Zabrzańska Zandka – dawne osiedle robotnicze przyciąga interesującą zabudową. Zapraszamy na spacer

Szukając Zandki na mapie Zabrza, należy rozglądać się w okolicy pomiędzy centrum miasta, a dzielnicami Biskupice i Zaborze. Dobrym punktem orientacyjnym będzie Centrum Handlowe Platan, powstałe na terenie dawnej huty.

Osiedle robotnicze Zandka zostało wybudowane w latach 1903-22 według projektu grupy architektów z Berlina Charlottenburga, głównym architektem był Arnold Hartmann. Na kompleks zabudowań powiązanych z pobliską hutą Donnersmarcka, składały się trzy części. Była to kolonia mieszkalna umiejscowiona na południe od huty, budynki mieszkalne, które ulokowano nieco dalej na zachód, a także zespół obiektów usługowo-rekreacyjnych.

Osiedle powstawało stopniowo, w pierwszej kolejności stanął budynek znajdujący się obecnie przy ul. Stalmacha 20. Przeznaczony był dla dyrektorów huty, która rozpoczęła swoją działalność w 1782 roku. W następnej kolejności powstawały budynki mieszkalne dla pracowników. A zapotrzebowanie na mieszkania było ogromne. W czasach świetności zabrzańska huta zatrudniała aż 7 tys. pracowników. Wzorem innych, jej podobnych obiektów, miała własne zaplecze socjalne obejmujące m.in. biblioteką pracowniczą, dom starców, a nawet salą gimnastyczną.

Wybierając się na spacer pod Zandce, warto przyjrzeć się bliżej stojącym tu budynkom. Na pierwszy rzut oka wydają się podobne do siebie. Nie bez przyczyny, wybudowane zostały w oparciu o zbliżone do siebie, symetryczne rzuty. Gdy przyjrzymy się im bliżej, okaże się, że poszczególnym kamienicom nadano indywidualne cechy. Bryły budowli wykonanych z czerwonej cegły zostały urozmaicone licznymi wykuszami, a także fragmentami dekoracyjnych, drewnianych szkieletów, które widać na poszczególnych budynkach.

Niestety, z czasem ciche, pełne zieleni osiedle, zaczęło tracić na znaczeniu. Przykrym incydentem w historii tego wyjątkowego miejsca było podpalenie dokonane w styczniu 1945 roku przez wkraczającą do Zabrza Armię Czerwoną. Spłonęło wówczas ok. 10 budynków oraz tutejszy kościół. Na jego miejscu powstał nowy kościół pw. Ducha Świętego, w którym pierwszą mszę odprawiono dopiero w 2013 roku.

Dziś Zandka zaczyna odzyskiwać dawny blask. Najnowszym wydarzeniem w historii dzielnicy jest stworzenie muralu upamiętniającego setną rocznicę nadania Zabrzu praw miejskich. Dzieło powstało w pobliżu wspomnianego kościoła.