Znaleziska na śląskich budowach: Raz bezcenne skarby, raz makabryczne odkrycia

Znaleziska na budowie, choć bywają że bezcenne, to zazwyczaj dramat. Roboty trzeba wstrzymać, czas leci, inwestor się piekli, mieszkańcy narzekają. Ile z nich zamiast na pierwsze strony gazet, trafia na śmietnik, albo z powrotem pod zwały ziemi? Nie wiadomo, archeolodzy podejrzewają, że całkiem sporo. Są też znaleziska, których wartość historyczna jest raczej niewielka, są też takie, odnajdywane na złość wszystkim, których najlepiej gdyby nie było.

Katowice, rozkopane w centrum wzdłuż i wszerz, co rusz zaskakują tym, co chowa się tu pod ziemią. Nie zawsze miło. Budowę Międzynarodowego Centrum Kongresowego, zanim wstrzymała ją fatalna sytuacja finansowa wykonawcy, na długie miesiące przystopowało odkrycie na terenie budowy niezasypanych szybów górniczych. Teren budowy, to oczywiście dawna kopalnia Katowice, szybów można się więc było spodziewać. Teoretycznie. W praktyce nikt ich nie przewidział, bo nie były zaznaczone na mapach.

Zbiornik z czasów zimnej wojny, albo dawna huta

Niespodziankę mieli także robotnicy wyburzający dawne varietes Centrum u Michalika, gdy burząc fundamenty budynku, dokopali się do ogromnego zbiornika wodnego o wymiarach 15 na 20 m i głębokości 9 m. Czy zbiornik był przeciwpożarowy, czy miał stanowić zapas wody dla szpitala polowego, jakim w razie konfliktu zbrojnego miał stać się „Michalik”? Nie ustalono. Zbadano jednak wodę, która okazała się nieskażona i podjęto decyzję o wyburzeniu zbiornika.

Znalezisko bardziej techniczne niż archeologiczne odkopano też przed laty podczas budowy Drogowej Trasy Średnicowej i tunelu w Katowicach. W 2004 roku robotnicy natknęli się w wykopie na wysokości Superjednostki na pozostałości po starej hucie „Marta” założonej w 1852 roku, między innymi fragmenty dawnego pieca hutniczego.

Wybuchowe niespodzianki

Oczywiście, jak Śląsk długi i szeroki, budowlańcy natykają się też na niespodzianki… wybuchowe. I tak groźną pamiątkę z czasów II wojny światowej znaleziono w 2002 roku podczas robót na placu Oddziałów Młodzieży Powstańczej w Katowicach. Operator koparki pogłębiając rów natknął się na dziwne metalowe przedmioty przypominające bomby, a okazało się, że były to dwa skorodowane pociski artyleryjskie.

Cztery lata później niewybuch – pocisk moździerzowy kalibru 80 milimetrów – odkryto przy ulicy Gliwickiej w Rybniku podczas budowy hipermarketu.
Zdarzyło się także znalezisko, z którego najbardziej cieszyli się mieszkańcy. Otóż, gdy rozpoczęto budowę symbolu Śląską – Spodka – w wykopie pod fundamenty budowli odkryto spore pokłady węgla. Województwo jednak nie wydało ani złotówki na jego usunięcie, to okoliczni mieszkańcy nocą przychodzili na teren budowy z wiadrami i wybierali czarne złoto.

Przepiłowana czaszka i wampiry

Były też w historii budów na Śląsku znaleziska makabryczne. W 2007 r. podczas budowy ronda w Lublińcu znaleziono… ludzkie kości. Dokładnie kości należące do dwóch dorosłych i dziecka, jedna z czasek była przepiłowana, co zdaniem biegłego wskazywało na sekcję zwłok. Kości jak ustalono pochodziły z czasów II wojny światowej.

Najsłynniejsze są chyba jednak kości znaleziono w tym roku w Gliwicach, które rzekomo miałyby należeć do…gliwickich wampirów. Szczątki odkopano przy budowie DTŚ, w samym centrum miasta. Znaleziono 44 groby, wśród nich 17 nietypowych szkieletów. Miały obcięte głowy, czaszki złożono w nogach lub na rękach, na niektórych były widoczne ślady celowego nadpalenia. – Ścięci skazańcy, wisielcy, a może wampiry? – w Gliwicach huczało od plotek.

Skarby ze średniowiecznym rodowodem i starsze

Nietypowych znalezisk jest sporo, najbardziej wartościowe są jednak pamiątki z minionych wieków, czy nawet pochodzące sprzed kilku tysięcy lat. I tak pięć lat temu w Krzepicach odkryto osadę sprzed trzech tysięcy lat. Zaś w Gliwicach w czasie modernizacji ulic dochodzących do rynku - pochodzące ze średniowiecza nawierzchnie drogi i biegnący wzdłuż niej rynsztok. Znalezisko datowano na XIV wiek.

