Kult św. Barbary i tradycje górników kruszcowych ziemi tarnogórskiej na Krajowej Liście Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego

Zwyczaje związane z kultem św. Barbary oraz tradycje górników kopalni kruszcowych na ziemi tarnogórskiej decyzją wicepremiera i ministra kultury Piotra Glińskiego zostały wpisane na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego. Jak zaznaczył szef SMZT Zbigniew Pawlak, zwyczaje związane z kultem św. Barbary oraz tradycje górników kopalni kruszcowych na ziemi tarnogórskiej stanowią kluczowy element tożsamościowy lokalnej społeczności, skupionej wokół jego Stowarzyszenia oraz miejscowych parafii.

- W ramach organizowanych każdego roku uroczystości barbórkowych, w parafii św. Piotra i Pawła w Tarnowskich Górach wystawiana jest bulla papieska z 1747 roku, potwierdzająca założenie Bractwa Świętej Barbary w Tarnowskich Górach. Wśród lokalnych tradycji znajdują się zjawiska zarówno z przestrzeni sacrum, jak i profanum, w tym uroczystości barbórkowe, obejmujące: msze, uroczystości przy kapliczkach, wspólną biesiadę. Ciągle żywe jest też pozdrowienie +Szczęść Boże+" - przypomniał Pawlak.

O wpisanie na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego górniczych tradycji kopalni kruszcowych ziemi tarnogórskiej starali się właśnie przedstawiciele SMZT, którzy kilka lat temu doprowadzili do wpisu tamtejszych zabytków na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Lokalni społecznicy zaznaczają, że warto chronić nie tylko pogórnicze obiekty, ale też związane z górnictwem tarnogórskie zwyczaje i tradycje - m.in. na kult św. Barbary, jedno z pierwszych bractw patronki górników, bergfesty, czyli górnicze święta, a także uruchomienie pierwszej w tej części Europy maszyny parowej oraz turystykę industrialną.

Jak od lat informują członkowie Stowarzyszenia, to w Tarnowskich Górach narodził się kult św. Barbary – patronki m.in. górników i dobrej śmierci. Przyczynili się do tego jezuici którzy przybyli do tego miasta pod koniec XVII w. Jak donoszą kroniki, to właśnie zakonnicy mieli zainspirować powstanie bractwa św. Barbary już w 1721 roku, przy tarnogórskiej parafii Piotra i Pawła.

W 1747 r. papież Benedykt XIV w specjalnej bulli uznał istnienie bractwa, zatwierdzając jego statut. Wieść o tym ogłoszono w święto Wniebowzięcia NMP - 15 sierpnia. 16 lipca 1784 roku w szybie Rudolphine odkryto złoża rud srebronośnych. Wkrótce potem na miejscu założono Królewską Kopalnię Fryderyk, uruchomiono także pierwszą w regionie maszynę parową. Oba te wydarzenia uważa się nie tylko za początek drugiej tarnogórskiej rewolucji górniczej, ale też rozpoczęcie europejskiej rewolucji przemysłowej, ale także prapoczątek przemysłowego Górnego Śląska.

Na pamiątkę lipcowego odkrycia górnicy spotykali się przy usypanym na miejscu kopcu przez ponad sto lat. W nawiązaniu do tego wydarzenia od kilku lat w mieście organizowana jest "Barbórka w środku lata", ponieważ Bergfest (święto górnicze) – jeszcze nie jako Barbórka – obchodzono w Tarnowskich Górach już w końcu XVIII w., w połowie lipca.

Jak zaznaczają przedstawiciele SMZT, pamięć o św. Barbarze w świadomości mieszkańców Tarnowskich Gór i okolic jest mocno zakorzeniona. W wielu miejscach powiatu tarnogórskiego można spotkać postać tej patronki w formie obrazów czy rzeźb. Figura patronki górników znajduje się też w podziemiach Zabytkowej Kopalni Srebra - jednego z obiektów UNESCO - oraz w wielu miejscach miasta, np. w kościele pw. św. apostołów Piotra i Pawła, gdzie znajduje się obraz św. Barbary oraz pochodząca z 1730 r. kaplica ku czci świętej. W Muzeum w Tarnowskich Górach zobaczyć można XIX-wieczny obraz ze św. Barbarą i z przemysłowym górniczym krajobrazem miasta.

Na Krajowej Liście Niematerialnego Dziedzictwa znajduje się kilkadziesiąt tradycji i zwyczajów, jak np. szopkarstwo krakowskie, Pochód Lajkonika, polskie tańce narodowe, bartnictwo, wyścigi kumoterek i barbórka górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku.(PAP)