Szołtysek felieton

Niedziela Wielkanocna, czy Niedziela Zmartwychwstania, to na Śląsku bardzo wesoły dzień dla dzieci, które otrzymują wtedy prezenty. Przynosi je zajączek, wielkanocny zajączek. Czasami upominki w ów niedzielny poranek znajdują dzieci zaraz po wstaniu, koło łóżka, ale powinno się ich szukać w ogrodzie, w trawie, pod krzakami lub na balkonie. Czasami znajduje się je w specjalnie zrobionych wcześniej gniazdach z drewna, słomy czy tektury. A skąd się wziął na Śląsku ten wielkanocny zajączek?

Dzięki studenckim wyjazdom zagranicznym i skutecznej szporobliwości, kupiłem mieszkanie w wielorodzinnym domu w Rybniku. W sezonie grzewczym paliliśmy na zmianę we wspólnej kotłowni mułem, czyli miałem węglowym. Śmierdziało jak pieron. Do tego jeszcze współmieszkańcy wsypywali do pieca śmieci z kubełków. Zwiększało to zadymienie i gasło przez to w piecu. Nie dało się ludzi namówić do zmiany paliwa, ale po kilku hajach przestali - w trakcie mojego dyżuru w kotłowni - przynosić śmieci. Uznano mnie za niedostosowanego do życia społecznego.

Poza Śląskiem, w Lublinie, zapytano mnie: Czy pochodzę z rodziny patriotycznej? Miałem filozoficzno-śląski problem z prostą odpowiedzią.

Ślązoki ceniły dawniej kozy. Zwierzęta te kojarzą się przede wszystkim z Mikołowem. Potwierdza to śląska pieśniczka: „W Mikołowie na jarmarku kupiyli my koza, co skokała i beczała, a mlyka niy dała”. Bo to miasto było wielkim centrum handlu kozami w całej okolicy.

Słowo śląskie - fandzolić znaczy gadać bzdury, mówić coś bez sensu. Niektórzy sądzą, że fandzolić znaczy kłamać. Z tym się nie zgodzę, bo kłamanie ma na celu zawsze odniesienie jakiejś korzyści z mówienia nieprawdy, natomiast fandzolenie czy fanzolynie to bezinteresowna paplanina.

Jeżeli jakiś Ślązok ma alergię na Warszawę czy kulturę środkowopolską, nie może zaprzeczyć naukowo potwierdzonemu faktowi, że kultura śląska i polska są sobie najbliższe. Owszem, w śląskiej jest wiele elementów kultury niemieckiej czy czeskiej, ale to nie zmienia istoty sprawy. Również na Śląsku, jako typowym regionie pogranicza, można zauważyć pewne podobieństwa do innych europejskich kultur. Dzisiaj spróbujmy uchwycić jakieś związki Śląska z Hiszpanią.

Słowo „szmalcownik” powstało na ziemiach polskich poza Śląskiem i podczas okupacji hitlerowskiej było stosowane na określanie ludzi, którzy odnosili jakieś korzyści z donoszenia okupantowi, gdzie się ukrywają Żydzi i kto im pomaga. Problem skali tego polskiego szmalcow-nictwa czy szmalcgyszeftu jest istotą sporu o to, czy uznać to czy nie jako - mały, bo mały - ale polski udział w Holokauście. Owszem, Polacy pomagali też Żydom, ale jedno z drugim się nie wyklucza.

Kiedy byłem mały, czyli za bajtla, musiałem chodzić do piekarza po chleb. Tam się ustawiały długie kolejki, bo chleba czasami brakło, zatem musiałem przyjść dwie godziny wcześniej i czekać. Było to dla mnie bardzo nudne zajęcie, zwłaszcza kiedy musiałem słuchać klachania, czyli plotkowania czekających w kolejce kobiet.

Jest takie zwierzę - muł. Jego matką jest klacz, ojcem osioł. W tym sensie muł podobny jest do smartfona. To dzieło powstałe ze zmieszania w jednym urządzeniu funkcji komputera i telefonu.

Współczesna gospodyni, mówiąc – mam dzisiaj pranie – ma na myśli czynności typu: zabrać brudne ubrania z kosza w łazience, posegregować na kolorowe i białe –włożyć do pralki, zaprogramować i włączyć.

