Tarnowskie Góry na Krajowej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. SMZT chce wpisania tarnogórskich tradycji kopalni kruszcowych

Chodzi m.in. o kult św. Barbary i jedno z pierwszych bractw patronki górników, bergfesty, czyli górnicze święta, uruchomienie pierwszej w tej części Europy maszyny parowej oraz turystykę industrialną.

"Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku wraz z systemem gospodarowania wodami podziemnymi w Tarnowskich Górach" stały się 15. polskim obiektem na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO 9 lipca 2017 r. Wpis na listę UNESCO objął 28 obiektów pogórniczych, w tym zajmujący 150 ha kompleks podziemi po dawnym górnictwie rud ołowiu, srebra i cynku.

Lokalni społecznicy podkreślają, że warto chronić także związane z górnictwem tarnogórskie zwyczaje i tradycje. W rozpoczynających się staraniach o wpis na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego przedstawicieli SMZT wspierają różne instytucje i pasjonaci. Kluczowym etapem prowadzącym do stworzenia niezbędnego wniosku są konsultacje społeczne. Otwarte spotkanie odbędzie się w najbliższą sobotę w Zabytkowej Kopalni Srebra w Tarnowskich Górach.

Jak od lat informują członkowie SMZT, to w Tarnowskich Górach narodził się kult św. Barbary – patronki m.in. górników i dobrej śmierci. Przyczynili się do tego jezuici którzy przybyli do tego miasta pod koniec XVII w. „Jak donoszą kroniki, to właśnie zakonnicy mieli zainspirować powstanie bractwa św. Barbary już w 1721 roku, przy tarnogórskiej parafii Piotra i Pawła.

– Ówczesny proboszcz parafii ksiądz Andrzej Augustyn Ziebrowski napisał z tej okazji do Stolicy Apostolskiej list z prośbą o oficjalne zatwierdzenie istniejącego już bractwa. W międzyczasie rozpoczął on wraz z opiekunami kościoła, którymi byli okoliczni właściciele ziemscy i górnicy, budowę przykościelnej kaplicy ku czci świętej. Ukończono ją w roku 1730 – opisują członkowie SMZT.

– Nie wiemy niestety, jak wyglądała owa uroczystość. Wiemy natomiast, że 5 dni wcześniej proboszcz dokonał aktu darowizny dla bractwa, zapisując mu część własnej ziemi na konieczne wydatki. Wyraził przy tej okazji pragnienie, aby istniało ono zawsze – podała Weronika Herzog z SMZT.

16 lipca 1784 roku w szybie Rudolphine odkryto złoża rud srebronośnych. Wkrótce potem na miejscu założono Królewską Kopalnię Fryderyk, uruchomiono także pierwszą w regionie maszynę parową. Oba momenty uważa się nie tylko za początek drugiej tarnogórskiej rewolucji górniczej, ale też rozpoczęcie europejskiej rewolucji przemysłowej, ale także prapoczątek przemysłowego Górnego Śląska.

Na pamiątkę lipcowego odkrycia górnicy spotykali się przy usypanym na miejscu kopcu przez ponad sto lat. W nawiązaniu do tego wydarzenia od kilku lat w mieście organizowana jest "barbórka w środku lata", ponieważ Bergfest (święto górnicze) – jeszcze nie jako barbórka – obchodzono w Tarnowskich Górach już w końcu XVIII w., w połowie lipca.

Jak zaznacza SMZT, pamięć o św. Barbarze w świadomości mieszkańców Tarnowskich Gór i okolic jest mocno zakorzeniona. W wielu miejscach powiatu tarnogórskiego można spotkać postać tej patronki w formie obrazów czy rzeźb. Wiele wizerunków zostało utrwalonych w publikacjach – np. św. Barbarę z herbem Tarnowskich Gór umieścił w „Bürgerliche Heraldik” dr Paul Knotel, natomiast w "Jednodniówce” Wydanej Przez Związek Propagandy Województwa Śląskiego w 1938 r. znalazło się zdjęcie rzeźby św. Barbary z Koszęcina.

Figura patronki górników znajduje się też w podziemiach Zabytkowej Kopalni Srebra - jednego z obiektów UNESCO - oraz w wielu miejscach miasta, np. w kościele pw. św. apostołów Piotra i Pawła, gdzie znajduje się obraz św. Barbary oraz pochodząca z 1730 r. kaplica ku czci świętej. W Muzeum w Tarnowskich Górach zobaczyć można XIX-wieczny obraz ze św. Barbarą i z przemysłowym górniczym krajobrazem miasta.

Kolejny wizerunek znajduje się w parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Bobrownikach Śląskich, w dzielnicy Tarnowskich Gór, w której znajduje się również kapliczka ku czci świętej Barbary. Wybudowano ją w 1981 r. staraniem Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” i byłej dyrekcji kopalni odkrywkowej dolomitu. Św. Barbarę odnajdziemy również w gminie Zbrosławice, a dokładnie w kościele św. Katarzyny Aleksandryjskiej w Karchowicach, a także w koście pw. Wniebowzięcia NMP w Miasteczku Śląskim - wylicza Herzog.

– Garść faktów historycznych potwierdza, że tarnogórskie górnicze tradycje to wartości, które trzeba chronić. Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego prowadzi Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego wspólnie z Narodowym Instytutem Dziedzictwa. Obowiązek ochrony i inwentaryzacji tradycji, zwyczajów, czy też umiejętności związanych z tradycyjnym rzemiosłem nakłada na państwo konwencja UNESCO z 2003 r. – wskazują przedstawiciele Stowarzyszenia.

Obecnie na liście niemiaterialnego dziedzictwa znajduje się kilkadziesiąt tradycji i zwyczajów, jak np. szopkarstwo krakowskie, Pochód Lajkonika, polskie tańce narodowe, bartnictwo, wyścigi kumoterek i barbórka górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku.(PAP)

autor: Krzysztof Konopka
kon/ dki/