Gęsto od naszych myśli i strachów. Weź głęboki oddech, albo... go wstrzymaj. „Empuzjon” – recenzja premiery Teatru Śląskiego

To, że rodzajem inspiracji do stworzenia tej historii była „Czarodziejska góra”, jest powszechnie wiadome, ale nie oznacza bynajmniej, iż jest to kopia powieści Tomasza Manna. Chociaż akurat w sztuce (bo w książce tego nie znajdziemy), mamy w epilogu całkiem zgrabne połączenie, łącznik między światem, w którym funkcjonuje Mieczysław Wojnicz z horroru przyrodoleczniczego Tokarczuk , a światem Hansa Castropa z powieści Manna.

Niewątpliwie zaletą spektaklu jest jego strona wizualna. Co istotne, w dużej mierze odpowiadają za nią kobiety. A istotne m.in. dlatego, że to spektakl, którego bohaterami są mężczyźni, ich strachy, także (a w zasadzie przede wszystkim) przed kobiecym pierwiastkiem. Mężczyźni próbują oczywiście zwalczyć te obawy ironią, cynizmem, filozofią, racjonalizmem itp. A nie tłem tych rozpaczliwych prób, ale warstwą dominującą jest scenografia, kostiumy, reżyseria świateł - autorstwa Katarzyny Borkowskiej oraz choreografia, którą stworzyła Kaya Kołodziejczyk. Plus męskie spojrzenie Wojtka Doroszuka (wideo-art).

Przyjeżdżamy z Mieczysławem Wojniczem, lwowskim studentem inżynierii wodno-kanalizacyjnej, do sanatorium dla chorych na gruźlicę w miejscowości Görbersdorf. Jesteśmy w górach, gdzie wydychamy surowe, ostre, lecznicze powietrze, ale też to, które wyrzucają z siebie, podczas ataków kaszlu, przebywający tu pacjenci. Gęste, zatrute. A robią to tak sugestywnie, że momentami widz nerwowo przełyka ślinę i czuje ciężar na klatce piersiowej. Jest i śmierć, która pod różną postacią krąży i zbiera żniwo – nie tylko przez gruźlicę. Jest i mroczny, nasycony głęboką zielenią las, pełen wilgoci, grzybów (halucynogennych?) i kobiecej tajemnicy, której potędze trudno się oprzeć. To natura, która jest przecież na wskroś żeńską potęgą i żaden maskulinizm sobie z nią nie poradzi…A może jednak?

Katarzyna Borkowska stworzyła świat tak mocno działający na zmysły, że jeśli pozwolimy naszej wyobraźni wymknąć się spod nadzoru, może być trudno z tego świata wrócić...od razu. Kaya Kołodziejczyk, choreografka, która już na konferencji prasowej przed premierą zdradziła, że sięga do symboliki męskich i kobiecych kręgów, siły z nich płynącej, wspiera ten stworzony klimat bliski przyrody, a jednocześnie czerpie z pierwotnej magii. Z magią mamy tu zresztą do czynienia też w postaci sztuczki iluzjonisty, co jest puszczeniem oka do widza. Nie sposób nie wspomnieć tu o warstwie muzycznej – ilustracją są kompozycje Wojciecha Kilara, które świetnie wzmacniają zbudowany obrazami klimat. A my, słysząc znane nam fragmenty (w opracowaniu Adama Wesołowskiego) dostajemy w bonusie inspirację do tego, aby odkryć kolejną warstwę spektaklu. I te wszystkie elementy budują spektakl, może nawet wysuwając się na plan pierwszy, przed aktorami.

Nie oznacza to jednak, że grają oni słabo – wręcz przeciwnie. Natomiast, mimo iż naturalnym protagonistą jest tu Mieczysław Wojnicz ( mocno psychologicznie, a jednocześnie subtelnie w rolę wszedł Michał Piotrowski), to tak naprawdę każdy z bohaterów zasługiwałby na osobną analizę i każda z kreacji ma w sobie równą wyjątkowość. Wyróżniłabym jedynie Michała Znanieckiego (Empuza) – rola symptomatyczna i „w tym szaleństwie jest metoda”. Minusem (miejmy nadzieję, że to tylko jednorazowy problem techniczny) na premierze był dźwięk – momentami aktorów słychać było cicho i nie do końca wyraźnie (przynajmniej w ostatnim rzędzie na balkonie).

Premiery:
12/05/2023 Teatr Śląski Katowice
19/05/2023 Teatr Studio Warszawa
23/06/2023 Instytut im. Jerzego Grotowskiego Wrocław
25/05/2023 – TEATR ŚLĄSKI PREMIERA KRYTYCZNA w Teatrze Śląskim, po której odbędzie się rozmowa z twórcami.

Realizatorzy
adaptacja i reżyseria
Robert Talarczyk

muzyka
Wojciech Kilar (w opracowaniu Adama Wesołowskiego)

scenografia, kostiumy, reżyseria świateł
Katarzyna Borkowska

choreografia 
Kaya Kołodziejczyk

dramaturgia
Miłosz Markiewicz

wideo-art
Wojtek Doroszuk

przygotowanie iluzjonistyczne
Paweł Kwiecień

konsultacje literackie
prof. Ryszard Koziołek

asystenci reżysera
Michał Piotrowski, Mateusz Worek

inspicjent
Dagmara Habryka-Białas

suflerka
Anna Kandziora

realizacja dźwięku
Grzegorz Maj, Franciszek Borgiel

realizacja światła
Maria Machowska, Piotr Roszczenko

realizacja wideo
Szymon Suchoń

kierownictwo produkcji
Małgorzata Długowska-Błach

kierownik techniczny produkcji
Maciej Rokita

współpraca produkcyjna
Justyna Pankiewicz (STUDIO teatrgaleria)

asystentka produkcji
Dorota Damec

Obsada
Empuza
Mateusz Znaniecki

Mieczysław Wojnicz
Michał Piotrowski

Wilhelm Opitz
Marcin Gaweł, Grzegorz Przybył

Thilo von Hahn
Mateusz Smoliński

Walter Frommer
Dariusz Maj

August August
Krzysztof Strużycki

Longin Lukas
Marcin Szaforz

doktor Semperweiß
Wiesław Sławik

ojciec Wojnicza
Artur Święs

Rajmund, Hans Castorp
Jakub Fret
oraz
Sebastian Krysiak, Piotr Sobota, Jerzy Śpiewakowski, Robert Witkowski, Paweł Kwiecień (podczas pokazów 12-14 maja w Katowicach)