Zaćmienie Słońca. Dziś na Śląsku zobaczymy jak Księżyc przesłania Słońce. Jak obserwować częściowe zaćmienie słońca? [10.06.2021]

W czwartek 10 czerwca zobaczymy zaćmienie Słońca. To niezwykłe zjawisko będzie widoczne też w Polsce. Nie będzie to pełne zaćmienie, a częściowe nazywane również pierścieniowym lub obrączkowym zaćmieniem Słońca. O której godzinie wystąpi zaćmienie i jak je obserwować? Odpowiada nam Damian Jabłeka, astronom i wicedyrektor Planetarium Śląskiego.

- 10 czerwca będzie miało miejsce obrączkowe zaćmienie Słońca. Najbardziej spektakularne zjawisko, widoczne będzie z pasa przechodzącego przez północy biegun naszej planety, bardzo trudno więc zorganizować tam ekspedycję. Mieszkańcy prawie całej Europy oraz Rosji będą mieli szanse zobaczyć zaćmienie częściowe. Czym jednak dalej na południe tym zaćmienie potrwa krócej i przysłonięta będzie mniejsza cześć Słońca - mówi Damian Jabłeka, astronom i wicedyrektor Planetarium Śląskiego.

- W naszych szerokościach geograficznych, na południu Polski, zaćmienie to będzie niezbyt głębokim zaćmieniem częściowym. W fazie maksymalnej Księżyc i Słońce zbliżą się do siebie na niebie na tyle, że Księżyc przysłoni 15 procent średnicy Słońca, zaćmione będzie 7 procent powierzchni tarczy naszej Dziennej Gwiazdy. Na północy naszego kraju zaćmienie będzie głębsze, na przykład w Jastrzębiej Górze Księżyc przysłoni 27 procent promienia Słońca co przełoży się na zakrycie 16 procent powierzchni. Momenty początku i zakończenia zjawiska również zależą od tego skąd obserwujemy - wyjaśnia wicedyrektor Planetarium Śląskiego.

W Katowicach zaćmienie Słońca rozpocznie się o godzinie 11.54, faza maksymalna nastąpi o godz. 12.48, zaś całość zakończy się o 13.42. W innych miejscowościach godziny będą nieco inne, dobrze jest więc rozpocząć obserwacje wcześniej, już około 11.30, tak aby nie przegapić początku zjawiska.

- Wszystkich chętnych do bezpiecznych obserwacji zaćmienia Słońca, Planetarium Śląskie zaprasza do wspólnego podziwiania zjawiska w Parku Śląskim. Pokazy odbędą się w pobliżu hali Kapelusz obok plenerowej siłowni - zaprasza wicedyrektor Planetarium Śląskiego.

Pracownicy Planetarium Śląskiego będą oczekiwać na chętnych do obserwacji zaćmienia od godz. 11.00. Wraz z astronomami z Planetarium Śląskiego będzie można bezpiecznie obserwować to zjawisko przez lunetę wyposażoną w specjalny filtr. Obserwacjom będą towarzyszyć informacje o naszej najbliższej gwieździe.

- Podczas obserwacji słońca najważniejsze jest bezpieczeństwo. Jeśli decydujemy się na samodzielną obserwacje starajmy się patrzeć na Słońce przez przydymione szkło lub specjalny filtr. Nigdy nie kierujmy lornetek czy lunet bezpośrednio na naszą gwiazdę. Grozi to uszkodzeniem siatkówki i ślepotą - mówi wicedyrektor Planetarium Śląskiego Damian Jabłeka.

Rozmowa z Damianem Jabłeką, astronomem i wicedyrektorem Planetarium Śląskiego. Dowiemy się z niej czym jest zaćmienie Słońca, a także wielu ciekawostek o samym Księżycu oraz podpowiedzi jak obserwować Słońce.

Zacznijmy od wyjaśnienia, czym właściwie jest zaćmienie Słońca?
Damian Jabłeka: Zaćmienie Słońca to zjawisko polegające na przysłonięciu fragmentu lub całej tarczy Słonecznej przez tarczę Księżyca. Nie dochodzi do niego co miesiąc ponieważ zwykle Księżyc będąc w nowiu mija Słońce górą lub dołem. Jednak mniej więcej dwa razy do roku zdarza się tak, że droga Księżyca i Słońca się przecinają i wtedy dochodzi do zaćmienia. Wielką tajemnicą przyrody jest fakt iż zupełnie bez przyczyny, oba ciała niebieskie biorące udział w zaćmieniu mają bardzo podobne rozmiary na niebie. Mimo, że Słońce jest 400 razy większe od Księżyca to znajduje się ono około 400 razy dalej. Nie są to jednak dokładne proporcje, o ile średnice obu ciał niebieskich są stałe o tyle odległości do nich już nie. W trakcie roku zbliżamy się i oddalamy od Słońca, już niedługo, 3 lipca, znajdziemy się w największej odległości od Słońca w ciągu roku. Większe znaczenie ma tutaj odległość Księżyca, ta zmienia się w dużym zakresie, od około 360 tysięcy kilometrów do aż ponad 400 tysięcy kilometrów.

