Premiera piątego tomu "Encyklopedii Solidarności". Upamiętniono ponad 500 bohaterów podziemia antykomunistycznego

Projekt "Encyklopedii Solidarności" zrodził się ok. 2005 roku, a jego pomysłodawcą jest Stowarzyszenie Pokolenie w Katowicach. Po kilku latach do inicjatywy zebrania i spisania historii ruchów opozycyjnych działających w PRL w latach 1976-1989 przyłączył się Instytut Pamięci Narodowej, a już w 2010 roku wydany został pierwszy tom Encyklopedii Solidarności zawierający 1130 biogramów i haseł rzeczowych. Od tego czasu historia podziemia antykomunistycznego jest stale uzupełniana.

- Tak to będzie trwało. Zostaje coś wspaniałego, zostaje świadectwo i papierowy pomnik papierowej rewolucji, bo to przede wszystkim były książki, pisma i odezwy. Oczywiście było malowanie na murach i demonstracje, ale głównym nurtem tej podziemnej rzeki było właśnie wolne słowo. Ten pomnik papierowej rewolucji powstał i jestem szczęśliwy - mówi Przemysław Miśkiewicz ze Stowarzyszenia Pokolenie, kierownik administracyjny projektu badawczego "Encyklopedia Solidarności".

W czwartek 18 stycznia w Centrum Edukacyjnym IPN w Katowicach odbyła się premiera piątego tomu z udziałem przedstawicieli środowisk opozycyjnych, autorów publikacji i dr. Karola Nawrockiego, prezes IPN.

- Członkowie Solidarności w latach osiemdziesiątych zapewnili mojemu pokoleniu możliwość rozwijania się w Polsce, która w trudach po roku 1989, w trudnym procesie transformacji ustrojowej rodziła się do niepodległości. O fenomenie Solidarności moglibyśmy dyskutować godzinami, dniami - mówi dr Karol Nawrocki. - Ten fenomen płynie z jednej strony z wielkości ducha obudzonego przez świętego papieża Jana Pawła II tymi słowami, która nałożyły się na kontekst ekonomiczny, polityczny i wolnościowy Polaków, którzy pragnęli wolności i solidarności - dodaje.

Prezes IPN przypomniał, że "Solidarność" była wielkim ruchem wolnościowym, a walkę o jej ideały toczyli wszyscy - ludzie na polskich wsiach, w małych miasteczkach oraz dużych miastach i ośrodkach.

- Solidarność, i to powtarzamy na całym świecie, doprowadziła do upadku systemu komunistycznego, niezależnie od tego co w przestrzeni publicznej na świecie uchodzi za symbol upadku tego systemu, to bez Solidarności upadek systemu komunistycznego w Europie i na świecie nie byłby możliwy. Tym fenomenem od 20 lat zajmuje się Instytut Pamięci Narodowej - podkreśla dr Karol Nawrocki.

W zaprezentowanym dziś piątym tomie "Encyklopedii Solidarności" znalazło się 565 biogramów działaczy opozycji i 284 hasła rzeczowe. Nad ich stworzeniem pracowało ponad 150 pracowników naukowych IPN. Katowickimi koordynatorami oddziałowymi IPN zaangażowanymi w przygotowanie piątego tomu są dr Jarosław Neja i dr Tomasz Kurpierz. Obecny na premierze dr Jarosław Neja podkreślał, że nie byłoby tej publikacji gdyby nie praca i zaangażowanie wielu ludzi wskazując przy tym na archiwistów i archiwistki z katowickiego oddziału IPN. Jakie górnośląskie grupy, zostały ujęte w najnowszym tomie?

- Jeśli chodzi o środowiska, to oczywiście dominuje tutaj Niezależny Samorządny Związek Zawodowy, ale mamy działaczy Niezależnego Zrzeszenia Studentów, mamy osoby, które wspierały podziemie po roku 1981, po wprowadzeniu stanu wojennego - wylicza dr Jarosław Neja.

Opracowano również 14 haseł rzeczowych związanych z naszym regionem.

- Polecam przede wszystkich hasła dotyczące ośrodków internowania takich jak Radosze w Sosnowcu, w którym przetrzymywano kobiety, ośrodek w Bytomiu-Miechowicach, gdzie również przetrzymywano panie, sam areszt Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w Katowicach. Po komendach miejskich był to pierwszy etap internowania, gdzie trafiała większość osób z naszego regionu śląsko-dąbrowskiego - wskazuje dr Jarosław Neja.

