Psycholog Urszula Koszutska: Od świata nowych technologii nie uciekniemy, ale zadbajmy o zdrowy balans

Rodzicom często brakuje wiedzy i świadomości na temat zagrożeń, jakie niesie zbyt wczesne i nieadekwatne do wieku używanie urządzeń elektronicznych. Komputery i smartfony to często sposoby na nudę, by dziecko „zajęło się” czymś. Któż nie widział malucha za smartfonem lub tabletem, który wciska mu w rękę mama, by pooglądał bajeczki, gdy ona robi zakupy?

Tymczasem już wiadomo, że zbyt wczesne i niewłaściwe korzystanie z tych urządzeń jest katastrofalne w skutkach, jeśli chodzi o zaburzenia rozwojowe dzieci, zwłaszcza młodszych. Dla nastolatków- elektroniczne urządzenia i życie w sieci to ich świat, ale także wymaga on monitorowania przez rodziców.

Zabrzańska Poradnia Pedagogiczno-Psychologiczna stworzyła kampanię, która porusza te ważne kwestie i proponuje rodzicom i opiekunom konkretne rozwiązania, mając równocześnie na uwadze, że w XXI wieku od świata technologii nie uciekniemy.

Od świata nowych technologii nie uciekniemy. Rozmawiamy z dyrektor zabrzańskiej poradni, psycholog Urszulę Koszutską

„Mniej ekranu, więcej dziecka” - taką kampanię rozpoczęła zabrzańska Poradnia Pedagogiczno-Psychologiczna. Jakie postawiliście sobie Państwo cele?

Od ponad roku znajdujemy się w lockdownie przebiegającym w różnym natężeniu i nasileniu. Coraz mocniej wiążemy się a nawet uzależniamy od smartfonów , ekranów i technologii cyfrowej. Dzieci i młodzież uczą się zdalnie, siedząc przed komputerami , mało się ruszając, niewiele z sobą rozmawiając. Zauważamy coraz częściej w naszej pracy, negatywny wpływ urządzeń cyfrowych na rozwój, i to już od pierwszych miesięcy życia dziecka.

Nawet na naszych, poradnianych korytarzach widzimy małe dzieci siedzące i wpatrzone w komórki swoich rodziców. Myślę, że niewielu z opiekunów zdaje sobie sprawę, że w tym okresie używanie technologii cyfrowej może neurologicznie uszkodzić mózg, a coraz częściej młodzi ludzi niszczą sobie przyszłość uzależniając się od komputera i ekranu.

Rodzicom często brakuje wiedzy i świadomości na temat zagrożeń, jakie niesie zbyt wczesne i nieadekwatne do wieku używanie urządzeń elektronicznych. Dlatego pomyśleliśmy o kampanii, której celem jest zwiększenie świadomości dorosłych na temat potrzeb rozwojowych młodych ludzi. Pragniemy poszerzyć wiedzę i jednocześnie dać możliwość wyboru oraz szansę na zastosowanie przez rodziców takich zaleceń, które nauczą dzieci zdrowego używania komputera . Dodam, że nie jesteśmy przeciwnikami rozwoju cyfryzacji, uważamy jednak, że warto od najmłodszych lat zwracać uwagę na pojawiające się czynniki ryzyka .

Być może uda się wspólnie ochronić wielu młodych ludzi przed lękami, niepokojami, stanami depresyjnymi, nadpobudliwością, trudnościami edukacyjnymi i społecznymi oraz wieloma innymi.

Wiemy, że nadmiar kontaktu z urządzeniami elektronicznymi nie wpływa korzystnie na dzieci, ale jednak większość rodziców nie ma tyle samozaparcia, by skutecznie ograniczać taki dostęp pociechom. Jakie niebezpieczeństwa się z tym wiążą?

Oprócz tych niebezpieczeństw wymieniowych wyżej , to także stale narastające zaburzenia ważnych relacji społecznych , postępująca samotność i wyizolowanie dziecka, zaniedbywanie obowiązków szkolnych i nasilające się trudności , zarówno w sferze poznawczej, jak i wychowawczej. Będą powodowały zmiany w strukturach porozumiewania się i komunikacji, a w ostateczności utratę kontroli nad zachowaniem.

