Konwent prezydentów miast śląskich o finansach [STANOWISKO]

1. W związku z zamiarami Ministra Finansów, p. Jana Vincenta-Rostowskiego ograniczenia deficytu sektora finansów publicznych w kolejnych latach począwszy od r. 2012 pojawia się w pełni realne niebezpieczeństwo trwałego spowolnienia rozwoju kraju w wyniku radykalnego ograniczenia możliwości samorządów lokalnych w zakresie zgromadzenia wystarczających środków własnych w celu realizacji m.in. projektów współfinansowanych ze środków unijnych.

To nowe zjawisko nakłada się na trwający od co najmniej kilkunastu lat proces obciążania samorządów lokalnych nowymi zadaniami, przy jednoczesnym nieprzekazywaniu jst nowych środków (bądź w ogóle, bądź też w nieadekwatnej do przyznanych zadań wysokości). Powoduje to - wraz kryzysem gospodarczym - pogarszanie się w szybkim tempie stanu finansów samorządów lokalnych. Jednak perspektywy na przyszłość rysują się zdecydowanie bardziej niepokojąco. W przeszłości samorządy były bowiem zachęcane do korzystania z funduszy strukturalnych i funduszu spójności oraz sprostania trudnym wymogom przygotowania do EURO 2012. Ze względu na refundacyjny w większości wypadków system implementacji funduszy strukturalnych, po to aby sfinansować koszty realizacji projektów niezbędne było zaciąganie przez samorządy kredytów. Będzie to również niezbędne w kolejnym okresie programowania.

Jednak konieczność ta zderza się z coraz bardziej rygorystycznymi regulacjami tworzonymi przez Ministra Finansów (tytułem przykładu należy tu podać rozporządzenie z dnia 23 grudnia 2010 r. w sprawie szczegółowego sposobu klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym do długu Skarbu Państwa, Dz. U. Nr 252 poz. 1692) oraz dalszymi planami zacieśnienia gorsetu w dziedzinie finansów samorządowych. Należy przy tym zwrócić uwagę na fakt, iż samorządy są w wielu wypadkach zaskakiwane nowymi regulacjami (wzmiankowane rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 23 grudnia 2010 r. zostało wprowadzone około miesiąc po uchwaleniu wieloletnich prognoz finansowych przez samorządy lokalne), nie znając długofalowej polityki Rządu, a w szczególności czy jej priorytetem jest rozwój kraju (m.in. poprzez wykorzystanie środków unijnych), czy też wprowadzanie rygorystycznych ograniczeń finansowych.
2. Regulacje te są także wynikiem próby opanowania skutków wynikających z zadłużania Państwa, które stale postępuje z dużą intensywnością od ponad 2,5 roku. Za zadłużenie to odpowiedzialność ponoszą rządy, natomiast skutki za ten fakt przerzuca się na barki samorządów, których udział w całkowitej wysokości zadłużenia publicznego wynosi zaledwie ok. 7%. Miasta, które posiadały dobry stan finansowy, obecnie w świetle przepisów w/w rozporządzenia staną przed koniecznością radykalnego ograniczenia realizowanych inwestycji.

3.Wzrost zadłużenia Państwa wynika z braku spójności między poszczególnymi zamierzeniami i działaniami kolejnych rządów, rozregulowania poszczególnych dziedzin funkcjonowania Państwa (czego najbardziej widocznym, ale nie jedynym przejawem są trudności w funkcjonowaniu systemu ochrony zdrowia), a także generowania dużych wydatków dla zaspokojenia żądań wpływowych grup społecznych, przejawiających się np. w podwyżkach wynagrodzeń nauczycieli, na które nie ma pokrycia w Budżecie Państwa, w efekcie czego samorządy muszą dopłacać bardzo znaczne kwoty do otrzymywanej subwencji oświatowej. Sytuację pogarszają różnego rodzaju inne nieprzemyślane regulacje prawne, powodujące zbyteczne lub nadmierne wydatki publiczne, w tym z kasy samorządowej lub pozbawiające samorządy dochodów możliwych do uzyskania (czego jaskrawym przykładem jest pozbawienie samorządów możliwości lokowania środków budżetowych pochodzących z dotacji na lokatach bankowych). Wiele z tych przepisów, zamiast stanowić jasne standardy wykonywania zadań publicznych, nasila jeszcze stan permanentnej nadregulacji, określając drobiazgowo sposób realizacji zadań i rozrywając integralność zarządzania sprawami lokalnymi. Niejasność i niestabilność wykładni prawa (wynikająca w zasadniczej mierze ze złej jakości prawa) prowadzi do takich np. sytuacji, w których niekwestionowane przez szereg lat przez nadzór prawny wojewodów uchwały rad jst są uchylane znienacka przez sądy administracyjne, dając asumpt do występowania do jst o zwrot rzekomo nienależnych opłat z tytułu usług świadczonych w zakresie wykraczającym poza podstawę programową przez przedszkola, dla których organem prowadzącym są gminy (co może powodować dla konkretnej jednostki konsekwencje finansowe sięgające milionów złotych).
Na samorządy pragnie przerzucić się również odium społeczne, a także skutki finansowe, wynikające ze zmian w systemie ochrony zdrowia (z tytułu przekształceń szpitali lub też koszty z tytułu ich dalszego utrzymywania). Tego typu działania generują łącznie ogromne wydatki, obciążające bardzo znacznie i w sposób długotrwały finanse samorządowe, zmniejszając znacząco środki, które mogą być przeznaczone na niezbędne inwestycje, a także spychając liczne samorządy w otchłań rosnącego zadłużenia. Narastający populizm może przyczynić się w już w niedalekiej przyszłości do dramatycznego pogorszenia się kondycji finansowej licznych jednostek samorządu terytorialnego, w tym zwłaszcza szeregu miast, które prowadziły dynamiczną politykę rozwoju. Długofalową konsekwencją znacznego pogorszenia się stanu finansów samorządowych będzie dalsza degradacja istniejącej infrastruktury.

W imieniu Konwentu:

Zygmunt Frankiewicz
Prezydent Gliwic
Przewodniczący
Śląskiego Związku Gmin i Powiatów