Spis treści
- Domy przysłupowe z Dolnego Śląska. Czym jest niezwykła atrakcja z pogranicza trzech kultur?
- XIX-wieczny szał na domy przysłupowe
- Nie tylko Zgorzelec i Bogatynia. Gdzie w Polsce można oglądać domy przysłupowe?
- Kraina domów przysłupowych: na ratunek ludowej architekturze
- Stowarzyszenie Dom Kołodzieja ze Zgorzelca popularyzuje zabytkowe budownictwo
- Dolnośląskie atrakcje bez wychodzenia z domu. Wirtualne wycieczki po domach przysłupowych
- Dzień Otwarty Domów Przysłupowych
- Galeria najpiękniejszych domów przysłupowych w Polsce
Domy przysłupowe z Dolnego Śląska. Czym jest niezwykła atrakcja z pogranicza trzech kultur?
Czym są domy przysłupowe? Zwane też łużyckimi, stanowią przykłady ludowego budownictwa z pogranicza Polski, Niemiec i Czech (Euroregion Nysa). Stanowią połączenie dwóch typów architektonicznych - słowiańskiego budownictwa zrębowego i niemieckiej techniki szachulcowej. Ten typ architektury rozpowszechnił się jeszcze w średniowieczu na terenie Górnych Łużyc, skąd trafił do Czech i na Dolny Śląsk.
![Działoszyn - dom przysłupowy](https://d-pt.ppstatic.pl/k/r/1/2d/12/62612cb1e5455_p.jpg?1650535602)
Materiały Stowarzyszenia Dom Kołodzieja
Domy przysłupowe charakteryzują się tym, że o ile część gospodarcza domu - ta słowiańska - najczęściej jest murowana, o tyle część mieszkalna, przeważnie zlokalizowana na tyłach i piętrze, jest zwykle drewniana. Drewniane partie domów przysłupowych wznoszono w niemieckiej konstrukcji ryglowej, tzn. ściany miały szkielet z belek, który wypełniano gliną zmieszaną ze słomą (tzw. szachulcem). Efekt końcowy jest bardzo urokliwy: na murowanym parterze wznosi się piętro ryglowe o ładnych, pobielonych ścianach, poprzecinanych drewnianymi belkami.
Nazwa dom przysłupowy bierze się jednak od unikalnych przysłupów, czyli elementów konstrukcji nośnej, ustawionych na zewnątrz budynku i wspierających górne kondygnacje domu. Przysłupy były łączone ze sobą za pomocą charakterystycznych arkad, otaczających okna parterowe.
XIX-wieczny szał na domy przysłupowe
![Śliczny niebieski dom w Wolimierzu](https://d-pt.ppstatic.pl/k/r/1/3c/2d/62612cbd0ba63_p.jpg?1650535613)
Materiały Stowarzyszenia Dom Kołodzieja
Nie ma pewności co do tego, jak i kiedy zaczęto stosować przysłupy w domach mieszkalnych. Możliwe, że ma to związek z rozwojem tkactwa na terenie Łużyc. Gdyby dom miał zwykłą konstrukcję, a wyższe kondygnacje wpierały się na belkach stropowych tych niższych, drgania powodowane pracą ustawionego w głównej izbie warsztatu tkackiego mogłyby zagrażać stabilności całej konstrukcji.
Domy przysłupowe cieszyły się dużym powodzeniem jeszcze w XIX w. Ich konstrukcja była zmyślna, wygodna i stosunkowo łatwa do wzniesienia, a zarazem tradycyjna. Dzięki połączeniu praktyczności i tradycji domy przysłupowe były atrakcyjne dla niemal wszystkich warstw społecznych, od ubogich rzemieślników po bogatych kupców. Bogaci wyróżniali swoje domostwa szczególnie pięknym wykończeniem.
- Domy przysłupowe były stosunkowo łatwe do wzniesienia i transportu – tłumaczy Elżbieta Lech-Gotthardt, wiceprezes Stowarzyszenia Dom Kołodzieja, zajmującego się konserwacją i popularyzacją domów przysłupowych w Polsce. – Rodzice często zamawiali szkielet domu dla młodego małżeństwa, które mogło go postawić w wybranym miejscu, a potem wykończyć. Domy przysłupowe łatwo też było rozmontować i przetransportować gdzieś indziej. Trudno się dziwić, że ta genialna konstrukcja cieszyła się dużą popularnością.
Do dziś zachowało się w Europie ok. 20 tys. domów przysłupowych. Ten typ konstrukcji domów mieszkalnych najbardziej popularny był we wschodniej Saksonii, gdzie do dzisiaj zachowało się w dobrym stanie ponad 6 tys. domów przysłupowych. Czesi mają na swoim terenie najwięcej zarejestrowanych obiektów tego typu – aż ponad 13 tys.
Nie tylko Zgorzelec i Bogatynia. Gdzie w Polsce można oglądać domy przysłupowe?