Także średniowieczny rodowód miał mieć drewniany pomost odnaleziony dziesięć lat temu podczas budowy supermarketu Kaufland w Piekarach Śląskich.

Na większość skarbów natrafia się przez przypadek, ale czasem też w wyniku… katastrofy. Tak było w Zabrzu, gdy w kwietniu tego roku podczas modernizacji torowiska na skrzyżowaniu ulic Powstańców Śląskich i Miarki zapadała się płyta między torami. Jak się okazało płyta wpadła do tajemniczego kanału, którego nie było na planach ani polskich, ani wcześniejszych - niemieckich Wiadomo było tylko, że nie jest długi i nie łączy się ani z Bytomką, ani z istniejącą kanalizacją. Budowlańcy przypuszczali, że być może służył jakiejś przepompowni, albo sztolni. Ostatecznie zbadać się go nie udało, a zapadlisko między torami zasypano.

Również w tym roku w Zabrzu przy oczyszczaniu dawnej Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej robotnicy znaleźli dębową, wyłożoną blachą łódkę. Ma 4,5 metra długości i prawdopodobnie sto lat.

Pod Galerią Katowicką szukali niewybuchów, a znaleźli wodę

Nie było za to znalezisk przy okazji jednej z największych w ostatnim czasie budowy w stolicy aglomeracji, czyli przy przebudowie dworca PKP i budowie Galerii Katowickiej.

– Nie było nic, może za wyjątkiem ogromnych ilości wody, która przeciekła z gruntu do wykopu. Było jej tak dużo, że sześć pomp musiało pracować non stop, żeby ją odpompować – przypomina Daniel Muc, który pełnił funkcję rzecznika tej inwestycji. Budowlańcy byli generalnie miło zaskoczeni, bo spodziewali się niespodzianek, m.in. niewybuchów. – Dlatego przed rozpoczęciem prac sprawdzali i analizowali, którędy szedł front, gdy wycofywali się Niemcy i sprawdzili, że nie przez plac budowy - dodaje Muc.

Zdaniem Dominika Abłamowicza, dyrektora Muzeum Śląskiego oraz Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu część skarbów, które kryje ziemia na zawsze pozostanie tajemnicą.

Niewygodnie znaleziska

– To dlatego, że budowlańcy i inwestorzy mają świadomość, że znalezienie zabytku może spowodować perturbacje na budowie. Intencją archeologów nie jest utrudnianie życia, a mimo to krążą informacje, o niezgłoszonych znaleziskach – ocenia. Abłamwicz przypomina, że gdy budowano nową siedzibę NBP w Katowicach w pradolinie Rawy, odkryto torfy pochodzące nawet sprzed 10 tysięcy lat. – A torfy stanowią taką substancję, która gromadzi szczątki organiczne i je konserwuje. Parę osób starałem się tym tematem zainteresować, ale prac na szeroką skalę nie przeprowadzono – dodaje.

Zgłoszenia znalezisk na budowach powinny trafiać do Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Jest ich jednak jak na lekarstwo. – Jedno na dwa, trzy lata, ale my się zabezpieczany i gdy uzgadniamy inwestycję w punktach newralgicznych, jak np. stare miasta, to zabezpieczamy nadzór archeologiczny i mamy problem z głowy, nie musimy czekać na zgłoszenie inwestora, bo inwestor zgłaszać nie chce – mówi Jacek Pierzak, archeolog z biura Śląskiego Konserwatora Zabytków. Przyznaje, że ten rok jest szczególnie obfity i nie tylko za sprawą wampirów z Gliwic, ale także budowy polderu pod Raciborzem, gdzie powstało 15 stanowisk archeologicznych.

Ostatnio przy budowie zabezpieczeń przeciwpowodziowych odkryto tu glinianą figurkę, kształtem przypominającą kobietę, okrzykniętą „śląską Wenus”, która ma pochodzić prawdopodobnie sprzed ok. 6 tys. lat. Figurka ma ponad 20 cm wysokości i niecałe 10 szerokości w najszerszym miejscu.

*Regionalna lista płac. Sprawdź, ile zarabiają [ZAROBKI OD 100 ZŁ DO 1 MLN ZŁ]
*Kuchenne Rewolucje w Tychach: Dom Bawarski Tychy Magdy Gessler [ZDJĘCIA + WIDEO]
*Najpiękniejsze polskie kolędy [POSŁUCHAJ i WYBIERZ]
*Najlepsze prezenty na święta Bożego Narodzenia [ZOBACZ ZDJĘCIA]