Toksyczne odpady w Jaworznie. Kto sfinansuje usunięcie niebezpiecznych odpadów po Zakładach Chemicznych "Azot"?

Jak bumerang powraca temat skażenia wody i gleby w dolinie potoku Wąwolnica, niedaleko ulicy Roździeńskiego w Jaworznie. W mieście przez lata produkowano pestycydy, środki ochrony roślin, których pozostałości przez okres funkcjonowania Państwowych Zakładów Chemicznych Organika "Azot" zrzucano do wyrobiska po eksploatacji piasku. Problem od dawna porasta drzewami i płynie z nurtem rdzawej rzeki. Rozwiązania nie widać.

W 2003 roku, przy okazji budowy obwodnicy miasta, natrafiono na toksyczne odpady. Przeprowadzone wówczas badania wykazały co najmniej 200 tysięcy ton substancji składowanych przez cały okres funkcjonowania zakładów azotowych. Do dzisiaj przebadano jedynie 0,5 km skażonego obszaru. I dotąd nie wiadomo gdzie i ile odpadów zgromadzono. Tymczasem w Jaworznie, w okolicy ul. Roździeńskiego do dzisiaj unosi się duszący, chemiczny zapach, a kora drzew miejscami zabarwia się na niebiesko.

Udając się na miejsce, bez trudu można dotrzeć w obszar skażenia, kierując się zapachem. Miejscami lotne chemikalia są tak intensywne, że trudno jest oddychać. Po półgodzinnym spacerze w dolinie potoku odczuwa się zawroty głowy i ból gardła, a w ustach występuje charakterystyczny metaliczny posmak. Gmina ustawiła tablice informacyjne, na których zawarto dane dotyczące skażenia i dotychczasowe działania podjęte w celu neutralizacji ekologicznej bomby. Rzeka miejscami ma barwę prawie rdzawą, ziemia i kora drzew przybiera błękitny odcień. Niepokojącym widokiem są również całkiem współczesne odpady, które widać wrzucone w pewnych punktach rzeki, są wśród nich kanistry z benzyną, która na wodzie tworzy dodatkową mozaikę tęczowych barw. Czyżby mieszkańcy uznali, że zatrutemu obszarowi już niewiele zaszkodzi?

Tuż po odkryciu toksycznej bomby na terenie Jaworzna, prowadzono badania części skażonego obszaru. Zapytaliśmy w Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Katowicach, czy od tamtego czasu były przeprowadzane badania gleby i wody na terenie po byłych Państwowych Zakładach "Azot", a jeśli tak, to jak często to czyniono. W odpowiedzi odnoszącej się do zagadnień odpadów składowanych na terenie Jaworzna, tj. znacznych ilości odpadów niebezpiecznych pochodzących z prawie stuletniej działalności ww. zakładów chemicznych, prowadzących od 1917 r. produkcję pestycydów i innych chemikaliów, WIOŚ w Katowicach poinformował, że stosownie do obowiązujących przepisów zakład corocznie wysyła do Inspektoratu wyniki badań monitoringu prowadzonego w rejonie składowiska Centralnego Składowiska Odpadów „Rudna Góra”.

- Wykazują one duże zanieczyszczenie środowiska wodnego, wód podziemnych i powierzchniowych, spowodowane zeskładowanymi odpadami. Charakterystyczne zanieczyszczenia to: pestycydy oraz siarczany, cyjanki i fenole. Wody powierzchniowe pobliskiego potoku Wąwolnica, stanowiące zlewnię Wisły nie spełniają parametrów dobrego stanu wód - czytamy w piśmie nadesłanym przez Małgorzatę Zielonkę, Naczelnik Wydziału Administracyjno-Organizacyjnego, rzecznika prasowego Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Katowicach.

WIOŚ zaznacza, że monitoring prowadzony przez zakład nie obejmuje badania gleb. Natomiast inspektorat monitoruje ponadto jakość odcieków pochodzących z CSO „Rudna Góra”, które kierowane są do Centralnej Oczyszczalni Ścieków, zarządzanej przez Zakłady Chemiczne „Organika Azot” S.A. w Jaworznie.

-Obecnie w spółce trwa kontrola w zakresie gospodarki odpadami oraz gospodarki wodno-ściekowej. Natomiast WIOŚ nie posiada kompetencji w zakresie przeprowadzania badań gleb i wód w rejonie Zakładów Chemicznych „Organika Azot” SA w Jaworznie. Począwszy od 2019 r. monitoring środowiska oraz laboratoria badawcze wchodzą w skład struktury organizacyjnej Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie - dodaje Małgorzata Zielonka.

Obecnie trwają prace legislacyjne nad projektem ustawy o wielkoobszarowych terenach zdegradowanych, dla których konieczne jest podjęcie działań związanych z poprawą stanu środowiska.

-W załączniku do projektu ustawy ujęto również teren Zakładów Chemicznych „Organika Azot” S.A. w Jaworznie. Przyjęte w ustawie rozwiązania pozwolą na określenia zadań i kompetencji organów administracji publicznej, dotyczące działań związanych z poprawą stanu środowiska na wielkoobszarowych terenach zdegradowanych, jak również źródeł ich finansowania - podkreśla Zielonka.

Nadzieję w ustawie pokładają również władze miasta, jednak, co akcentuje Filip Szatanik, rzecznik prasowy UM w Jaworznie, mieszkańcy i gmina nie mogą samodzielnie partycypować w kosztach neutralizacji odpadów, ponieważ gmina tak wysokiego finansowania nie udźwignie.

W sprawie "toksycznej pamiątki" po Państwowych Zakładach Chemicznych "Organika-Azot", w imieniu mieszkańców Jaworzna, Łukasz Kohut, Poseł do Parlamentu Europejskiego, zwrócił się z pismem interwencyjnym do Anny Moskwy, Minister Klimatu i Środowiska.

- Mieszkańcy Jaworzna dotarli do mnie z informacją, i prośbą o interwencję, w sprawie kolejnej tykającej bomby ekologicznej - tym razem znajdującej się w jaworznickiej Dolinie Potoku Wąwolnica. Władze miasta i organizacje ekologiczne od lat informują o jedynym z największych problemów środowiskowych w Polsce, a być może i w Europie - tysiącach ton toksycznych odpadów stanowiących „pamiątkę” po zamkniętych Państwowych Zakładach Chemicznych „Organika-Azot”. Niestety – bezskutecznie - napisał do Anny Moskwy Łukasz Kohut.

Poseł zwrócił się do Minister z prośbą o wsparcie władz Jaworzna i jego mieszkańców w walce z problemem, w tym o gruntowną diagnozę sytuacji, zlokalizowanie wszystkich podziemnych składowisk i zabezpieczenie skażonego terenu, a także przedstawianie propozycji rozwiązań finansowo-prawno-organizacyjnych, zwłaszcza w związku z projektem specustawy o wielkoobszarowych terenach zdegradowanych, która w obecnym kształcie przerzuca koszty odpowiedzialności finansowej na miasto.

- Nie pozwólmy by pieniądze blokowały działania, które – jeszcze teraz – mogą powstrzymać kolejną katastrofę ekologiczną o europejskim zasięgu. Katastrofę, która może doprowadzić do skażenia zbiornika wody pitnej dla części aglomeracji śląskiej, przedostanie się chemikaliów poprzez Przemszę do Wisły i zatrucie Bałtyku. Nie pozwólmy, by w cieniu katastrofy z jaką mamy do czynienia na rzece Odrze, doszło do kolejnej, która zagraża nie tylko mieszkańcom województwa śląskiego, Polski, ale i Europy - zaakcentował Łukasz Kohut.