Częstochowa z góry: Dworzec PKP Częstochowa Osobowa z lotu ptaka!

Kolej Warszawsko-Wiedeńska, nazywana też Drogą Żelazną Warszawsko-Wiedeńską była pierwszą linią kolejowa na ziemiach Królestwa Polskiego i drugą w Rosji. Połączyła Warszawę z granicą zaboru austriackiego. Regularne kursy pociągów ruszyły 15 czerwca 1845 po ukończeniu odcinka do Grodziska Mazowieckiego. Otwierano kolejne połączenia: do Skierniewic i Łowicza , Częstochowy, do granicy w Maczkach. Linia o długości 327,6 km miała 27 stacji. Szerokość toru 1435 mm odpowiadała standardowi przyjętemu na kolejach w większości państw ówczesnej Europy.

Pierwszy pociąg wjechał do Częstochowy 17 listopada 1846 r. Dworzec był jedną z najbardziej charakterystycznych budynków w mieście. Był budowany w latach 1845 -1846, pierwotnie późnoklasycystyczny o sylwecie nawiązującej do kształtu lokomotywy, został przebudowany około 1900 roku przez Czesława Domaniewskiego, architekta kolei warszawsko – wiedeńskiej.

Pierwszy pociąg elektryczny wjechał na stację Częstochowa w 1956 roku.

Prymas Stefan Wyszyński jeździł do Rzymu zawsze pociągiem z Warszawy przez Częstochowę. Pociąg "Chopin" wjeżdżał na dworzec w Częstochowie, z okna wychylał się uśmiechnięty kardynał. Prymas odbierał kwiaty, mówił parę słów, błogosławił, zebrani na peronie częstochowianie śpiewali.

W latach 70. XX wieku zdecydowano o rozbiórce dworca i wybudowaniu nowego.

Ponad 20 lat trwała budowa nowego głównego dworca kolejowego w Częstochowie.

Budynek wyburzono w 1979 r., stawiając tymczasowy barak. Tymczasowy na... 15 lat. Ze starego dworca pozostała zabytkowa toaleta przy peronie 1. W katach 90. przerobiono ją nawet na bar. Dziś jest to zamknięty budynek.

Projektantem nowego dworca był krakowski architekt Ryszard Frankowicz. Oficjalnie dworzec w Częstochowie został otwarty w 1996 r., z udziałem prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego, ale pięć lat wcześniej gotowy był najdłuższy, drugi peron, na który wjeżdżały pociągi z młodzieżą przybywającą na spotkanie z Janem Pawłem II na VI Światowy Dzień Młodzieży na Jasnej Górze.

Otwarty prawie 30 lat temu dworzec, niegdyś był jednym z najnowocześniejszych tego typu obiektów w Polsce. Dziś jednak świeci pustkami. Zdecydowana większość lokali zlokalizowanych na dworcu w Częstochowie została zamknięta. Te, które działają, można policzyć na palcach jednej ręki. Dlatego też pojawiły się plany, aby odmienić to miejsce.

PKP uznało, że rozbierze dotychczasowy obiekt, a w jego miejsce powstanie nowy, nieco mniejszy. W efekcie w lipcu 2019 r. SARP Częstochowa i PKP SA ogłosiły konkurs na koncepcję realizacyjną nowego dworca kolejowego. Wygrał projekt przygotowany przez: pracownię architektoniczną Toprojekt Marek Wawrzyniak Rybnik, And Studio Paryż, Studio Antonini Paryż. Nowy dworzec miał być bardziej funkcjonalny niż ten obecny. Miał stać się wizytówką Częstochowy.

Polskie Koleje Państwowe otworzyły oferty przetargowe na rozbiórkę starego dworca PKP i budowę nowego w Częstochowie. Zgłosiło się trzech chętnych. Prace miały ruszyć w 2023 roku. Wstępne założenia były takie, żeby rozbiórki rozpocząć od pawilonu po stronie wschodniej, który w tej chwili nie jest użytkowany.

Pomysł wyburzenia dworca i budowy nowego spotkał się ze sprzeciwem wielu mieszkańców. Od początku najmocniej protestowała Grupa Elanex, grupa społeczników, która od lat czynnie włącza się w dyskusję nad problemami Częstochowy i wizją rozwoju miasta. Spółka PKP tłumaczyła jednak, że propozycje społeczników nie wyszły poza luźne pomysły, dlatego też jako inwestor nie mogły brać ich pod uwagę i zamierzał wyburzyć obiekt, a w jego miejsce postawić nowy.

Z planów PKP na razie jednak nic nie wyniknęło, bo w sierpniu 2023 roku Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach wszczął z urzędu postępowanie administracyjne w sprawie wpisania budynku do rejestru zabytków.

Taki obrót sytuacji sprawił, że Polskie Koleje Państwowe musiały wstrzymać się z dalszymi decyzjami dotyczącymi gmach głównego dworca PKP w Częstochowie. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa taka decyzja wstrzymała możliwość przeprowadzenia jakichkolwiek prac budowlanych przy obiekcie. Jak podkreślał jakiś czas temu Bartłomiej Sarna z Wydziału Współpracy z Mediami Polskich Kolei Państwowych, przyszłość planowanej w Częstochowie inwestycji zależy wyłącznie od decyzji konserwatora zabytków. Podobnie jak terminy jej realizacji.

Ostatecznie, Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach umorzył postępowanie w sprawie wpisania dworca PKP w Częstochowie do rejestru zabytków. Jest tłumaczono w uzasadnieniu, obiekt nie jest dziełem minionej epoki, wobec czego jego ewentualna ochrona nie leży w kompetencjach wojewódzkiego konserwatora zabytków.

Dlatego do rejestru zabytków wpisuje się zabytki o charakterze unikatowym w skali regionu lub o znaczeniu ponadregionalnym, a także obiekty o walorze typologicznym. Ważne jest jednak, aby miały one wyjątkową wartość historyczną, naukową lub artystyczną, uzasadniającą szczególną ochronę prawną, która jest badana w toku postępowania.

Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach zauważa, że dworzec w Częstochowie oddano do użytku w 1996 roku, a prace wykończeniowe prowadzono jeszcze w 1997. Nie jest to więc dzieło minionej epoki i nie można go uznać za zabytek.

PKP nadal jednak nie rozpoczęła rozbiórki dworca.