Na Śląsku jest 235 torfowisk i wiele terenów podmokłych. 2 lutego, w Światowym Dniu Mokradeł, warto mówić o ich ważnej dla środowiska roli

Mokradła należą to wyjątkowych obszarów podmokłych. Wśród nich są torfowiska, starorzecza, olsy i tereny zalewowe. Stanowią środowisko życia wielu rzadkich gatunków zwierząt i roślin. Mówi się o nich, że to nerki lądów. Kiedy znikną, życie na naszej planecie zacznie zamierać.

Najcenniejsze z nich to bagna, zajmujące zaledwie 4 procent lądów. Jednak wody jest w nich więcej niż w atmosferze i tyle samo, co we wszystkich pozostałych glebach świata. Dlatego ważne jest ich zachowanie w środowisku naturalnym, dbałość o to, aby nie uległy zasuszeniu. Obszar Śląska ma wiele spektakularnych miejsc podmokłych, w tym torfowiska, które łącznie zajmują ponad 10 tysięcy hektarów. Wiele z nich objętych zostało ochroną. 2 lutego obchodzimy Światowy Dzień Mokradeł, warto przypomnieć sobie, gdzie w naszej aglomeracji funkcjonują nerki lądów, aby zapobiegać ich degradacji i korzystać z uroków jakie oferują.

Śląskie mokradła to, jak informuje Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach, 235 torfowisk o powierzchni powyżej jednego hektara. Mokradła w naszym regionie to obszar 10 tys. hektarów.

- Najwięcej torfowisk mamy w północno-wschodniej części województwa, w Dolinie Białej Przemszy oraz w okolicach Pszczyny i Dąbrowy Górniczej. Niestety, są one narażone na wiele zagrożeń, takich jak osuszanie lub zarastanie - pisze w komunikacie dotyczącym obszarów podmokłych w Śląskiem RDOŚ w Katowicach.

Na wielu z tych terenów utworzono użytki ekologiczne i rezerwaty. Mają one służyć ochronie tych szczególnych obszarów, a także zachowaniu wyjątkowej flory i fauny żyjącej w ich obrębie.

Torfowiska objęte ochroną w naszym województwie to częściowo tereny włączone do sieci Natura 2000. Dwa pośród nich, Sosnowiec-Bory i Torfowisko w Dolinie Kocinki mają charakter jednoznacznie torfowiskowy. Na terenie Jaworzna- Ciężkowic swoim urokiem przyciąga rezerwat przyrody, Dolina Żabnika. Rangę rezerwatu mają również Rotuz w rejonie Czechowic-Dziedzic oraz Jeleniak-Mikuliny w okolicy Koszęcina, powołany dla ochrony torfowiska śródleśnego, gdzie w 2021 roku zostały przeprowadzone prace zabezpieczające groble stawu, któremu groziło wyschnięcie.

Celem ochrony rezerwatów jest zachowanie biocenoz wodnych, torfowisk niskich i przejściowych z licznymi stanowiskami chronionych i rzadkich gatunków roślin. Tylko na przykładzie "Doliny Żabnika", można się przekonać, ile zagrożonych i rzadkich przedstawicieli flory i fauny żyje na tego typu terenach.

Wspomniany rezerwat przyrody położony jest we wschodniej części Jaworzna, w dzielnicy Ciężkowice. Obejmuje całą dolinę potoku Żabnik, jego powierzchnia to 47,99 ha, a lasy otaczające dolinę zajmują powierzchnie ok. 197 ha. Teren został objęty ochroną prawną w 1991 roku na wniosek prezydenta Jaworzna. Utworzony użytek ekologiczny, w 1996 roku wojewoda katowicki uznał za rezerwat przyrody. Znajdują się tutaj między innymi rzadkie i zagrożone rośliny torfowiskowe, szuwarowe, wodne, zarówno nizinne jak i górskie, z których kilkadziesiąt jest chronionych prawnie.

Natkniemy się na tym obszarze na pomocnika baldaszkowatego, omieg górski, rosiczkę okrągłolistną, kruszczyka rdzawoczerwonego i szerokolistnego, kruszczyka błotnego, goryczkę wąskolistną, kosaciec syberyjski, listerię jajowatą, wyblin jednolistny, kosatkę kielichową, konwalię majową, kruszynę pospolitą, bagno zwyczajne, ciemiężycę zieloną, wawrzynek wilcze łyko, centurię pospolitą, żurawinę błotną, porzeczkę czarną, kalinę koralową, tłustosza pospolitego, pływacza drobnego, ponikło igłowate.