W piątym tomie opisana została również działalność opozycyjna na śląskich uczelniach wyższych: Śląskiej Akademii Medycznej i Akademii Ekonomicznej w Katowicach.

W ramach wszystkich opublikowanych dotąd tomów opracowanych zostało łącznie 5673 hasła rzeczowe i biogramy.

- Wszystkim państwu serdecznie dziękuję za waszą drogę życia i gwarantuję, że Instytut Pamięci Narodowej stoi i będzie stał na straży polskiej pamięci narodowej - zwrócił się dr Karol Nawrocki do obecnych na sali działaczy Solidarności.

Poniżej prezentujemy skrócone biogramy części bohaterek i bohaterów piątego tomu "Encyklopedii Solidarności" związanych z województwem śląskim.

• Renata Górnisiewicz, w latach 1979–1980 działaczka opozycji demokratycznej, kolporterka prasy niezależnej, autorka antykomunistycznych napisów na terenie Bielska-Białej. Wielokrotnie zatrzymywana przez SB. W latach 1980–1981 pracownik administracyjny MKZ, następnie Zarządu Regionu Podbeskidzie. Internowana w stanie wojennym. Odznaczona Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Wolności i Solidarności.
• Alicja Ratuszna – jedna z założycielek struktur „Solidarności” na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, przewodnicząca Koła w Instytucie Fizyki, w stanie wojennym współpracownik Biskupiego Komitetu Pomocy Uwięzionym i Internowanym w Katowicach w ramach zespołu na rzecz internowanych pracowników naukowych śląskich uczelni. W latach 1983–1988 udostępniała swoje mieszkanie na potrzeby spotkań Regionalnej Komisji Koordynacyjnej „S”.
• Marek Dmitriew, członek NZS, m.in. 14 grudnia 1981 r. uczestnik strajku okupacyjnego w Hucie Baildon w Katowicach, zatrzymany, brutalnie pobity przez ZOMO, następnie internowany. Od 1982 r. działacz konspiracyjnych struktur NZS na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, wyznaczony również do działania w legalnych organach uczelni – członek Senatu UŚ. Kolporter wydawnictw bezdebitowych, w 1989 r. uczestnik kampanii wyborczej do Sejmu w ramach Komitetu Obywatelskiego w Lublińcu. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Wolności i Solidarności.
• Jan Kauf – działacz „Solidarności”, przewodniczący Komisji Założycielskiej następnie Zakładowej „S” w Fabryce Armatury w Oleśnie, w 1981 r. delegat na I WZD Regionu Częstochowa. Od 1982 r. działacz podziemnych struktur „S” w Oleśnie i okolicy, m.in. założyciel kilkuosobowej grupy zajmującej się redagowaniem i drukiem ulotek, kilkukrotnie zatrzymywany. W latach 1989–1990 organizator i przewodniczący Komitetu Obywatelskiego „S” w gminie Przystajń. Odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności.
• Jędrzej Lipski – członek NZS na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, w listopadzie – grudniu 1981 r. uczestnik okupacyjnego strajku studenckiego, 14 grudnia 1981 r. uczestnik strajku okupacyjnego w Hucie Baildon w Katowicach, w stanie wojennym dwukrotnie internowany, w latach 1982–1986 współorganizator i uczestnik działań podziemnego NZS na UŚ, kolporter wydawnictw niezależnych, kilkukrotnie zatrzymywany. 1985–1986 członek Studenckiego Komitetu Oporu. W 1986 jeden z inicjatorów reaktywacji NZS na UŚ, relegowany ze studiów. Od 1987 m.in. w krakowskich i opolskich strukturach konspiracyjnych. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Wolności i Solidarności.
• Zenon Lis – członek NZS na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, współzałożyciel struktur uczelnianych, 1980–1984 – członek KPN, w 1981 r. współzałożyciel Międzyuczelnianego Komitetu Obrony Więzionych za Przekonania, 25 maja 1981 r. organizator Marszu Wolności w Katowicach. W listopadzie–grudniu 1981 r. współorganizator strajku studenckiego na UŚ, wiceprzewodniczący Wydziałowego Komitetu Strajkowego na Wydziale Nauk Społecznych UŚ. W stanie wojennym internowany. Od 1982 r. działacz podziemnych struktur NZS na UŚ. Współpracownik różnych struktur konspiracyjnych „S” m.in. na Górnym Śląsku. Kolporter wydawnictw bezdebitowych. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Wolności i Solidarności.
