Walka z zatorami płatniczymi i ograniczeniami w transakcjach handlowych

Na początku sierpnia 2019 r. uchwalono nowelizację wielu ustaw, w tym aktualnej ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Mając na uwadze zakres zmian, nietrudno o stwierdzenie, że z początkiem przyszłego roku wszystkie podmioty stosujące w transakcjach handlowych wydłużone terminy płatności, wejdą w nową rzeczywistość biznesową.

Intencją ustawodawcy jest poprawienie płynności finansowej przedsiębiorców, w szczególności z sektora MŚP, poprzez wprowadzenie - obok nieskutecznych rozwiązań prywatnoprawnych - także administracyjnoprawnych rozwiązań w walce z zatorami płatniczymi. Intencja ta jednak, przy braku jakiegokolwiek okresu przejściowego i niejasnych przepisach przejściowych, może odczuwalnie wpłynąć na biznes.

Czym są zatory płatnicze?

Zator płatniczy powstaje w sytuacji, gdy w relacji pomiędzy kontrahentami dochodzi do kumulacji nieuregulowanych należności po stronie jednego z nich, przez co druga strona transakcji tracąc płynność finansową doznaje ograniczeń w możliwości regulowania jej własnych zobowiązań. Ustawodawca zauważył, że poza problemem nieterminowego regulowania należności, na rozwój gospodarki negatywnie wpływa też zjawisko ustalania w umowach nadmiernie wydłużonych terminów zapłaty.

Najważniejsze zmiany od 2020 r.

Ustawodawca zaproponował szereg zmian i nowych mechanizmów ukierunkowanych na osiągnięcie poprawy płynności finansowej. Wśród tych, na które koniecznie należy zwrócić uwagę, są zmiany dotyczące maksymalnych terminów płatności w transakcjach handlowych, które w przypadku, gdy ich stroną jest podmiot sektora MŚP, bezwarunkowo nie mogą być dłuższe niż 60 dni. W przypadku transakcji zawieranych pomiędzy dużymi przedsiębiorcami rozwinięto definicję praktyk rażąco nieuczciwych dla wierzyciela, co skutkuje zaostrzeniem ograniczenia w ustalaniu terminów dłuższych niż 60 dni.

Stosowanie ustawowych terminów zostało dodatkowo zabezpieczone wprowadzeniem nowego czynu nieuczciwej konkurencji polegającego na nieuzasadnionym wydłużaniu terminów zapłaty za dostarczone towary lub wykonane usługi. Znacznemu wzmocnieniu uległa również pozycja prawna wierzyciela, w tym zwłaszcza z uwagi na przeniesienie na dłużnika ciężaru dowodu, że termin płatności określony w umowie nie jest rażąco nieuczciwy.

Kary z UOKiK

Najwięcej uwagi nowe przepisy poświęcają nieznanemu dotychczas rodzajowi postępowania Prezesa UOKiK. Prezes UOKiK w sytuacji, gdy suma zaległości w ciągu trzech kolejnych miesięcy wyniesie co najmniej 5 mln zł, a od roku 2022 co najmniej 2 mln zł, będzie mógł nakładać kary, których wysokość uzależniona będzie od wartości przeterminowanej należności, wielkości opóźnienia oraz wysokości naliczonych odsetek. Powyższe, a także zwiększenie stawki odsetek za opóźnienie w transakcjach handlowych o dwa punkty, zdaniem ustawodawcy wpłynie na poprawę dyscypliny płatniczej.

Terminowe regulowanie należności zabezpieczać ma dodatkowo mechanizm modyfikacji podstawy opodatkowania CIT o kwotę zaległości w transakcjach handlowych poprzez zmniejszenie tej podstawy po stronie wierzyciela o kwotę zaliczaną do przychodów oraz zwiększanie jej po stronie dłużnika o kwotę zaliczaną do kosztów.

Co więcej, na największych przedsiębiorców - członków podatkowych grup kapitałowych oraz przedsiębiorców, których przychody przekraczają 50 mln EUR, ustawa nakłada obowiązek składania rocznych sprawozdań w zakresie stosowanych praktyk płatniczych. Przedsiębiorcy ci samodzielnie będą podawać do publicznej wiadomości informacje o tym, w jaki sposób regulują swoje zobowiązania. Pierwsze sprawozdanie składane na początku roku 2021 dotyczyć będzie jednak stanu faktycznego z całego 2020 roku.

Jak przygotować się do zmian

Mając na względzie zgłaszane przez przedsiębiorców wątpliwości wydaje się, że kluczowym problemem jest niejasność zakresu zastosowania nowych przepisów w konkretnych przypadkach oraz brak jakiejkolwiek praktyki. Na wyzwania wynikające z nowej regulacji można się jednak przygotować.

Pierwszym krokiem powinno być zweryfikowanie terminów płatności stosownych względem kontrahentów, zarówno gdy występują po stronie wierzyciela, jak i dłużnika, a także procesów ich ustalania. Następnie należałoby przeprowadzić ewentualne modyfikacje postanowień umów, ogólnych warunków umów i innych dokumentów określających terminy płatności. Dodatkowo dla zabezpieczenia przed skutkami zastosowania terminów niezgodnych z ustawą, uzasadnione byłoby zmodyfikowanie lub wdrożenie procedury weryfikacji statusu kontrahentów. Realizacja obowiązku sprawozdawczego natomiast powinna zostać poprzedzona znalezieniem odpowiedniego narzędzia, które może wspomóc efektywne i precyzyjne ustalenie danych sprawozdawczych.

- Wygenerowanie z systemu księgowego danych umożliwiających śledzenie, czy suma przeterminowanych zobowiązań przekroczyła 5 mln zł w ciągu kolejnych 3 miesięcy, będzie nie lada wyzwaniem dla głównych księgowych. Nie obędzie się bez wykorzystania zaawansowanych narzędzi informatycznych. Wymaga to podjęcia działań już w tym roku, by na bieżąco śledzić realizację zobowiązań oraz reagować w razie zatorów płatniczych, przekształcając kredyt kupiecki na kredyt bankowy lub pożyczkę - ocenia Anna Zapart, ekspert księgowy PwC.