Samorządowcy w Sejmie i w Senacie. Kto zostanie bez władz samorządowych?

Prezydent Inowrocławia – Ryszard Brejza – zawalczy o mandat senatora. Jacek Karnowski – prezydent Sopotu - prezes Ruchu Samorządowego TAK! Dla Polski, w okręgu gdańskim zawalczy o mandat posła. Startuje z listy PO jako „dwójka”. Bartosz Romowicz - niegdyś asystent byłego posła PSL Jana Burego, a obecnie burmistrz Ustrzyk Dolnych, będzie w nadchodzących wyborach „jedynką” do Sejmu z ramienia KKW Trzecia Droga. Grzegorz Kulawinek, wiceprezydent Kalisza, w wyborach do parlamentu będzie się ubiegać o miejsce z list Bezpartyjnych Samorządowców. W województwie wielkopolskim z ramienia Koalicji Obywatelskiej wystartują samorządowcy, piastujący obecnie najróżniejsze funkcje w lokalnych strukturach władzy:

• Piotr Głowski, prezydent Piły;
• Przemysław Renn, wójt Mieściska;
• Sławomir Górny, wicestarosta powiatu grodziskiego;
• Ewa Panowicz, radna sejmiku woj. wielkopolskiego;
• Adriana Machowiak, radna Leszna;
• Małgorzata Wysocka-Balcerek, radna Rady Miejskiej w Pleszewie;
• Piotr Gruszczyński, starosta gnieźnieński;
• Agata Rezgui, sołtys Zdziechowy w gminie Gniezno;
• Alicja Łuczak, radna powiatu kaliskiego;
• Katarzyna Woźniak, radna powiatowa w Obornikach;
• Krzysztof Lewandowski, radny miejski w Śremie;
• Ernest Iwańczuk, starosta średzki.

Co stanie się z ich stanowiskami, jeśli w październiku wywalczą mandat w Sejmie lub w Senacie? Czy samorządy pozostaną bez wsparcia swoich dotychczasowych włodarzy?

Więcej informacji na temat wyborów w naszym serwisie specjalnym: WYBORY 2023

Dr Marta Czakowska z Akademii Kujawsko–Pomorskiej, ekspertka w zakresie prawa wyborczego tłumaczy, że w 2009 roku ustrojodawca zmodyfikował treść art. 99 Konstytucji, dodawszy tam dodatkowy ustęp - trzeci. Wskazał w nim, że wybraną do Sejmu lub do Senatu nie może być osoba skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego.

- Tym samym wszelkie wątpliwości, dotąd pojawiające się w zakresie biernego prawa wyborczego kandydatów do Sejmu lub Senatu, jak i niepożądane, niekiedy nieetyczne praktyki, zostały zniwelowane

– tłumaczy ekspertka.

Uszczegółowienie wyłączalności biernego prawa wyborczego ustawodawca zawarł w treści Kodeksu wyborczego. Zgodnie z jego przepisami, nie ma prawa wybieralności w wyborach osoba:

• skazana prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe (z tym, że w przypadku wyborów wójta, prawa wybieralności nie ma osoba skazana prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe);
• osoba, wobec której wydano prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające utratę prawa wybieralności;
• prawa wybieralności nie ma także obywatel Unii Europejskiej, niebędący obywatelem polskim oraz obywatel Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej, pozbawiony prawa wybieralności odpowiednio w państwie członkowskim Unii Europejskiej, którego jest obywatelem, albo w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

Dr Marta Czakowska wyjaśnia, że z wyborami samorządowców do władz ogólnopolskich sprawa wcale nie jest taka prosta, ze względu na złożoność prawa w tej sprawie:

- Zakres instytucji niepołączalności mandatu posła i senatora z innymi funkcjami i mandatami jest już materią, która uregulowana jest na wielu poziomach - przede wszystkim prawa powszechnie obowiązującego, ale i prawa obowiązującego na danym terenie, czyli prawa miejscowego. Jest tak na przykład w przypadku sołtysów

– tłumaczy ekspertka.

Wszystko zależy od tego, jaką funkcję w samorządzie pełnił kandydat do parlamentu, oraz w jaki sposób został wybrany.

- Wartym podkreślenia jest okoliczność, że organy wykonawcze pochodzące z wyborów bezpośrednich w samorządzie terytorialnym to wyłącznie wójt, burmistrz i prezydent miasta. Z kolei marszałek województwa czy starosta są członkami i przewodniczą organom wykonawczym w powiecie, które są kolegialne i wybierani są spośród radnych odpowiednio sejmiku województwa czy rady powiatu. Zastępcy wójtów czy starostów nie zawsze są członkami organów uchwałodawczych, tj. rady gminy czy rady powiatu. I nie muszą być

– wyjaśnia dr Czakowska.

Ekspertka tłumaczy, że wygaśnięcie mandatu radnego w przypadku wyboru na posła lub senatora następuje z mocy prawa niemal natychmiast.