Obszary podmokłe w województwie śląskim to nie tylko torfowiska. Śląsk poszczycić się może licznymi lasami łęgowymi, wymienić tu można objęty ochroną rezerwatową Łęg nad Młynówką w powiecie lublinieckim. Łęgi spotkać można również w dzielnicy Jeleń-Łęg w Jaworznie, niestety mieszkańcy donoszą, że tamtejsze zalewiska mocno wyschły w ostatnich latach. Mokradła to także starorzecza, np. leżący w obszarze Natura 2000 Przełom Warty k. Mstowa.

Rozległe obszary podmokłe występują również w sąsiedztwie stawów hodowlanych, częściowo zarośniętych sitowiem, jak na przykład jaworznicki Grajdołek czy stawy Belnik w okolicach jaworznickiego Jelenia-Dębu. Duże ilości wody występują również na łąkach w bliskim sąsiedztwie rzek. Do obszarów częściowo podmokłych mogą być również zaliczane stawy czy osadniki będące pozostałością po przemysłowej działalności człowieka.

Takim przykładem, o wysokiej bioróżnorodności, są położone na granicy Bytomia i Chorzowa, chronione jako zespół przyrodniczo-krajobrazowy stawy Żabie Doły. W Dąbrowie Górniczej na rozległych terenach podmokłych łąk i bagnisk w dolinie Czarnej Przemszy powstały piaskownie, których wyrobiska po ustaniu wydobycia zalano. W ten sposób powstał zespół zbiorników wodnych, stanowiących obecnie, z racji wyjątkowych walorów przyrodniczych, obszary chronionego krajobrazu. Zalane wyrobisko to także dawny kamieniołom dolomitów, czyli Park Gródek.

Mokradła pochłaniają ciepło z otoczenia, obniżając temperaturę, zwiększają wilgotność powietrza, zatrzymują wodę w środowisku.
Stanowią naturalny rezerwuar wody, magazynując ją skuteczniej niż lasy i dodatkowo ją filtrują, oczyszczając. Tereny te to najbogatsze siedliska owadów. Ponadto retencjonują węgiel.

W ciągu tysięcy lat w pokładach torfu na ziemi zgromadzonych zostało tyle pokładów dwutlenku węgla, ile dziś jest w atmosferze. Są istotne ze względu na zagrażający ludzkości kryzys wodny. Zużycie wody w celu produkcji żywności, artykułów przemysłowych i energii zwiększa się. Niestety, powiększa się również ilość obszarów, na których pojawiają się deficyty i utrudnienia w dostępie do wody. W Polsce szczególnie centralna część kraju, ze względu na układ sieci rzecznej i brak naturalnych zbiorników wodnych, już teraz zmaga się z okresowymi niedoborami wody.

Światowy Dzień Mokradeł obchodzony 2 lutego, to upamiętnienie podpisania Konwencji ramsarskiej. Miało to miejsce w 1971 roku, dokument dotyczy obszarów wodno-błotnych, mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego. Celem konwencji jest międzynarodowa ochrona mokradeł jako obszarów kluczowych dla zrównoważonego rozwoju całej planety. Dotąd ratyfikowało ją ponad 170 państw, w tym Polska, gdzie podmiotem odpowiedzialnym na wdrożenie Konwencji jest Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska.

Celem ustanowienia święta mokradeł jest upowszechnienie wiedzy na temat ich ogromnej roli w życiu człowieka oraz zaprzestanie osuszania bagien. Od 1970 r. ponad 35 proc. terenów podmokłych uległo degradacji. Proces ten postępuje coraz szybciej. Odwrócenie trendu ma kluczowe znaczenie dla zachowania równowagi w przyrodzie i funkcjonowania człowieka, także w kontekście adaptacji do zmian klimatu. W Polsce w 2018 roku było 19 obszarów przyrody chronionej wpisanych na listę konwencji ramsarskiej. Łącznie zajmowały ponad 153 tys. ha.