![Giebułtów - dom przysłupowy](https://d-pt.ppstatic.pl/k/r/1/39/c1/62612cb4bbd8f_p.jpg?1650535605)
Materiały Stowarzyszenia Dom Kołodzieja
W Polsce domy przysłupowe zlokalizowane są na Dolnym Śląsku i Rzeszowszczyźnie. Łącznie mamy ich ponad 600, z czego 300 przypada na okolicę Bogatyni. Do rejestru zabytków wpisanych jest jednak tylko 85 domów przysłupowych. Najstarszy polski dom przysłupowy, jeszcze z XV w., stoi we wsi Giebułtów.
Obejrzyj mapę lokalizacji polskich domów przysłupowych, przygotowaną przez Stowarzyszenie Dom Kołodzieja:
![Mapa domów przysłupowych w Polsce](https://d-pt.ppstatic.pl/k/r/1/7e/41/62612cd6b2b55_p.jpg?1650535639)
Kraina domów przysłupowych: na ratunek ludowej architekturze
Czas nie był zbyt łaskawy dla domów przysłupowych. Wykonane w dużej mierze z drewna i gliny, tego typu konstrukcje są stosunkowo nietrwałe i bardziej narażone na niszczące wpływy środowiska. Nie pomaga im też fakt, że wiele z nich stoi w regionie Bogatyni, gdzie po II wojnie światowej bujnie rozwijało się górnictwo, odsuwając na dalszy plan potrzebę konserwacji zabytków, a nawet zagrażając wielu domom przysłupowym, stojącym we wsiach zlokalizowanych w pobliżu złóż węgla.
By ratować polskie domy przysłupowe, zaniedbywane w okresie PRL, powstał projekt Kraina Domów Przysłupowych, koordynowany przez Euroregion Nysa, którego twórcy i uczestnicy pragną zachować jak najwięcej z dziedzictwa tej dawnej, urokliwej architektury. Wśród polskich organizacji wyróżnia się Stowarzyszenie Dom Kołodzieja, którego wiceprezes, Elżbieta Lech-Gotthardt, zafascynowała się tym niezwykłym typem architektury jeszcze w 2005 r. Kupiła opuszczony dom przysłupowy z 1822 r., stojący we wsi Wigancice Żytawskie, i przeprowadziła jego translokację (rozbiórkę, przenosiny i ponowne złożenie) do Zgorzelca.
![Dom przysłupowy z galerią w Kopańcu](https://d-pt.ppstatic.pl/k/r/1/45/cc/62612ccf780b6_p.jpg?1650535632)
Materiały Stowarzyszenia Dom Kołodzieja
- Wieś miała zostać wysiedlona i całkowicie zasypana w związku z rozwojem kopalni w Turowie - mówi Elżbieta Lech-Gotthardt. - Już w końcu lat 90. XX w. jeździłam tam i za zgodą konserwatora wywoziłam z opuszczonych domów zabytkowe przedmioty i wyposażenie, by je ratować i wykorzystać gdzie indziej. Było mi bardzo żal, że cała ta wieś ma zniknąć i jej urokliwa architektura, zdominowana przez domy przysłupowe przepadnie.
- Któregoś razu ogarnęła mnie tak silna nostalgia, że postanowiłam zrobić coś więcej niż tylko ratowanie pojedynczych przedmiotów. Za radą konserwatora kupiłam jeden z domów przysłupowych i przeprowadziłam jego translokację. Dziś stoi w Zgorzelcu, starannie odrestaurowany. Prowadzę w nim restaurację i hotel, a dodatkową atrakcją dla gości jest niesamowita architektura budynku, wiernie odtworzonego domu przysłupowego.
Tak właśnie pojawił się w Zgorzelcu Dom Kołodzieja, stanowiący dziś także siedzibę Stowarzyszenie, zajmującego się ochroną i popularyzacją domów przysłupowych w Polsce.
Stowarzyszenie Dom Kołodzieja ze Zgorzelca popularyzuje zabytkowe budownictwo
Stowarzyszenie Dom Kołodzieja ze Zgorzelca to organizacja, która od 2005 r. prężenie działa na rzecz zachowania i popularyzacji domów przysłupowych jako atrakcji turystycznej.
- Członkami Stowarzyszenia są ludzie z różnych środowisk i zawodów - opowiada Elżbieta Lech-Gotthardt. - Są na przykłąd pedagodzy, rehabilitanci... Prezesem jest burmistrz Gryfowa, ja sama jestem z wykształcenia bibliotekarką, a od 25 lat prowadzę działalność gastronomiczno-hotelarską. Wszystkich nas jednak łączy pasja - miłość do zabytków i chęć ich ratowania, dawania im drugiego życia.
- Na co dzień nasze stowarzyszenie zajmuje się szeroko pojętą edukacją, popularyzowaniem wiedzy i ratowaniem starych domów przysłupowych - mówi Adrianna Kowalska, członkini Stowarzyszenia Dom Kołodzieja. - Popularyzujemy też nowe domy przysłupowe.