• Janusz Moszyński – we wrześniu 1980 r. współorganizator Niezależnego Związku Młodzieży Akademickiej Politechniki Śląskiej w Gliwicach, współorganizator NZS tamże, współtwórca i członek redakcji pisma „Informacje. NZS Politechnika Śląska”, korespondent prasy związkowej. W stanie wojennym internowany, następnie dystrybutor prasy i wydawnictw bezdebitowych. W 1989 r. członek Gliwicko-Zabrzańskiego Komitetu Obywatelskiego „S”. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyża Wolności i Solidarności.
• Tadeusz Motyka – działacz struktur „Solidarności” w Żywcu. W styczniu 1982 r. aresztowany, dyscyplinarnie zwolniony z pracy, następnie skazany na 3 lata pozbawienia wolności. W latach 1983–1989 kolporter wydawnictw podziemnych w miejscu pracy i zamieszkania. W 1989–1990 działacz Komitetu Obywatelskiego „S” w Węgierskiej Górce. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski i Krzyżem Wolności i Solidarności.
• Pawlikowski Zygmunt (Słaboń Zygmunt) – od 1978 r. współpracownik KSS „KOR”, od 1979 Studenckich Komitetów Solidarności, współorganizator niezależnych wydawnictw. W październiku 1980 r. współzałożyciel Niezależnego Samorządnego Zrzeszenia Studentów na Wydziale Filologicznym UŚ. Współorganizator NZS na UŚ, a także innych śląskich uczelniach. W latach 1980–1981 m.in. współorganizator spotkań dla młodzieży szkół średnich, współpracownik Wszechnicy Górnośląskiej, drukarz i kolporter prasy niezależnej. W stanie wojennym internowany. Następnie współorganizator pomocy dla ukrywających się działaczy podziemnych, organizator niezależnych wykładów. Odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności.
• Wacław Pierzchalski – działacz „Solidarności” w Bielsku-Białej, w stanie wojennym organizator pomocy osobom internowanym. W 1982 r. jeden z redaktorów podziemnego pisma „Solidarność Podbeskidzia”, drukarz i kolporter. W stanie wojennym dwukrotnie internowany. 1982–1986 kolporter pism podziemnych. 1987–1990 na emigracji w Austrii. Działał społecznie przy Biurze Delegata Rządu RP na Uchodźstwie w Wiedniu. Odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności.
• Zbigniew Siemaszko – działacz gliwickich struktur „Solidarności”, m.in. współpracownik Zarządu Regionu Śląsko-Dąbrowskiego „S”. 1981–1992 członek KPN. W stanie wojennym w składzie Drugiego Garnituru Gliwickiej Delegatury RKW „S” Regionu Śląsko-Dąbrowskiego, dwukrotnie internowany, 1982–1992 członek Solidarności Walczącej, kolporter prasy podziemnej i wydawnictw niezależnych. Autor plakatów i ulotek. Współorganizator i uczestnik protestów i manifestacji ulicznych w Gliwicach. Odznaczony Krzyżem Wolności i Solidarności.
• Józef Smolicki – w marcu 1968 r. uczestnik strajku studenckiego na Politechnice Krakowskiej, redagował, drukował i kolportował ulotki. W 1981 r. współorganizator struktur NSZZ Indywidualnego Rzemiosła „Solidarność” w Żywcu i Regionie Podbeskidzie. W grudniu 1981 przewodniczący Prezydium Krajowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ Indywidualnego Rzemiosła „S”. W stanie wojennym uczestnik akcji pomocy dla osób internowanych i ich rodzin. W 1982 r. organizator konspiracyjnych zebrań Krajowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ IRz „S” w Zakopanem i Częstochowie. 1984–1985 współtwórca, redaktor i kolporter podziemnego pisma „Halny”. W 1989 r. współorganizator Komitetu Obywatelskiego „S” Ziemi Żywieckiej.
• Lesław Werpachowski – działacz struktur „Solidarności” w Skoczowie, m.in. przewodniczący Założycielskiego Komitetu Koordynacyjnego „S” w FSM Zakład nr 4 w Skoczowie. W 1981 r. wiceprzewodniczący Komisji Zakładowej związku. W stanie wojennym internowany, w latach 1985–1987 współpracownik Niezależnego Ośrodka Badań Społecznych w Krakowie, 1989–1992 przewodniczący Komitetu Obywatelskiego „S” w Ustroniu. Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Wolności i Solidarności.