20 lat w Unii Europejskiej: dwie dekady wielkich zmian. Śląskie w nowej odsłonie

20 lat w Unii Europejskiej to czas wielkich przemian dla całego kraju. W tym roku minęło 20 lat od kiedy Polska weszła w struktury Unii Europejskiej. Ten historyczny moment stał się kluczowy dla rozwoju wielu dziedzin życia w naszym kraju. Co zmieniło się, dzięki funduszom wspólnotowym, w na naszym regionie? O tym w naszym specjalnym wydaniu "Śląskie w nowej odsłonie w UE".
Przyjrzyjmy się tym zmianom na przykładzie dróg i autostrad w naszym województwie.

Polska, w tym Śląskie, bardzo dobrze radzi sobie z pozyskiwaniem unijnych funduszy na zmiany w infrastrukturze drogowej. Przez 20 lat obecności w strukturach UE do woj. śląskiego popłynęły miliony euro, dzięki którym mamy m.in. trasę S1, DTŚ czy też wiele odnowionych dróg wojewódzkich.

Możliwość korzystania z przeróżnych programów i unijnych instrumentów finansowych, a także bardzo opłacalnych pożyczek w Europejskim Banku Inwestycyjnym sprawiły, że w Śląskiem możemy mówić o prawdziwym cywilizacyjnym skoku, jeśli chodzi o rozbudowę infrastruktury drogowej. 20 lat obecności naszego kraju w Unii Europejskiej pozwoliło skorzystać ze wspólnotowego potencjału, dzięki czemu dziś jeździmy w woj. śląskim bezpieczniej, szybciej, tracimy podczas podróży mniej cennego czasu, nie zanieczyszczamy tak bardzo jak w XX wieku środowiska naturalnego.

Począwszy od 2004 r. Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad w Polsce zrealizowała ponad 5200 km dróg krajowych z wykorzystaniem ok. 104 mld zł pochodzących z funduszy unijnych. To niemal połowa kwoty, jaką Polska od 2004 r. przeznaczyła na rozwój infrastruktury drogowej, czyli ok. 240 mld zł. W momencie wejścia do UE 1 maja 2004 r. w Polsce było 720 km dróg szybkiego ruchu. Do dziś sieć dróg szybkiego ruchu wydłużyła się ponad siedmiokrotnie. Kierowcy mogą korzystać z 5117,1 km tego typu tras: 1849,2 km autostrad (ok. 465 km odcinków koncesyjnych) i 3267,9 km dróg ekspresowych. Z wykorzystaniem funduszy UE w Polsce zbudowano niemal 970 km autostrad i ponad 2930 km dróg ekspresowych. Oprócz tego przebudowano 1300 km dróg, które powstały przed 1989 rokiem. Powstały także obwodnice wielu miast i miasteczek.

W 2004 r. katowicki oddział GDDKiA administrował siecią dróg krajowych o łącznej długości 813 km, gdzie 265 km stanowiły drogi dwujezdniowe, w tym autostrad było niespełna 40 km i ponad 46 km dróg ekspresowych. 20 lat później, w 2024 r., zarządza drogami o łącznej długości ponad 970 km, z czego 498 km to drogi dwujezdniowe.
Autostrada A1 od granicy woj. łódzkiego i śląskiego do granicy państw Republiki Polskiej i Czeskiej ma 167 km długości, a A4 pomiędzy granicą województw opolskiego i śląskiego do węzła Katowice Murckowska prawie 60 km. To wycinki autostrad, którymi można dotrzeć do krańców Polski. Drogi ekspresowe S1, S52, S86 osiągnęły już długość ponad 132 km, dając łącznie prawie 358 km dróg o najwyższych parametrach użytkowych. W budowie lub przebudowie są kolejne odcinki dróg ekspresowych o długości około 56 km. Dla 20 km projektowana jest przebudowa.

Najważniejsze z inwestycji zrealizowanych dzięki wsparciu funduszy europejskich to budowa autostrady A1 w województwie śląskim - od granicy województw łódzkiego i śląskiego do Gorzyczek na granicy państwa Republiki Czeskiej i Polskiej. To również realizacja odcinków drogi ekspresowej S52 (dawniej S1) Bielsko-Biała - Cieszyn, drogi ekspresowej S1 Pyrzowice (w. Lotnisko) - Podwarpie - Dąbrowa Górnicza oraz Bielsko-Biała - Żywiec - Zwardoń (dawniej S69).