![Dom Kołodzieja z niezwykłą historią](https://d-pt.ppstatic.pl/k/r/1/b9/7c/62612cd2d9d80_p.jpg?1650535635)
Materiały Stowarzyszenia Dom Kołodzieja
Domy przysłupowe to wcale nie martwy relikt przeszłości. Okazuje się, że urokliwa konstrukcja powoli wraca do łask, domy przysłupowe są chętnie kupowane i remontowane, a niektórzy inwestorzy decydują się nawet na wznoszenie nowych konstrukcji w tym stylu. Stowarzyszenie Dom Kołodzieja zachęca do tego i oferuje darmowe plany budowlane.
- Jesteśmy w posiadaniu praw autorskich do czterech projektów budowlanych domów jednorodzinnych oraz dwóch świetlic wiejskich, które udostępniamy za darmo każdemu inwestorowi chcącemu wybudować się w naszej krainie – informuje Adrianna Kowalska. Nasze projekty są „gotowe” do użycia, tak jak katalogowe projekty budowlane.
Elżbieta Lech-Gotthardt zapewnia, że domy przysłupowe przeżywają obecnie w Polsce renesans zainteresowania.
- Około 2/3 domów przysłupowych w Polsce stanowi własność prywatną - opowiada - To nie są ruiny ani skanseny, ale często pięknie odremontowane budynki. W niektórych działają muzea, ale większość mieści biznesy lub prywatne mieszkania. Z wyliczeń naszego Stowarzyszenia wynika, że w Polsce w ciągu ostatnich lat powstało także kilkanaście zupełnie nowych domów typu przysłupowego oraz dwie świetlice. Ludzie są coraz bardziej świadomi regionalnego dziedzictwa, chcą je pielęgnować i cieszą się, gdy mogą stać się jego częścią przez odnowienie i zamieszkanie w domu przysłupowym.
Dolnośląskie atrakcje bez wychodzenia z domu. Wirtualne wycieczki po domach przysłupowych
Liczne atrakcje Dolnego Śląska zachęcają do zwiedzania całego regionu. Niektóre zabytki można również podziwiać bez wychodzenia z domu. Stowarzyszenie Dom Kołodzieja pomogło także fundacji 360. Kulturnet stworzyć wirtualne wycieczki po 32 domach przysłupowych z terenów Polski i Niemiec. Każda wirtualna wycieczka umożliwia zwiedzanie wnętrz domów przysłupowych w formie serii panoram 360 stopni.
Wirtualne wycieczki po domach przysłupowych można odbywać online bez wychodzenia z domu – to dobry pomysł na deszczowy dzień, kiedy pogoda nie zachęca do opuszczania ulubionego fotela.
Dzień Otwarty Domów Przysłupowych
![Bogatynia i jej piękne domy przysłupowe](https://d-pt.ppstatic.pl/k/r/1/9a/df/62612cad0f0b3_p.jpg?1650535597)
Materiały Stowarzyszenia Dom Kołodzieja
Stowarzyszenie Dom Kołodzieja od 19 lat współorganizuje coroczny Dzień Otwarty Domów Przysłupowych, który przypada zwykle w ostatnią niedzielę maja. To wspólna impreza polsko-niemiecko-czeska, której celem jest popularyzacja domów przysłupowych i atrakcji turystycznych Euroregionu Nysa.
W 2024 roku Dzień Otwarty Domów Przysłupowych wypada w niedzielę 26 maja. W całym nadgranicznym regionie, po stronie polskiej, niemieckiej i czeskiej, zostanie udostępnionych do zwiedzania ok. 180 prywatnych domów przysłupowych, w tym ok. 45 polskich. Lokalizację większości z nich możesz sprawdzić na mapie powyżej.
Udostępniane domy to starannie odremontowane i zamieszkałe domy przysłupowe. Dzień otwarty to więc dobra okazja, by przekonać się, jak się mieszka w tego typu tradycyjnym domu, ze ścianami z drewna i gliny. W ramach imprezy organizowane będą również instruktaże składania wniosków o dofinansowanie remontów domów przysłupowych lub wznoszenia od nowa siedzib w tym unikalnym stylu.
Czytaj też: Dolny Śląsk na spacer: 17 pomysłów na pełne atrakcji wycieczki do lasów koło Wrocławia
Galeria najpiękniejszych domów przysłupowych w Polsce
Przygotowałem dla ciebie galerię najpiękniejszych domów przysłupowych w Polsce. Zwiedzanie tych obiektów to dobry pomysł na weekendową wycieczkę krajoznawczą. Sprawdź, gdzie znajdują się najpiękniejsze domy przysłupowe w Polsce:
Jesteśmy na Google News. Dołącz do nas i śledź Stronę Podróży codziennie. Obserwuj Stronę Podróży!
Źródło: domkolodzieja.pl
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Dołącz do nas na X!
Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?