- Nieznana jest w naszym systemie instytucja "odzyskania mandatu". Wygaśnięcie stwierdza komisarz wyborczy, w drodze postanowienia, w terminie 14 dni od dnia wystąpienia przyczyny wygaśnięcia mandatu. Postanowienie komisarza wyborczego ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym oraz podaje się do publicznej wiadomości w Biuletynie Informacji Publicznej

– mówi dr Czakowska.

W zależności od wielkości gminy, sposób uzupełnienia wakatu jest różny. W gminach powyżej 20 tysięcy mieszkańców oraz w przypadku rady powiatu czy województwa, komisarz wyborczy postanawia o wstąpieniu na jego miejsce kandydata z tej samej listy, który w wyborach uzyskał kolejno największą liczbę głosów, a nie utracił prawa wybieralności. Kandydat taki może zrzec się mandatu na rzecz kolejnego kandydata z listy, a oświadczenie takie złożyć musi w ciągu 3 dni od doręczenia mu zawiadomienia o przysługującym mandacie.

Z kolei w przypadku nieobsadzenia mandatów lub wygaśnięcia mandatu radnego rady gminy w gminie liczącej do 20 000 mieszkańców, wojewoda zarządza wybory uzupełniające. Wybory uzupełniające przeprowadza się na zasadach i w trybie przepisów kodeksu w ciągu 3 miesięcy od daty stwierdzenia wygaśnięcia mandatu. Jeżeli w wyniku wyborów uzupełniających mandat pozostaje nieobsadzony, wybory uzupełniające powtarza się między 6. a 9. miesiącem, licząc od daty tych wyborów.

- Jeżeli wskutek powtórzonych wyborów uzupełniających mandat pozostaje nieobsadzony, mandatu nie obsadza się do końca kadencji rad (art. 385-386 KW). I taka sytuacja może mieć miejsce w obecnym kalendarzu wyborczym, bowiem wybory samorządowe mają być przeprowadzone wiosną 2024 roku

– dodaje ekspertka.

Wygaśnięcie mandatu wójta następuje m.in. wskutek wyboru na posła na Sejm lub senatora. Podobnie jak w przypadku mandatu radnego, tu także wygaśnięcie mandatu wójta stwierdza komisarz wyborczy w drodze postanowienia. Ma na to 14 dni od dnia wystąpienia przyczyny wygaśnięcia mandatu. Postanowienie komisarza wyborczego ogłasza się w wojewódzkim dzienniku urzędowym oraz podaje się do publicznej wiadomości w Biuletynie Informacji Publicznej.

- Wybory przedterminowe w tym przypadku zarządza Prezes Rady Ministrów w drodze rozporządzenia. Ponieważ postanowienie komisarza wyborczego o wygaśnięciu mandatu wójta mogą być zaskarżone do sądu administracyjnego, wybory przedterminowe wójta zarządza się i przeprowadza w ciągu 60 dni od dnia uprawomocnienia się wyroku sądu administracyjnego oddalającego skargę

– mówi dr Czakowska.

Dodaje, że wygaśnięcie mandatu radnego czy wójta następuje z mocy prawa, a stwierdzone jest przez komisarza wyborczego w drodze postanowienia, ale akt ten nie ma charakteru konstytutywnego, bowiem w treści tegoż aktu komisarz wyborczy stwierdza, i tym samym potwierdza, zaistniały stan prawny oraz faktyczny.

- Faktycznie to wygaśnięcie mandatu radnego czy wójta następuje o godz. 21.00 w dniu głosowania

– tłumaczy dr Czakowska.

Sołtys nie jest organem gminy. Sołtys jest organem wykonawczym w sołectwie, która jest jednostką pomocniczą gminy. Zatem na poziomie ustawy zasadniczej ani też kodeksu wyborczego zasady jego wyboru, a tym samym zasady rezygnacji z pełnionej funkcji, nie zostały określone. W karcie prawa miejscowego, jakim jest statut danego sołectwa, te zasady są określone. I z reguły w statuach nie określa się zasad niejako quasi-wygaśnięcia urzędu sołtysa. Natomiast określone jest, iż kandydat winien mieć czynne prawo wyborcze do rady gminy. Stąd też wnioskować należy, iż poseł czy senator nadal może być sołtysem w swoim sołectwie.

Jeśli do Sejmu lub Senatu zdecyduje się kandydować urzędujący prezydent lub burmistrz, w przypadku przyjęcia mandatu senatorskiego lub poselskiego, wygasa jego mandat w samorządzie.

Wygaśnięcie mandatu stwierdza komisarz wyborczy. Aby jednak samorząd pozbawiony w ten sposób włodarza nie pozostał z nieobsadzoną funkcją, Prezes Rady Ministrów powołuje w tym celu osobę, która będzie pełnić obowiązki w "osieroconych" strukturach lokalnej władzy, czyli komisarza.

lena