Autostrada Bursztynowa jest jedną z kluczowych inwestycji zrealizowanych z funduszy UE. Jest jedyną polską autostradą o przebiegu południkowym. Prowadzi od Gdańska aż do czeskiej granicy. Pokonanie tego odcinka powinno zająć ok. 5 godzin. Ma ponad 500 km długości, z czego jedna trzecia jej przebiegu - ponad 167 km położone jest w województwie śląskim.
Autostrada A1 leży w ciągu międzynarodowej trasy E75 łączącej Morze Bałtyckie i Adriatyk oraz w VI transeuropejskim korytarzu transportowym (TENT). Stanowi główny szkielet komunikacyjny łączący się z biegnącymi ze wschodu na zachód autostradami A2 i A4, a także drogami ekspresowymi S1, S5, S7 i S8. Dzięki budowie autostrady A1 w województwie śląskim udało się połączyć południowe regiony Polski i Europy z zachodnią i wschodnią częścią kontynentu. Zrealizowano to, między innymi, dzięki obiektowi w Sośnicy, uznawanemu obecnie za najdłuższy węzeł autostradowy w całej Europie. Łączy on trasę A1 z DK44, Drogową Trasą Średnicową oraz autostradą A4. Ostatnia z nich biegnie nieprzerwanie od przejścia granicznego z Niemcami w Zgorzelcu do Korczowej, położonej na granicy z Ukrainą. Tym samym fragment drogi między Sośnicą a Gorzyczkami wchodzi w skład III paneuropejskiego korytarza transportowego i ma ogromny wpływ na rozwój województwa.
- Autostrada A4 była natomiast jednym z pierwszych beneficjentów funduszy europejskich. Skorzystaliśmy z nich przy budowie odcinka autostrady od węzła Batorego do węzła Mikołowska - informuje katowicki oddział GDDKiA.