Nadmierne korzystanie z portali społecznościowych, które często są źródłem rozrywki i emocji, bywają przyczynkiem do zaniedbywania snu, zdrowia, a w ostateczności do zaburzeń poczucia własnej tożsamości .

Warto także zwrócić uwagę, że gry komputerowe mogą otwierać drogę do hazardu i poważnego wyczerpania organizmu. Niestety, umożliwiają także dostęp do materiałów i treści niedostosowanych do wieku i rozwoju nastolatka.

Jak te problemy wyglądają w poszczególnych grupach wiekowych? Kto i na co jest najbardziej narażony?

Najbardziej zachęcamy do ochrony małych dzieci, warto pamiętać, że w wieku od urodzenia do 2 roku życia kontakt z ekranem powinien być zerowy. Pierwsze dwa lata życia i zdobyte w tym okresie doświadczenia, decydują i wpływają na potencjał zdolności i umiejętności człowieka oraz intensywnie wpływają na progres mózgu. Zauważamy jednak, że urządzenia ekranowe są udostępniane coraz młodszym dzieciom, co jest bardzo niepokojące. Czujemy się w obowiązku, aby informować o tym, że zbyt wczesne i nieadekwatne stosowanie tabletu, ekranu, komputera, w tym wieku może neurologicznie uszkodzić mózg. Zaburzyć tworzenie się połączeń neuronalnych, ograniczyć psychospołeczny rozwój małego dziecka.

Często widzimy niestety dzieci „uspokajane” smartfonem lub tabletem. Jak ten kontakt powinien wyglądać w przypadku nieco starszych dzieci?

Dzieciom trochę starszym , będącym w wieku przedszkolnym, zaleca się korzystanie z komputera od 0,5 do 1 godziny. Ważne jest dostosowanie materiału i odpowiedniej treści do wieku. Towarzyszenie dziecku podczas aktywności ekranowej , rozmawianie o tym, co zobaczyło i doświadczyło. Pamiętajmy, że to, czego potrzebują dzieci w tym okresie, to atmosfera bezpieczeństwa i miłości, bezpośredniego kontaktu z rodzicami, przytulania, dotyku i bliskości, wystarczająco dużo kontaktu z rówieśnikami oraz ruchu. Czują się lepiej, kiedy znają obowiązujące zasady i mają wzory do naśladowania, aby uczyć się m. in nowych ról społecznych. I zawsze pamiętajmy, że to nas naśladują nasze dzieci.

Kolejny etap rozwojowy to młodzi ludzie od 7 do 12 roku życia. Powoli zaczynamy uczyć dzieci odpowiedniego balansu pomiędzy korzystaniem z Internetu, a nawiązywaniem relacji w świecie rzeczywistym. Istotne jest, aby zastanowić się nad wprowadzeniem programów kontroli rodzicielskiej oraz haseł na urządzenia ekranowe oraz wyczulenie dziecka na zjawisko cyberprzemocy, hejtowania, nienawiści, naruszenia prywatności.

Z nastolatkami na pewno nie będzie to łatwa sprawa. Co możemy zrobić?

Kiedy dziecko staje się nastolatkiem i wchodzi intensywnie w okres dojrzewania, wiele się zmienia, jednak wszystkie wcześniejsze zasady dotyczące mediów i ekranów zachowują aktualność. Dalej kontrolujemy czas spędzony przy monitorze, szczególnie dbamy o balans pomiędzy „realem”, a życiem on-line .

Jednak pamiętajmy, że nastolatki traktują wirtualny świat jako naturalne , własne środowisko. Pozbawienie ich miejsca kontaktu rówieśniczego jest niemożliwe, a wręcz niekorzystne.