Gdy Księżyc jest blisko Ziemi mówimy o Superksiężycu. Czy jest on wtedy większy niż zazwyczaj?
Damian Jabłeka: Gdy Księżyc jest blisko, jest na niebie większy aż o 14% w stosunku do najmniejszego. Słyszymy wtedy o super Księżycu, a gdy przypada on w okolicach pełni to mówimy o super pełni. Taka właśnie super pełnia miała miejsce 2 tygodnie temu wtedy Księżyc był najbliżej Ziemi. Teraz w trakcie zaćmienia Księżyc będzie w nowiu, dokładnie po drugiej stronie swojej orbity, będzie więc najdalej od naszej planety, a co za tym idzie jego rozmiary na niebie będą najmniejsze. Spowoduje to, że obecne zaćmienie będzie zaćmieniem obrączkowym. Księżyc będzie za mały aby przysłonić całą tarczę Słońca. Nawet gdybyśmy wybrali się na biegun to w momencie, gdy środek tarczy słonczej pokryje się ze środkiem tarczy Księżyca nie zapadną ciemności ciągle będziemy widzieli jasną, świetlistą obręcz, fragment tarczy Słońca, niejako wystającej spod Księżyca.

Gdzie najlepiej będzie można podziwiać czerwcowe zaćmienie?
Damian Jabłeka: Tym razem najbardziej spektakularne zjawisko zachodzi w pobliżu bieguna, jednak nie zawsze tak jest, właściwie w każdym miejscu na Ziemi możemy zobaczyć całkowite zaćmienie Słońca, musimy tylko odpowiednio długo poczekać. Na zaćmienie całkowite widoczne na południu Polski musimy poczekać, aż do 7 października 2135 roku. Wcześniej bo już w 2075 roku dojdzie do podobnego do obecnego zaćmienia obrączkowego, którego faza centralna przejdzie przez nasz region. Ostatnie całkowite zaćmienie Słońca dosłownie musnęło północno-wschodni kraniec Polski w 1954 roku. Szerokość pasa całkowitego zaćmienia nie przekracza zwykle 260km, zaś jego długość może sięgać kilkunastu tysięcy kilometrów. Dlatego jeśli chcemy doświadczyć ciemności w środku dnia muśmy zaplanować podróż w obszar, na którym będzie widać zaćmienie. Najbliższe europejskie zaćmienie przejdzie w 2026 roku przez Hiszpanię.

W jaki sposób przygotować się na obserwację zaćmienia Słońca?
Damian Jabłeka: W obserwacjach zaćmienia najważniejsze jest bezpieczeństwo. Słońce za dnia jest tak jasne, że spojrzenie na nie gołym okiem powoduje dyskomfort, zaś dłuższe spoglądanie spowoduje ból oczu. Zerknięcie na Słońce przez dowolny przyrząd optyczny lunetę, lornetkę, czy teleskop spowoduje nieodwracalne uszkodzeni dna oka i w rezultacie utratę wzroku.

To jak bezpiecznie patrzeć na Słońce? Czy uchwycimy zaćmienie na zdjęciach?
Damian Jabłeka: Można to zrobić jedynie stosując specjalne filtry, umieszczane koniecznie przez obiektywem (czyli tą częścią przyrządu kierowaną do Słońca). Specjalne filtry słoncze w postaci cienkiej folii lub napylonego szła są dostępne i niedrogie, a dają stuprocentowe bezpieczeństwo. Innym sposobem obserwacji, gdy nie posiadamy filtra, jest metoda projekcji. W takim wypadku należy, w odległości około 20-50cm za okularem (częścią, do której zwykle przykładamy oko) umieścić ekran – może to być biała kartka papieru. Na niej zobaczymy obraz tarczy słonecznej z wygryzionym w trakcie zaćmienia fragmentem. Taki ekran najlepiej osłonić, aby nie padało na niego rozproszone światło słoneczne, można do tego celu użyć zwykłego pudła z kartonu. Zobaczymy wtedy znacznie bardziej kontrastowy obraz. Należy jednak podczas obserwacji pilnować aby nikt nie zajrzał do okularu instrumentu – jak mawiają półżartem astronomowie można to zrobić dwa razy w życiu, raz prawym, a później lewym okiem, niestety później już nigdy nic nie zobaczymy.

Bez przyrządów optycznych nie wystarczą same okulary przeciwsłoneczne, potrzebujemy lepszego filtra, w tym i tylko w tym przypadku gdy nie używamy żadnej optyki skupiającej światło, możemy spojrzeć przez maskę spawalniczą, płytę CD, wnętrze z dyskietki (o ile ktoś pamięta co to było), bądź właśnie przez dedykowany filtr. Używając aparatu również potrzebujemy stosownego filtra aby nie uszkodzić matrycy. Chyba, że używamy metody projekcji na ekran wtedy możemy bez większych przeszkód sfotografować zaćmione Słońce, lub nawet zrobić sobie z nim selfie.