Droga ekspresowa S1 to z kolei przedsięwzięcie o dużym znaczeniu dla komunikacji Śląska i województw ościennych. Łączy autostrady A1 z drogami ekspresowymi od Bielska-Białej do Cieszyna (S52), a w przyszłości do Krakowa (Beskidzka Droga Integracyjna) oraz do Zwardonia (S1), a także z DK1, DK86 i pozostałymi drogami województwa. Łączy także A1 w Pyrzowicach z granicą ze Słowacją w Zwardoniu. Przedłużeniem drogi ekspresowej S1 na południe od granic Polski jest słowacka autostrada D3 relacji Żylina - Skalite.
Jej realizacja stworzy ponadregionalne połączenie pomiędzy Śląskiem, Beskidem Żywieckim i Słowacją, wchodzącego w skład paneuropejskiego korytarza transportowego. Trasa łączy aglomerację śląską i regiony z nią sąsiadujące z Międzynarodowym Portem Lotniczym Katowice w Pyrzowicach, a także pozwala na obsługę krajowego i międzynarodowego ruchu osobowego i towarowego, związanego z komunikacją lotniczą.
W 2020 roku zagłębiowska część S1 otrzymała 170 milionów zł dofinansowania. Wcześniej 1,7 mld zł unijnych pieniędzy dostała budowa brakującego odcinka autostrady A1, między Częstochową a Tuszynem. A jeszcze wcześniej 74 mln zł dotacji unijnej przyznano ekspresowej S1 od Podwarpia do Pyrzowic. W sumie tylko w 2020 r. podpisano umowy na dotacje 9 inwestycji drogowych na kwotę 3 miliardów zł.
Wśród tych umów była jedna z ostatnich, czyli dofinansowanie budowy autostrady A1 od końca obwodnicy Częstochowy do Tuszyna. Cała, nieco ponad 80-kilometrowa, podzielona na pięć odcinków, inwestycja to koszt 3,5 mld złotych. Dofinansowanie unijne wyniosło w tym przypadku 1,7 mld zł. To była ostatnia już brakująca część autostrady A1. Teraz mamy nowoczesną, betonową trasę mającą po trzy pasy ruchu w każdą stronę.
Przebudowa prawie 7 km DK1 do parametrów S1 w Dąbrowie Górniczej właśnie zmierza do końca. Cała inwestycja, poza dodatkowymi pracami na węźle Pogoria, ma zostać zakończona w połowie 2024 r. Nowy odcinek S1 na zlecenie GDDKiA buduje firma Budimex. Po przebudowie dotychczasowa DK1 stanie się „ekspresówką”. Będzie można przez nią przejechać węzłem Pogoria, kładką pieszo-rowerową na ul. Kusocińskiego i Karsów, wiaduktem w rejonie ul. Konstytucji, nowym węzłem Ząbkowice, a także wiaduktami w rejonie ul. Krynicznej i Ujejskiej. W ramach kontraktu wybudowane będą m.in. cztery mosty i cztery wiadukty drogowe oraz dwie kładki dla pieszych. Ponadto wykonane będą drogi serwisowe oraz dojazdowe do terenów przyległych, urządzenia ochrony środowiska. Całkowita wartość projektu na dziś to 302 mln 519 tys. 189 zł, przy czym kwota dofinansowania z UE wyniesie 170 mln zł. Kwota może jednak ulec zmianie.
Ponad 74 mln złotych dotacji dostała również budowa trasy S1 między Pyrzowicami i Podwarpiem. To prawie dziesięciokilometrowy odcinek, na którym dobudowana została druga jezdnia. Wcześniej była to droga ekspresowa jednojezdniowa, o jednym pasie ruchu w obu kierunkach. Drogę zbudowało konsorcjum Rubau Polska Sp. z o.o., i hiszpańska Construcciones Rubau S.A. Całkowita wartość tej budowy wyniosła 139 mln zł.
Obwodnica Poręby i Zawiercia. Szybsza i bezpieczniejsza jazda
Budowana obwodnica Poręby i Zawiercia w ciągu DK78 będzie mieć docelowo 24,299 km długości. Stanowi istotne połączenie drogowe z Międzynarodowym Portem Lotniczym Katowice w Pyrzowicach. Budowa nowego przebiegu DK78 pozwoli na wyprowadzenie ruchu tranzytowego z miejscowości położonych wzdłuż tej trasy oraz znacząco wpłynie na poprawę warunków życia mieszkańców. Dzięki nowemu przebiegowi przejazd całym odcinkiem obwodnicy zostanie skrócony do około 16 minut, omijając kilkadziesiąt skrzyżowań na istniejącym przebiegu DK78.
Dobrze wykorzystane fundusze, są kolejne plany inwestycyjne
W ciągu 20 lat śląski oddział GDDKiA wydał na budowę dróg krajowych i autostrad (w ramach inwestycji ujętych w PBDK) w regionie prawie 9 mld zł, z czego dofinansowanie z funduszy unijnych wyniosło aż 5,6 mld zł. Przez ten czas długość autostrad zwiększyliśmy o 187 km, a dróg ekspresowych o 86 km, zaś długość dróg dwujezdniowych wzrosła prawie o 100 km. Dzięki tym inwestycjom stworzyliśmy szkielet transportowy nie tylko województwa, ale i południowej części Polski.
- To nie koniec naszych ambitnych planów rozwoju infrastruktury drogowej. Dalsza perspektywa rozwoju dróg krajowych daje nam możliwość dostosowania całego przebiegu S1 między Dąbrową Górniczą a Mysłowicami do nowych warunków technicznych oraz ukończenia budowy S1 Kosztowy - Bielsko-Biała z tzw. obejściem Węgierskiej Górki pomiędzy Milówką a Przybędzą. To również przebudowa DK91 pomiędzy Częstochową a Siewierzem. Prowadzimy także intensywne prace projektowe związane z przygotowaniem do realizacji S11 pomiędzy granicą z woj. opolskim a Tarnowskimi Górami i autostradą A1 oraz budową obwodnic - informuje katowicki oddział GDDKiA.
Drogowa Trasa Średnicowa powstała dzięki wsparciu UE i kredytowi z EBI
Bardzo istotną z punktu widzenia kierowców w Śląskiem inwestycją była budowa Drogowej Trasy Średnicowej. To droga szybkiego ruchu, bezkolizyjna, przebiegająca przez: Katowice, Chorzów, Świętochłowice, Rudę Śląską, Zabrze i Gliwice. Trasa obecnie liczy 31 km.
Jej budowa na dobre ruszyła w 1998 roku, dzięki pierwszej transzy kredytu z Europejskiego Banku Inwestycyjnego w wysokości 100 mln zł. Umowa na drugą transzę - 80 mln euro z EBI podpisana została w 2002 r. (finansowała ona odcinki rudzkie i część katowickich). Trzeci kredyt na 160 mln euro zaciągnięty został w EBI na odcinki zabrzańskie i gliwickie w 2007 r.
Finansowanie DTŚ pochodziło także z rezerwy subwencji ogólnej budżetu państwa, środków samorządów i funduszy unijnych - w ramach ZPORR (59,7 mln zł), RPO woj. śląskiego na lata 2007-2013. Były to 222,6 mln zł. Od 2014 r. z krajowego programu Infrastruktura i Środowisko popłynęła także kwota 443,9 mln zł. Całkowite nakłady na Drogową Trasę Średnicową Katowice-Gliwice wyniosły 3,499 mld zł. Inwestycja wyraźnie przyczynia się do rozładowywania korków, ułatwia dojazd do ważnych miejsc na trasie. W planach jest przedłużenie przebiegu DTŚ do Zagłębia Dąbrowskiego i do Jaworzna. Odcinek ten będzie miał 22,3 km i będzie przebiegał przez Mysłowice, Sosnowiec, Będzin, Dąbrowa Górnicza.

