Borelioza objawy i leczenie. Jak wykryć boreliozę? Dr hab. Jerzy Jaroszewicz odpowiada na pytania

Borelioza: objawy i leczenie

Wydawać by się mogło, że zmasowany atak kleszczy mamy już za sobą. Tymczasem powinniśmy się przygotować na kolejny. Kleszcze mogą być groźne do końca listopada. Proszę powiedzieć, ile kleszczy jest nosicielami bakterii, która może spowodować zachorowanie na boreliozę.
To trudne pytanie, bo statystyki dla różnych regionów są inne. Np. województwo śląskie jest drugie, jeśli chodzi o liczbę zachorowań. Przyjmuje się, że od 10 do 20 proc. kleszczy jest zakażonych bakterią Borrelia burgdorferi.

W Polsce diagnozowanych jest rocznie ok. 20 tys. przypadków chorych na boreliozę. Czy lepiej ją diagnozujemy, czy więcej jest kleszczy, bo przecież dekadę temu chorych było znacznie mniej.
Myślę, że dochodzi do rzeczywistego wzrostu zachorowań, co ma związek z czynnikami klimatycznymi, czyli ociepleniem klimatu. Okresy silnych mrozów są krótkie, coraz więcej w centrach miast mamy terenów zielonych, gdzie łatwo „złapać” kleszcza. Nawet częściej w parku na spacerze z psem niż w lesie na grzybach. Oczywiście lepsza jest diagnostyka, choć nas nie zadowala w pełni, bo testy nie są stuprocentowo pewne. Borelioza jest chorobą uleczalną, ale najlepsze rezultaty daje, gdy jest szybko wykryta. Można powiedzieć, że „szczęściarzami” są ci, u których wystąpi rumień wędrujący, który jest stuprocentowym dowodem, że mamy boreliozę. Niestety, bywa i tak, że aby postawić diagnozę, musi minąć wiele miesięcy, a czasami nawet i lat. Wówczas jednak mamy do czynienia najczęściej z poważnymi powikłaniami tej choroby. Co cieszy, wzrasta świadomość samych pacjentów, którzy podejrzewają u siebie boreliozę i proszą o testy. Gdy mamy rumień, nie musimy wykonywać już żadnych dodatkowych testów. Gdy jest okrągły, ma średnicę ok. pięciu centymetrów i powiększa się oraz przemieszcza, to upoważnia lekarza do szybkiego wdrożenia leczenia. Może to być lekarz pierwszego kontaktu, który zleca odpowiednią antybiotykoterapię.

Borelioza: o chorobie mówi dr hab. Jerzy Jaroszewicz, kierownik Katedry i Oddziału Chorób Zakaźnych i Hepatologii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego

Borelioza: Jak rozpoznać

Wiele osób nie tylko nie ma rumienia, ale nie kojarzy momentu ukąszenia przez kleszcza.
W większości nie pamiętamy ukąszenia z wielu powodów. Po pierwsze, te najbardziej agresywne formy, czyli nimfy, są bardzo małe, mniejsze od główki od szpilki i łatwo je przeoczyć. Maksymalnie mają od pół do 1 milimetra. Kleszcz zresztą po pewnym czasie - od dwóch do pięciu dni - sam odpada.

Jednak gdy ukąszą nas komary, to dobrze to czujemy. Dlaczego ukąszenie kleszcza nie boli?
Kleszcz jest jednym z najsprytniejszych organizmów świata. Wykazuje wiele umiejętności. W momencie ukąszenia podaje nam substancję znieczulającą. Nie czujemy bólu. Podaje substancje, które rozpuszczają tkankę, czyli skórę, aby sobie ułatwić penetrację. Poza tym podają substancję antykrzepliwą, żeby łatwiej pobierać naszą krew.

Wspomniał już pan o testach. Dlaczego nie są doskonałe?
Główną zasadą leczenia boreliozy jest leczenie objawów. Nigdy nie leczymy wyników. Nie jesteśmy zadowoleni z istniejących testów. Diagnostyka boreliozy opiera się na dwóch badaniach. Pierwsze to badanie przesiewowe - test Elisa, który ma wysoką czułość, ale niską swoistość, czyli potrafi się mylić. W momencie, gdy w teście Elisa stwierdzimy obecność przeciwciał, potwierdzamy to drugim testem - Western Blot, który ma wysoką swoistość, a zatem naprawia błędy pierwszego testu. Jest też wiele nowych badań, nad którymi pracują naukowcy, ale nadal nie wynaleźli idealnego testu. Od bardzo dawna dopinguję firmy biomedyczne, farmaceutyczne, by prowadziły doświadczenia, gdyż rozpaczliwie potrzebujemy pewnych metod diagnostyki. Obraz choroby jest bardzo złożony, a czynniki ryzyka spełnia prawie każdy pacjent. To choroba, którą trudno leczyć z tych właśnie przyczyn.

