńców z polskich Kresów Wschodnich, tych Kresowiaków autochtoniczna ludność nazywała Chadziajami.

Często spotykam się z opiniami, że dzisiaj ludzie - jak idzie o śląską mowę - nie mówią już tak samo dobrze i pięknie, jak to było dawniej za czasów babć i prababć.

Jest takie miejsce na ziemi, które każdy kilka razy dziennie musi odwiedzać. Mowa o ubikacji, nazywanej na Śląsku: haziel, srocz, antek, przybytek, wychodek, ustymp, ale mówiono też oględnie, że się idzie tam, kaj król chodzi piechty, czyli po nogach. A skąd się na Śląsku wzięły te królewskie spacery?

Sztuką jest przy biesiadnym stole nie rozmawiać o polityce, a zamiast tego opowiadać o niezwykłych dawnych zdarzeniach.

Czy Ślązacy są „dupowaci"? O przywarach Ślązaków trochę z przymrużeniem oka, a trochę nie, opowiada Marek Szołtysek, śląski pisarz, dziennikarz, historyk, autor książek związanych z kulturą i kuchnią śląską. Zobaczcie na kolejnych zdjęciach, co o śląskiej „dupowatości" pisze w swoim felietonie „Samozniszczenie".

Jury pod przewodnictwem prof. Jana Miodka jeszcze nie zdecydowało, kto wypadł najlepiej w konkursie Po naszymu dla VIP. Publiczność najmocniej oklaskiwała opowieść po śląsku dziennikarki Izoldy Czmok-Nowak, pisarza i publicysty Marka Szołtyska, księdza Piotra Brząkalika i znanego ze śląskich smaków Remigiusza Rączki.