Jesienią 2022 roku w Poczesnej zakończono przebudowę drogi wojewódzkiej nr 791 na odcinku od skrzyżowania z DK91 do skrzyżowania z DK 78 w Zawierciu o długości 24, 5 km. Inwestycja jest zlokalizowana na terenie sześciu gmin: Poczesna, Kamienica Polska, Poraj, Myszków, Koziegłowy, Zawiercie. Łączny koszt inwestycji zamknął się w kwocie 246,7 mln zł, w tym wartość dofinansowania z Unii Europejskiej to 139,4 mln zł. Zakres prac obejmował przebudowę drogi wojewódzkiej nr 791 o długości 24,5 km i polegał na rozbudowie układu drogowego wraz z budową nowej i przebudową istniejącej infrastruktury - tj. sieci wodociągowej, gazowej, kanalizacyjnej, telekomunikacyjnej, elektroenergetycznej i oświetlenia ulicznego. W pierwszej połowie marca 2022 oficjalnie otwarto drogę Rudnik - Racibórz, ważną część budowanej trasy łączącej docelowo Racibórz z Pszczyną. Wartość inwestycji wyniosła 274,7 mln zł. Ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego 2014-2020 przeznaczono 146 mln zł. Z budżetu Województwa Śląskiego przekazano 128,7 mln zł.

Na początku listopada 2021 r. do użytku oddano przebudowaną DW nr 933 na odcinku od DK 78 w Wodzisławiu Śląskim do ronda przed granicą z Jastrzębiem-Zdrojem. Dostępne dla kierowców są cztery trasy: DW nr 929 od granicy Rybnika do węzła Świerklany, odcinek DW 933 pomiędzy Pawłowicami i Pszczyną, DW 943 w Lalikach i DW 941 w Wiśle. Na początku października 2021 roku oficjalnie do użytku oddano mierzący 12,6 km odcinek Drogi Wojewódzkiej nr 913 od skrzyżowania z DK 78 w Celinach Nowej Wsi do skrzyżowania z DW 86 w Będzinie. To alternatywna do drogi S1 trasa dojazdowa do portu lotniczego w Pyrzowicach. Roboty prowadzono na terenie czterech gmin: Ożarowic, Mierzęcic, Bobrownik, Psar oraz miasta Będzina.
Polska, w tym Śląskie, bardzo dobrze radzi sobie z pozyskiwaniem unijnych funduszy na zmiany w infrastrukturze drogowej. Przez 20 lat obecności w strukturach UE do woj. śląskiego popłynęły miliony euro, dzięki którym mamy m.in. trasę S1, DTŚ czy też wiele odnowionych dróg wojewódzkich