Udało się! Unikatowy most podsadzkowy Wojciech w Zabrzu został wpisany do rejestru zabytków województwa śląskiego!

Most zsypowy (samowyładowczy) „Wojciech" zlokalizowany jest na linii kolejowej nr 301, w rejonie ul. Wojciecha Drzymały w Zabrzu-Biskupicach. To perełka i jednocześnie unikatowy obiekt. Długotrwały bój o wpis zakończony. Od 20 kwietnia obiekt znajduje się w rejestrze zabytków nieruchomych województwa śląskiego pod numerem A/961/2022.

Walczyły o to dwa śląskie stowarzyszenia miłośników kolei - Towarzystwo Entuzjastów Kolei oraz stowarzyszenie Kolej na Śląsk. To one złożyły wniosek do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków z prośbą o objęcie opieką konserwatorską. Istniała realna groźba, że obiekt zostanie rozebrany. Swego czasu właściciel zabronił np. fotografowania mostu.

Zabrzański most „Wojciech” został zbudowany w latach 1910-1913 roku i jak wyjaśnia Wojewódzki Konserwator Zabytków, „w swojej pierwotnej formie istniał do początku lat 70. XX w.”. Jego parametry były dostosowane od obsługi kolei normalnotorowej. Dzięki temu korzystano z niego po zakończeniu II wojny światowej, kiedy rozbudowywano państwową sieć górnośląskich kolei piaskowych pod nazwą „Przedsiębiorstwo Materiałów Podsadzkowych Przemysłu Węglowego”.

Jak wskazuje Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach, „jego powstanie było związane bezpośrednio z działalnością kopalni węgla kamiennego „Hedwigswunsch” (po 1945 r. funkcjonującej jako „Jadwiga”, a od 1948 r. jako kopalnia „Wincenty Pstrowski”) oraz linii kolei piaskowej (niem. Sandbahn), tzw. pyskowickiej kolei piaskowej należącej do 1945 r. do firmy „Sandbahngesellschaft der Gräflich von Ballestremschen und A. Borsigschen Steinkohlenwerke”, dostarczającej piasek podsadzkowy do kopalni”.

- Był jednym z kluczowych elementów infrastruktury punktu rozładunku piasku podsadzkowego w kopalni „Hedwigswunsch” oraz systemu transportu pyskowickiej kolei piaskowej. Linia została wybudowana latach 1911—1913, a więc most powstał najpewniej w tym samym okresie. Most wraz ze zbiornikiem piasku usytuowano przy istniejącym już szybie wentylacyjnym i transportowym „Euling” (początkowo określanym również „Holzschacht”, w czasach PRL-u jako „Wojciech”) pochodzącym z 1870 r., kilkukrotnie pogłębianym w późniejszym okresie, a w 1913 r. przystosowanym do pompowania podsadzki – czytamy w komunikacie wydanym przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Katowicach.

WUOZ precyzuje też, że tory mostowy i objazdowy zostały umieszczone na sztucznych nasypach na zachód od szybu. Tym samym znajdowały się pomiędzy nieistniejącym już wiaduktem nad linią kolejową „Presußagu” (19,950 km) oraz wiaduktem nad dzisiejszą ul. W. Drzymały (20,420 km).

Most posiada stalową, nitowaną, jednotorową, jednoprzęsłową konstrukcję, która została rozpięta na dwóch betonowych przyczółkach. Wkład w jego budowę miała „Laurahütte”, czyli „Huta Laura” z Siemianowic Śląskich, ponieważ to ona dostarczyła stalowe konstrukcje zsypów szybów „Euling” oraz „Piaskowy III”.

- Elementy nośne konstrukcji mostu stanowiły dwie kratownice w kształcie wydłużonego trapezu, złożone z podwyższonego pasa dolnego (dwuteowniki), stalowych słupków (dwuteowniki), krzyżulców (dwuteowniki) i pasa górnego (dwuteowniki), połączonych nitami z wykorzystaniem blach. Konstrukcja pomostu z torowiskiem na podłużnicach podwieszona była na poprzecznicach połączonych ze słupkami kratownic. Od góry obie kratownice połączono za pomocą tężników i wiatrownic. Prowadnice do samoczynnego wyładowywania skrzyń wagonów przymocowano do obu kratownic od strony wewnętrznej. Konstrukcja i parametry mostu, w tym długość i skrajnia, były ściśle podporządkowane obsłudze wagonów wyładowczych kolei pyskowickiej – wylicza przedstawiciel Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach.

Przedstawiciele Stacji Pyskowice - Kolei Aglomeracyjnej dla GOP zwrócili jednak uwagę, że choć most udało się ocalić i wpisać go do rejestru zabytków, to zlikwidowana została piaskowa linia kolejowa, która mogła stanowić kolejną atrakcję dla rozwijającej się turystyki industrialnej oraz kolejowej.