To w tym wirtualnym świecie odnajdują swoich znajomych, nawiązują relacje z innymi, zdobywają wiedzę i rozrywkę. Dlatego zwracajmy uwagę na zrównoważony sposób korzystania z mediów cyfrowych. Ustalmy wspólny czas w domu, bez urządzeń ekranowych, wspólne posiłki , rodzinne spotkania, czy weekend bez internetu i mediów społecznościowych. Sprawdzajmy, czy nastolatek zasypia bez telefonu i ekranu. Załóżmy blokady i programy kontroli rodzicielskiej.

Zastanawiam się, czy w ogóle możliwe jest dziś „oderwanie” dzieci od ekranów elektronicznych urządzeń?

Gdyby to było niemożliwe, to nie podejmowalibyśmy tego tematu w kampanii. Zdajemy sobie sprawę, że świat cyfrowy będzie się rozwijał , czy tego chcemy, czy nie. Być może coraz mocniej będziemy związani z technologią cyfrową, a jej wpływ nie pozostanie bez znaczenia na rozwój indywidualny człowieka, ale także na przyszłe pokolenia. Dlatego już warto rozpoczynać dyskusję, jak chronić młodych ludzi od uzależnień i negatywnego wpływu na ich rozwój oraz mocno skoncentrować się na tym , jak nauczyć zdrowego korzystania z technologii, która pozostanie z nami.

Jak stworzyć dzieciom alternatywę i przekonać, np. do dnia bez ekranu? Zwłaszcza w kontekście wymuszonej pandemią zdalnej nauki, która przykuwa dzieci przed komputerem.

Pandemia jest trudnym okresem dla nas wszystkich. Oczywiście, młodzi ludzie spędzają już wiele czasu przed ekranami w związku z nauką zdalną, która praktycznie zmarginalizowała ich życie w realu. Docierająca do nich ilość sygnałów z ekranów jest tak duża , że często nie są w stanie przetworzyć i zaadaptować wszystkich bodźców i informacji z tak licznych źródeł, są przeładowani cyfrowymi wiadomościami.
Dlatego warto maksymalnie ograniczyć korzystanie z ekranów poza lekcjami oraz zwracać uwagę na niekorzystne, stale „bycie ze smartfonem, tabletem” przez młodych w własnym pokoju.

Zamknięte we własnym pokoju i nieprzeszkadzające dziecko - to duża pokusa dla rodziców. Jednak czasowy „święty spokój” może okazać się źródłem nieszczęść i dramatów.

Warto pamiętać , że nasze dzieci są bezbronne w starciu z aplikacjami, których jedynym celem jest przykucie uwagi zainteresowanego. Nauczmy młodych ludzi kontroli nad swoim życiem , również tym online, nauczmy cyfrowej higieny i dbania o siebie. Bądźmy świadomi, czego chcemy nauczyć własne dzieci.

Portale społecznościowe i aplikacje ciągle wysyłają informacje do odbiorców i są tak skonstruowane, aby zmusić nas do regularnego ich kontrolowania, napędzają do stałej gotowości na sygnały. Zatem chroniąc dzieci, możemy po prostu wyłączyć niepotrzebne aplikacje i pozwalać na świadome ich używanie w określonym czasie . I co bardzo istotne, wynieśmy urządzenia mobilne z pokoju dziecka, gdy kładzie się spać.

Proponuję rozwijanie zainteresowań niezwiązanych z komputerem i kierowanie w stronę aktywności fizycznej.

Każdy ruch , każda czynność związana ze sportem może pomóc w wyładowaniu napięcia i zwiększeniu poziomu endorfin. Dobrą propozycją są także dziedziny artystyczne, modelarstwo, fotografia, malarstwo itp.

No i oczywiście gry planszowe, wspólna aktywność przy różnych grach to fantastyczna zabawa , dająca możliwości rozwijania kompetencji związanych z rywalizacją oraz radzenia sobie z uczuciami sukcesu i porażki. Zaplanujmy ze swoimi dziećmi wspólne spędzanie czasu bez urządzeń , rozmawiajmy, słuchajmy i bądźmy. Jeśli nauczą się korzystania z sieci w sposób zdrowy , jeśli zrozumieją płynące zagrożenia i uświadomią sobie możliwe szkody , to będą mogły bardziej się chronić i świadomie czerpać pożytek z mediów cyfrowych.