Marzenia z betonu, czyli polskie "cudowne" lata 70. Jak się żyło na Górnym Śląsku?

Marzenia z betonu - to tytuł albumu wydanego przez katowicki oddział Instytutu Pamięci Narodowej, pokazującego codzienność na Górnym Śląsku w latach siedemdziesiątych XX wieku. Wiele zdjęć z tej ładnie wydanej publikacji pochodzi z archiwum "Dziennika Zachodniego", którego fotoreporterzy dokumentowali nie tylko oficjałki, ale również życie zwykłych ludzi. "Marzenia z betonu" to jednak nie nostalgiczna podróż w przeszłość, ale krytyczne spojrzenie na "dekadę powszechnej szczęśliwości".

- Wydaje się nam, że to epoka z lat powojennych najbardziej zmitologizowana, zwłaszcza na Śląsku - mówi Bogusław Tracz, współautor (wraz z Robertem Ciupą) książki. - Nie chcieliśmy na siłę odbrązowywać "złotego czasu PRL-u", ale pokazać całą złożoność tych czasów, często umykającą w osobistych wspomnieniach ludzi - dodaje.

Książkę podzielono na 25 rozdziałów przedstawiających poszczególne obszary codziennego życia ludzi. Nie ma tu wielkiej historii, choć trudno od niej uciec opisując życie w PRL-u. Są więc zdjęcia pokazujące czyn społeczny czy pochody pierwszomajowe, ale większe zainteresowanie budzą fotki ustrzelone w kawiarni (ten tłum ludzi!), w zakładzie kosmetycznym w Gliwicach, w domu przy praniu przy pomocy poczciwej "Frani", w domu towarowym "Skarbek" w Katowicach...

Każdy rozdział jest opatrzony wstępem oraz wyimkami z materiałów archiwalnych, większość z nich to cytaty z "Dziennika Zachodniego" np. "Od kilku dni mieszkańcy Ligoty bezskutecznie zanudzają personel Delikatesów pytaniami o dżem. Nie ma - padają znużone odpowiedzi. Pytamy dlaczego? Być może towar nie jest dostatecznie delikatesowy, by gościć na półkach tej placówki".
W sklepach brakuje porów - martwił się w styczniu 1973 r. "Dziennik Zachodni". "Dlaczego? Jak dowiedzieliśmy się w przedsiębiorstwie »Warzywa - Owoce« przerwy w dostawach są związane z trudnościami wydobycia tych jarzyn z ziemi. Ze względu na warunki atmosferyczne trudno dostać się do kopców. A poza tym obieranie porów z gliny jest bardzo pracochłonne. Jedna osoba na przygotowanie do sprzedaży 15 kg tego towaru potrzebuje ośmiu godzin. Dla wyrównania braków sporządza się pęczki jarzyn, w których znajdują się także pory" - uspokaja czytelników DZ.

Takich cytatów z naszej gazety sprzed 40 lat jest w książce "Marzenia z betonu" sporo, bo autorzy tego wydanego przez IPN albumu mają dość krytyczne spojrzenie na rzeczywistość lat 70. na Górnym Śląsku. - Obraz tej dekady, wbrew powszechnemu mniemaniu, nie jest idylliczny - uważa Bogusław Tracz, wpółautor książki. - Lata 70. mają swoje blaski, ale mają też cienie, tych drugich jest więcej. W sumie były tylko trzy lata prosperity - 71-74/75, potem wszystko się zepsuło. Chcieliśmy pokazać lata 70. inaczej niż przez pryzmat filmów Barei - dodaje.

- Nasza książka nie ma ambicji naukowych, nie wyczerpuje tematu. Za to śmiem twierdzić, że to pierwsza taka publikacja na Śląsku, prezentująca codzienność Polski Ludowej w fotografiach. To zdjęcia są tutaj głównymi elementami narracji - mówi współautor książki.

Sam Bogusław Tracz, rocznik '72, z lat siedemdziesiątych z Gliwic, gdzie spędził dzieciństwo, niewiele pamięta. - Mam w pamięci takie przebłyski, np. sceny z wycieczki do zoo, ze szkoły, z pochodu pierwszomajowego. Za to gdy oglądałem zdjęcia przygotowując je najpierw do wystawy w Muzeum w Gliwicach, a potem do książki, to zaczęły mi się przypominać też inne rzeczy, np. opakowanie herbaty czy makaronu na zdjęciu przypomniało mi, co jedliśmy czy piliśmy - opowiada.

Samemu piciu (ale już nie w kontekście dzieci) jest poświęcony osobny rodział w książce. Widok oblegających budkę z piwem mniej lub bardziej podchmielonych panów nie był w końcu niczym dziwnym w tamtych czasach - przekonują autorzy "Marzeń z betonu". "Pod koniec dekady Polska znalazła się w czołówce krajów o najwyższym spożyciu napojów alkoholowych" - czytamy w książce.

Lata 70. miały też inne dokonania, wśród nich słynnego fiata 126p, pierwszy polski (na włoskiej licencji) samochód dla ludu.
Lud tymże jechał licznie na rozmaite wycieczki (co udokumentowano propagandową fotką, którą też można znaleźć w albumie) - o ile malucha zdobył.

Pewien górnik skarżył się bowiem w 1979 r. w liście do "Trybuny Robotniczej": "Pracuję w górnictwie pod ziemią i od 1976 roku po wpłaceniu należności oczekuję na fiata 126p. Polmozbyt powiadomił mnie, że samochód otrzymam w 1978 roku. Początkowo informowano mnie, że samochód otrzymam w III kwartale, później - że w IV kwartale, ponieważ trzeba wpierw załatwić klientów, którzy wpłacili dolary. Ale 16 grudnia pani w informacji powiedziała mi, że mogę się spodziewać fiata nie wcześniej niż w I kwartale przyszłego roku. Obecnie znowu wstrzymano wydawanie za złotówki, celem zadowolenia klientów dolarowych. Na moje słowa, że to niedotrzymanie zobowiązania i umowy, pani ta z szyderczym uśmieszkiem poinformowała mnie: Proszę bardzo, może się pan procesować!".

Liczący ponad 200 stron, sporych rozmiarów, album "Marzenia z betonu" ma ciekawą szatę graficzną. Nie zastosowano w nim charakterystycznego dla książek o PRL-u koloru czerwonego.

Za nowoczesną formę książki odpowiada Zofia Oslislo-Piekarska, utalentowana graficzka po katowickiej Akademii Sztuk Pięknych.

Książka kosztuje 65 zł, można ją na razie kupić tylko za pośrednictwem katowickiego IPN-u (kontakt: Tomasz Gonet, tel. 32 207 01 27, e-mail: [email protected]).

*Kto ma zagrać na meczu otwarcia stadionu Górnika Zabrze? ZAGŁOSUJ
*Pielgrzymka kobiet i dziewcząt do Piekar 2014 [DUŻO ZDJĘĆ]
*Wybory w Rybniku 2014: Kogo popierasz? Kto wygra? Rozwiąż quiz wyborczy
*Najlepsze baseny, aquaparki i kąpieliska w woj. śląskim [GŁOSUJ W PLEBISCYCIE]
*Energylandia w Zatorze, atrakcje, ceny, mapa oraz film z kamery Go Pro [WIDEO GO PRO]