"Debil" wygrał XX Festiwal Dramaturgii Współczesnej w Zabrzu. Sprawdź listę laureatów

Festiwal, organizowany przez Teatr Nowy, a finansowany przede wszystkim z miejskiej kasy, (przy niewielkim w tym roku wsparciu Ministerstwa Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu) przez długie miesiące stał pod ogromnym znakiem zapytania. Z powodu pandemii nie działały teatry, a gdy rygory sanitarne pozwoliły na ich otwarcie, organizatorom festiwalu pozostało bardzo mało czasu na obejrzenie i wybranie najbardziej interesujących pozycji. Tymczasem zabrzański konkurs zawsze słynął ze starannie przygotowanego repertuaru i wyśrubowanego poziomu. Długo bez odpowiedzi pozostawało też pytanie, czy teatry postawią na realizację dramaturgii najnowszej, czy raczej jednak na sprawdzoną klasykę. Przypomnijmy: regulamin festiwalu określa wyraźnie granice czasowe prezentowanych sztuk i obejmuje utwory powstałe po 1989 roku. Nadzwyczajnym wysiłkiem skromnego zespołu organizatorów, tegoroczna edycja Festiwalu Dramaturgii Współczesnej okazała się bardzo udana. Co ważne, była też zróżnicowana tematycznie i formalnie, a przede wszystkim inspirująca; na kilku pospektaklowych dyskusjach dochodziło do naprawdę zażartych dyskusji.

Szczęśliwie (dla widzów i dla festiwalu) okazało się także, że powstało sporo nowych sztuk, w dodatku podejmujących tematy, którym żyją dziś Polacy. Ani jedno (!) z przedstawień nie miało jednak topornie publicystycznego charakteru; każde prezentowało natomiast inny, artystycznie ciekawy i przemyślany, kształt sceniczny. Nasze „tu i teraz” zyskiwało więc szerszy, uniwersalny wymiar, nawet wtedy, gdy paralele rzeczywistości i teatru były aż nadto oczywiste. Jury doceniło ten fakt, pisząc w podsumowaniu zabrzańskiego konkursu : „W teatrze nie wolno milczeć o rzeczywistości. Każdy język opowiadania o niej jest właściwy i zależy wyłącznie od wyboru artystów. Dla teatru nie ma tematów tabu. Temat to jednak nie wszystko, ważna jest także umiejętność opowiadania”.

Idealnym przykładem takiej właśnie realizacji jest spektakl pt. „Debil”, wg dramatu Maliny Prześlugi, w reżyserii Piotra Ratajczaka z Teatru im. J. Słowackiego w Krakowie, który zdobył Nagrodę Główną XX Festiwalu Dramaturgii Współczesnej „Rzeczywistość przedstawiona”. Niezwykła opowieść o czterdziestolatku z niedorozwojem umysłowym, pokazana z jego perspektywy widzenia świata. Karkołomne to było wyzwanie, ale Malina Prześluga jest przecież mistrzynią w pokonywaniu teatralnych raf i mentalnych przyzwyczajeń widzów. Reżyser i aktorzy tworzą zaś z jej dramaturgicznej materii, całkiem nową, frapującą rzeczywistość. Opowieść na granicy realizmu i neonowej (także dosłownie) filmowej kreskówki, precyzyjna i bolesna, nie jest przy tym ani przez moment nachalnie dydaktyczna w stylu „bądźmy wyrozumiali, bo debil jest taki biedny”. Wręcz odwrotnie – to zachęta, byśmy w jego świat po prostu weszli, a może choć trochę go zrozumiemy… Uznanie jury zyskały też kreacje aktorskie Bożeny Adamek i Rafała Szumery w tym spektaklu.

Nagrodę im. Stanisława Bieniasza dla najlepszego dramatopisarza festiwalu, w formie medalu zaprojektowanego przez Zygmunta Brachmańskiego, przyznano natomiast Janowi Czaplińskiemu za tekst „Niech prawo będzie z wami (albo co warto wiedzieć o Konstytucji na wypadek rządu złodziei, furiatów i fundamentalistów)” z Teatru Dramatycznego im. J. Szaniawskiego w Wałbrzychu. Współtwórczyni tego spektaklu - Aneta Groszyńska zdobyła też nagrodę za reżyserię. I trudno nie podzielać uznania jurorów, dawno nie było bowiem na polskich scenach tak skonstruowanego, a przy tym tak nośnego emocjonalnie i myślowo przedstawienia. Monodram, w brawurowym wykonaniu Filipa Perkowskiego, to opowieść o kulisach powstawania polskich konstytucji (tej trzeciomajowej nie wykluczając), o tym kto, i po co, próbował je wykorzystywać do własnych celów, a kto się przeciw ich zapisom buntował, o tym wreszcie, jak łatwo manipulować szczytnymi hasłami… Pozornie kabaretowała narracja, prowadzi w finale do tak gorzkich konkluzji, że widzowi trudno je unieść. Świetny tekst i świetna jego realizacja.

Nagrodę za reżyserię przyznano także Maciejowi Gorczyńskiemu za spektakl „Inni ludzie”, wg Doroty Masłowskiej z Teatru BARAKAH w Krakowie. Niepokojąca, mroczna, na wskroś ekspresyjna wizja poszarpanych przez życie ludzi, poszukujących już nie tyle szczęścia, co jakiejkolwiek satysfakcji, oprawiona została przez twórców przedstawienia w mocną warstwę dźwiękową. Każda z postaci ma tu swój własny kod muzyczny – od hip-hopu, przez bluesa po popularny szlagier, a wszystkie razem składają się na kakofonię miasta, w którym nikt z nikim nie potrafi nawiązać choćby cienia więzi. Rytmiczna proza Masłowskiej idealnie przylega do takiej tkanki muzycznej, podkreślającej samotność i codzienną, jałową egzystencję bohaterów „bez przyszłości”. Surrealizm i groteska formy, w niczym nie umniejszają ich realnego bólu. Jury przyznało wyróżnienie aktorskie Monice Kufel, grającej w tym spektaklu.

Nagrodę aktorską przyznano Wiktorii Węgrzyn – Lichosyt za rolę w spektaklu „Wyspa Kalina”,w reżyserii Agaty Puszcz z Teatru Polskiego w Bielsku – Białej. Aktorka uhonorowana została także Nagrodą Publiczności.

Nagrody i wyróżnienia aktorskie otrzymały również: Jolanta Niestrój-Malisz za rolę w spektaklu „Dom lalki. Część 2”, w reżyserii Katarzyny Deszcz z Teatru Nowego w Zabrzu oraz Olga Mysłowska za osobowość sceniczną i aranżację muzyki w spektaklu „Ancora Tu”, w reżyserii Macieja Podstawnego z Teatru Dramatycznego im. J. Szaniawskiego w Wałbrzychu.

Jury przyznało nagrodę zespołową dla kolektywu twórczego – scenarzystów, reżyserów i aktorów spektaklu „Zjemy wasze dzieci, z cebulą” w reżyserii Doroty Bator, Grzegorza Grecasa, Ady Tabisz, Roberta Traczyka z Teatru na Faktach Instytutu im J. Grotowskiego we Wrocławiu.