Wielgo komedyjo, czyli wyjątkowo dużo śmiechu było kiedyś w Cieszynie z pewną starą panną, zwaną tam „Frojlajn Just”, albo - panną Just. Ta cieszynianka urodziła się około 1895 roku. Jej młodość przypadła na czas ostatnich lat życia i rządów cesarza Austro-Węgier - Franciszka Józefa I (1830-1916).

Około stu lat temu niektórzy Polacy krytykowali śląską kulturę za to, że zaakceptowała i przyjęła za swoją niemiecką wówczas tradycję strojenia choinki na święta Bożego Narodzenia. I proszę, minęło kilka dziesięcioleci, a we współczesnej Polsce wystrojone świąteczne choinki są niemal uważane już za staropolską tradycję.

Nie jestem miłośnikiem polskiego romantyzmu, ale staropolskie czasy bardzo mi się podobają. Cenię też staropolskie nastroje, wykreowane w powieściach Henryka Sienkiewicza. Zwłaszcza uroczy jest jego bohater - Onufry Zagłoba i jego powiedzonka.

Słynna „Kronika Polski” Wincentego Kadłubka z około 1220 roku zaczyna się po łacinie słowami: Tres tribus ex causis… Mało kto to rozumie, ale brzmi uczenie. Kiedy jednak wczytamy się w polskie tłumaczenie tego dzieła, to możemy się zdziwić.

Pokolenie ludzi wychowanych na filmach rysunkowych doskonale zna takiego amerykańskiego zwierzaka - skunksa, który kojarzy się głównie z tym, że potrafi śmierdzieć.

Bóg, nazywany po śląsku - Ponboczkiym, stanowi w śląskości bardzo ważny chrześcijański filar, podtrzymujący zasady istnienia regionalnej kultury. I jest tak niezależnie od wyznania, bo przecież w takim samym stopniu dotyczy to ewangelików na Śląsku Cieszyńskim czy katolików na całym historycznym Górnym Śląsku.

Kiedy po polsku powie się: Koło ma dwa koła - to, delikatnie mówiąc, jest to kompletny bezsens. Inaczej w śląskiej mowie. Bo tutaj słowo koło jest dwuznaczne.

Moja najmłodsza córka poszła do pierwszej klasy, a mnie pierwszego września przypadł ten zaszczyt zaprowadzenia dziecka do szkoły. W sumie było fajnie. Zrobiłem parę zdjęć do rodzinnego albumu i wręczyłem mojemu pierwszakowi to coś, co na Śląsku jest absolutnie powszechnym zwyczajem - czyli tyta.

Tradycyjna śląska szporobliwość, czyli oszczędność, robiła nawet użytek z czegoś tak banalnego - czy dla niektórych kontrowersyjnego - jak świński pęcherz, który po śląsku nazywa się pacharziną, świńską pacharziną. I nie jest to żart, bo sprawę skonsultowałem ze starym śląskim masorzem, czyli rzeźnikiem.

Zmysł powonienia u psów jest sto tysięcy razy silniejszy niż u człowieka. I bardzo dobrze, niech sobie psy tak mają. Tylko ja się cieszę z tego, że my, ludzie, mamy ten węch słabszy. Bo tak sobie pomyślałem, że jak coś mi śmierdzi, to jest to niezbyt przyjemne uczucie, ale do wytrzymania. A jak bardzo by mi ta czy tamta rzecz musiała śmierdzieć, gdyby mój węch miał czułość sto tysięcy razy większą. To by dopiero była katastrofa. Psom więc nie powinniśmy zazdrościć.

Zakonnica jadąca na deskorolce do szkoły na lekcje religii - to byłby fajny widok? Dla jednych - to by było zgorszenie i wydziwianie. Dla innych taka zakonnica by była pewnie symbolem nowej skuteczniejszej ewangelizacji nastolatków. Bo skoro dla gimnazjalistów deskorolka to coś więcej niż deska z kółkami - to trzeba to umieć wykorzystać. Jak rozumiem papieża Franciszka, to pewnie by mu się to spodobało. Tylko jak zakonnice, księży i katechetów namówić na deskorolkę?

W Hiszpanii, w południowej części Katalonii, jest średniej wielkości miasto - Tortosa. Zawsze w pierwszy weekend września jest tam wielki festyn związany z religijnym kultem Świętego Pasa Maryi. Przez trzy dni są barwne procesje, korowody i niekończący się festyn. Byłem tam wtedy, to wiem.