Czy to, po jakim czasie od ukąszenia usuniemy kleszcza, ma znaczenie i po jakim czasie od ukąszenia powinniśmy robić testy
Czas jest kluczowy w boreliozie. Usunięcie szybkie kleszcza nie pozwala mu na przekazanie zakażenia człowiekowi. Jeśli usuniemy go w ciągu sześciu godzin, to nie zachorujemy. Jeżeli do 24 godzin - jest małe ryzyko przekazania choroby. Po każdym wyjściu do parku, lasu, powinniśmy się obejrzeć, a najlepiej, by ktoś nas obejrzał. Kleszcze poszukują miejsc, gdzie skóra jest wilgotna i cienka, delikatna: pod kolanami, pod pachami, w pachwinach, skóra głowy.

Borelioza od kleszczy: Jak je usunąć

Jakie są najlepsze szkoły wyciągania kleszcza?
Trzeba go usunąć w całości, nie wolno go rozerwać. Trzeba go usunąć mechanicznie - nie środkiem chemicznym. Osobiście preferuję pęsetę. Chwytamy poniżej główki. Są na rynku urządzenia, które znacznie ułatwiają usunięcie kleszcza.

Co jeśli nie usuniemy kleszcza w całości?

Narażamy się na ryzyko zakażenia. Ta rana może powodować, że dojdzie do zakażeń bakteryjnych. Pamiętajmy też o dezynfekcji rany specjalnymi środkami. Wystarczy spirytus.

A czy nawet po umiejętnym wyjęciu kleszcza trzeba wziąć profilaktycznie antybiotyki?
To jedno z trudniejszych pytań. Są pewne zalecenia w regionach endemicznych, a więc takich, gdzie jest dużo zakażonych kleszczy i dużo zachorowań, by po takim incydencie przyjąć dawkę antybiotyku. W Polsce nie jest to rekomendowane. Także z powodu niepożądanych działań z powodu zażycia antybiotyków.

Borelioza: objawy choroby

Bywa też, że borelioza jest mylona z innymi chorobami: grypą, zapaleniem stawów, SM.
Symptomatologia boreliozy jest bardzo szeroka. W dużym skrócie borelioza daje objawy ze strony skóry, rumienie typowe, nietypowe, zapalenia skóry, grudki chłonne, objawy ze strony serca (zaburzenia rytmu serca), stawów, mięśni kości i ośrodkowego układu nerwowego. U swoich pacjentów bardzo często obserwuję porażenia nerwów czaszkowych (dochodzi do opadania kącików ust i opadania powieki), porażenia stawu barkowego, obrzęki stawów. Są prace mówiące o tym, że borelioza może spowodować upośledzenie słuchu, pogorszenie pamięci. Lekarz diagnozujący boreliozę musi poświęcić choremu bardzo wiele czasu. Niestety, objawy mogą trwać, pomimo skutecznego wyleczenia boreliozy antybiotykami. To bardzo ważny aspekt. Borelioza jest chorobą bakteryjną. Bakteria, która np. znajdowała się w stawach, została wyeliminowana, ale objawy choroby nie. Dlaczego? Mogło dojść do trwałych uszkodzeń stawów. Pewnych trwałych uszkodzeń nie da się zregenerować. Poza tym często po boreliozie opisuje się też stymulacje innych chorób. Pojawia się choroba stawów, która nie jest już boreliozą. Borelioza uruchamia inne choroby. To, że raz przechorowało się boreliozę, nie wyklucza, że zachorujemy jeszcze raz. Można się znowu zakazić. Np. leśnicy przechodzą tę chorobę nawet 10-12 razy.

Borelioza: Jak leczyć

Jak długo trzeba zażywać antybiotyki? Są różne szkoły. Niektórzy preferują wielomiesięczną antybiotykoterapię.
Mamy wytyczne oparte na wiedzy Polskiego Towarzystwa Lekarzy Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, które precyzują jasno, by antybiotykoterapia nie była dłuższa niż miesiąc. I nie może być powtórzona częściej niż dwukrotnie. Nie ma dowodów na to, że leczenie dłuższe jest skuteczniejsze. Antybiotyki to leki silnie działające i mogą czynić spustoszenie w naszym organizmie, prowadząc do uszkodzenia wątroby, trzustki, biegunek.